ضرورت ها و نيازهاي نوآوري و شکوفايي در علوم و فناوري در مراکز تحقيقاتي

قسمت اول

مقدمه :

مقام معظم رهبري سال جديد را سال نو آوري و شكوفايي و توسعه در همه عرصه ها و بخصوص علوم و فناوري نام نهادند و براي رسيدن به اين هدف بزرگ راه هاي ميانبر را توصيه نموده اند. راه ميانبر در دستيابي به توسعه مورد نياز کشور جهت رفع عقب ماندگي ها  شتاب در روش هاي نوآورانه  در كشور است و بخشهاي مختلف كشور بايد با اتكال به نوآوري و علم و فرهنگ كشور را به پيش ببرند.

امسال هر ايراني در حوزه كاري خويش بايد فعاليتها، روشها و نوآوري‌ها را به كار گيرد تا به هدف تعريف شده در چشم انداز بيست ساله نظام رسيد.

اما صرف توجه به نواوري بدون ايجاد فرهنگ و طراحي و تامين بايستي هاي آن و تعريف دقيق از روش هاي اجرايي کردن ان عملا تحولي رح نخواهد داد.

اما نواوري بدون خلاقيت امکانپذيرير نيست بنابر اين لازم است ضمن تعريف دقيق اين دو واژه راهکارهاي عملي خلاقيت، نواوري و شکوفايي در عرصه هاي علوم و فناوري ها در ابعاد سازماني و فردي روشن گردد.

در  اين مسير بايد سازمانها و مراکز تحقيقاتي و بخصوص مديران و مسئوليني که قرار است در سازمان خود نوآوري را فرهنگ سازي نمايند بايد خود نوآور و تحول گرا باشند و با زمينه هاي رشد نواوري اشنا باشند زيرا  مديراني که با بستر هاي رشد خلاقيت و  نواوري آشنا نباشند و خود هيچ ايده نواورانه اي در عرصه مديريت نداشته باشند نمي توانند در سازمان ايجاد تحول نمايند.

 خلاقيت و نوآوري يک شبه، ناگهاني و با صدور دستور العمل و بخشنامه عملي نمي شود. رهبر انقلاب با روشن بيني کامل و اگاهي دقيق از اين موضوع سالهاست که بستر سازي اين موضوع را آعاز نموده اند . طرح موضوع نهضت نرم افزاري و توليد علم و تاکيد جدي بر عقب ماندگي علمي کشور، و ضرورت يافتن روش هاي نو براي کاهش فاصله علمي با جهان در ملاقات با اقشار مختلف مردم ، نخبگان و مسئولين بطور مکرر و بطور مشروح دال بر اين موضوع است. ولي فقدان توانمندي کافي در مديريت هاي سازماني در اجرايي نمودن رهنمود هاي رهبري و نگراني ايشان در تاخير در اجراي اين موارد سبب گرديد که سال 87 را بنام سال نواوري و شکوفايي مقرر نموده تا شايد از اين طريق و تاکيد مکرر بر اين هدف در بين مسئولين، مديران و سازمان هاي مسئول گام هاي اجرايي اساسي در اين مسير برداشته شود.

تاکيد مجدد بر اين نکته ضروري است که که بهره گيري از خلاقيت ها جهت نوآوري در علوم و فناوري ها، نيازمند مديران خلاق و نوآور است. با روش هاي مديريتي پر پبچ و خم، ايستا و خشک فاقد نوآوري و خلاقيت نمي توان انتظار تحول سريع و عاجل در توسعه نوآوري را داشت بنابر اين بايد بطور جدي ادعا نمود که جهت اجرايي شدن رهنمود هاي مقام معظمي بايد:

1- اولين گام تحول، نواوري و شکوفايي بايد در نهاد هاي کلان و تصميم گيري، مديران و نهاد هاي حمايتي از علوم و فناوري ها صورت گيرد.

2- همچنين لازمه اين تحول ايجاد روحيه ازاد انديشي و نقويت فرهنگ تفکر، انديشه و خلاقيت است که رهبر انقلاب اولين نياز نهضت نرم افزاري و توليد علم را ازاد انديشي و حمايت از انديشه ها و نظريه پردازي ذکر نموده اند.

3- با توجه به گستره کارايي نواوري و شکوفايي در تمام عرصه هاي اجتماعي ، خدماتي ، علمي و فني و بخصوص در حوزه علوم و فناوري هاي نوين هر فرد با توجه به توانايي ها مي تواند راه هاي نويي را جهت بهبود و افزايش کارايي حيطه اختيارات خود انجام دهد. و در عرصه تحقيق و پژوهش انتظار اينست که مديران و محققين اين حوزه بيشترين تحول را در خلاقيت و نوآوري در زمينه کاري خود ارائه نمايند.

