سرطان روده بزرگ، خاموش و مرگبار

سرطان روده بزرگ به‌ عنوان یك بیماری شایع و در عین حال قابل پیشگیری، همواره توجه مراكز سلامت و بهداشتی سراسر دنیا را به‌ خود جلب كرده‌است.

این سرطان دومین علت مرگ و میر ناشی از سرطان‌ها را به‌ خود اختصاص داده است. اكثر موارد، سرطان روده در كشورهای غربی تحت عنوان سرطان روده‌ای منفرد و بعد از 50 سالگی بروز می ‌كند.

در سال‌های اخیر در كشور ما آمارهای به دست آمده از سرطان روده نشان می ‌دهد كه حدود 30 الی 40 درصد موارد این سرطان در سنین پایین‌تر از 50 سال بوده و سابقه خانوادگی از نظر وجود سرطان‌های غیر روده‌ای و همچنین روده‌ای در بین افراد مبتلا بیشتر است و این خود مؤید وجود الگوی اپیدمیولوژی متفاوت با كشورهای غربی می باشد.

توجه ویژه كشورهای غربی به امر بیماریابی و پیشگیری از سرطان روده، باعث كاهش چشمگیر میزان مرگ و میر بر اثر سرطان روده در این كشورها شده است. از هر 18 نفر یك نفر به سرطان روده مبتلا شده و نیمی از افراد مبتلا در نتیجه بیماری از بین می ‌روند.

طبق برآورد سازمان بهداشت جهانی، سالانه حدود 875 هزار مورد جدید به بیماران اضافه می‌ شود.

این سرطان، مقام چهارم را در بین انواع سرطان ها و مقام دوم را در بین سرطان‌های دستگاه گوارش (بعد از معده) دارد. این سرطان در زنان در رتبه سوم و در مردان در رتبه پنجم قرار گرفته است. آمارها نشان می ‌دهد، شیوع بیماری در كشور ما رو به افزایش است و به‌ عنوان یكی از مهم ترین سرطان‌ها در هر دو جنس مطرح می باشد.

انواع سرطان های روده

سرطان روده بزرگ را می ‌توان به سه نوع تقسیم كرد:

نوع منفرد (Sporadic): كه حدود 70 تا 80 درصد سرطان روده را تشكیل می‌ دهد. در این نوع سرطان، سابقه مشخصی در بستگان بیمار از نظر ابتلا به سرطان روده و یا سایر سرطان‌های مرتبط وجود ندارد و فرد به ‌صورت اسپورادیك (موارد تك گیر) به بیماری دچار می شود. این فرم اغلب در افراد بالای سن50 سال مشاهده می‌ شود.

در این نوع سرطان، سن و عوامل محیطی نقش مهم تری نسبت به عوامل ژنتیكی ایفا می‌ كنند. غربالگری برای این نوع سرطان از سن 50 سالگی در تمامی افراد شروع می ‌شود كه این غربالگری نقش عمده‌ای در شناسایی بیماران در مراحل اولیه بیماری و كاهش میزان مرگ و میر آن داشته است.

نوع ارثی : حدود 5 تا 10درصد از سرطان‌ها را تشكیل می ‌دهد كه در این فرم ژن فرد، نقش بسیار مهمی در ابتلای وی به بیماری ایفا می ‌كند. شایع‌ترین سندرم ارثی شناخته شده سندرم لینچ ((Lynch syndrome است که دو نوع آن وجود دارد:

سندرم لینچ یك : معمولاً در فامیل فرد بیمار، سرطان روده شایع است.

سندرم لینچ دو : علاوه بر سرطان روده، تومور تیروئید، رحم، تخمدان و سینه در افراد فامیل شایع است كه تا 80 درصد این افراد به سرطان دچار می ‌شوند.

نوع خانوادگی: امروزه مشخص شده كه سرطان روده در بعضی خانواده‌ها بیش از حد طبیعی مشاهده می‌ شود. بر اساس مطالعات اپیدمیولوژی، میزان خطر ابتلا به سرطان روده در افراد فامیل درجه یک بیمار، به 6/1 تا 8 برابر افزایش می ‌یابد. در حال حاضر اخذ شرح حال و تاریخچه فامیلی از اقدامات بسیار مؤثر برای تعیین میزان خطر ابتلا به سرطان روده در افراد فامیل است. این نوع از سرطان‌ها در حدود 10 تا20 درصد كل موارد سرطان روده را شامل می‌ شود.

علائم بالینی و میزان بقا

اكثر تومورهای روده تا مراحل پیشرفته بدون علامت هستند و حتی علائم دیررس آن برای این بیماری اختصاصی نیست و ممكن است در سایر بیماری‌های روده نیز مشاهده شوند. اغلب بیماران مبتلا به سرطان با علائم خونریزی و درد شكم و تغییر در اجابت مزاج مراجعه می ‌كنند. از آنجا كه علائم بر اساس محل تومور تفاوت دارد، باید به این نكته توجه شود كه اغلب تومورهای قسمت چپ با درد، خونریزی، اسهال، دل پیچه و نفخ همراه هستند، در حالی كه تومورهای قسمت راست روده، اغلب بی‌سر و صداتر و با ضعف، بی‌حالی، كم خونی و لاغری تظاهر پیدا می ‌كنند.

میزان بقای عمر بیماران شدیداً به مرحله پیشرفت بیماری بستگی دارد. متأسفانه 45 درصد بیماران در زمان تشخیص، در مرحله 3 یا 4 بیماری هستند كه شانس زنده ماندن 5 ساله این افراد زیر 50 درصد است، حال آنكه اگر بیماری در مرحله یك تشخیص داده شود، احتمال نجات فرد تا 95 درصد بالا می‌ رود. این امر اهمیت تشخیص زودرس بیماری را بیش از پیش روشن می كند.

علاوه بر مرحله بیماری، محل قرار گرفتن تومور نیز در میزان بقای بیمار تأثیرگذار است. تومور انتهای روده بدترین پیش آگهی را دارد حال آنكه معمولاً پیش آگهی موارد درگیری ناحیه روده عرضی بهتر است. وجود مایع شكمی نیز اغلب با پیش آگهی پایین همراه است.

در سال‌های اخیر، پس از چندین دهه سیر صعودی این بیماری در كشورهای غربی، اكنون به ‌تدریج شیوع و مرگ و میر آن رو به كاهش گذاشته است و مهم ترین دلیل آن غربالگری با استفاده از تست‌های ژنتیك و برداشتن پولیپ‌ها، تشخیص زودرس و دقیق‌تر و درمان‌های مؤثرتر بوده است.

بدین ترتیب اهمیت غربالگری و تست های ژنتیك در پیشگیری و تشخیص زودرس بیماری و در نهایت افزایش طول عمر بیماران مشخص می ‌شود.

دكتر سیدرضا فاطمی- فوق تخصص گوارش و كبد