بدين جهت در پاسخ به اين سئوال که سازمانها، مراکز تحقيقاتي، مديران، محققيق؛ دانشمندان و کارشناسان براي ايجاد تحول نوآورانه در مراکز تحقيقاتي چه مواردي را بايد مورد بررسي و توجه قرار دهند مقاله زير تنظيم گرديده است.

تعاريف:

خلاقيت يا creativity

تعاريف مختلفي براي خلاقيت  ارائه شده است مانند :

به کارگيري توانايي هاي ذهني براي بوجودآاوردن انديشه ، فکر و مفهوم جديد.

خلاقيت مخصوص انساني خاص نيست همه قادرند در هر سطحي از علم، شرايط اجتماعي و اقتصادي از توان خلاقه خويش بهره ببرند.

خلاقيت گوهر درخشان و گرانيهايي است که با انسان زاده مي شود و همواره با جوهر او متصل  است و هميشه همراه انسان است.

خلاقيت به معناي توانايي ترکيب ايده ها در يک روش منحصر به فرد يا ايجاد پيوستگي بين ايده هاست.

خلاقيت عبارت است از به کارگيري توانائيهاي ذهني براي ايجاد يک فکر يا مفهوم جديد.

نوآوري innovation

نوآوري فرآيند اخذ ايده خلاق و تبديل آن به محصول، خدمات و روشهاي جديد عمليات است.

به کارگيري ايده ، انديشه و فکر جديد ناشي از خلاقيت مي باشد. در حقيقيت نواوري فرايندي است که مفهوم جديد يا انديشه و ايده تازه توليد شده بوسيله ي خلاقيت را به عمل تبديل مي کند.

نوآوري عبارت است از کاربردي ساختن افکار و انديشه هاي نو ناشي از خلاقيت، به عبارت ديگر، در خلاقيت اطلاعات به دست مي آيد و در نوآوري، آن اطلاعات به صورتهاي گوناگون عرضه مـــــي شود.

در تفاوت بين تغيير و نوآوري گفته شده تغيير ايجاد هرچيزي است که با گذشته تفاوت داشته باشد، اما نوآوري اتخاذ ايده هايي است که براي سازمان جديد است. بنابراين، تمام نوآوريها منعکس کننده يک تغييرند اما تمام تغييرها، نوآوري نيستند.

افراد از نظر خلاقيت متفاوت اند. کسي که زندگي خلاق دارد، احساس توانمندي را در خود پرورش مي دهد، با مهر و محبت ناکاميها را مي پذيرد و نيروهايش را در راه تحقق اهدافي که دارد بسيج مي کند.

ايام گرانبهاي عمر را به بطالت تباه نمـــــي کند، خوب مي داند که بيکاري و وقت گذراني به فراغت پرداختن بيش از اندازه اسباب تکدر خاطر مي شود او اهل تفکر و انديشه است و بجاي اتلاف وقت زمان خود را به نحوي مديريت مي کند که وقت بيشتري براي انديشيدن و تعمق در سئوالات اساسي  چون خداوند ، خود، معرفت نفس و اثار خلقت و پديده هاي نامشکوف جهان هستي داشته باشد.

انسان خلاق دلبسته ماديات نيست. انسان خلاق سعادت را در القاب جستجو نمي کند.

انسان خلاق از سرگرميهاي انفعالي فاصله مي گيرد. از انگاره هاي انفعالي حذر مي کند و علاقه مند و بانشاط در جهت هدفهايش گام بر مي دارد. به قدري محو انديشه و تفکر ات نو است که فرصتي براي خودخواهي پيدا نمي کند و جان کلام آنکه، مشتاق و هدف گراست. احساس جواني دائم دارد، احساسي که همه به آن نياز دارند ولي متاسفانه اغلب از آن محروم هستند.

انسان متفکر و انديشمند خلاق و نوآور است او در هر پديده اي چيزي نو مي يابد ديدي وسيع و ذهني جستجوگر دارد ، کنجکاو است و در جستجوي تازه ا و نايافته ها.

علاوه بر اين افراد خلاق داراي يک سري از ويژگيهايي هستند که اين ويژگيها را مي توان با درجات متفاوت در تمام اقراد جامعه پيدا کرد. خلاقيت در اثر رخوت و کم کاري را کد و کسل مي گردد ولي هيچگاه از بين نمي رود ،بنابراين بايد سعي شود اين ويژگيها پرورش داده شوند تا خلاقيت دچار رکود نگردد.

1- سلامت فکر و روان:

افراد خلاق افرادي هستند که از سلامت رواني برخوردارند. اين افراد قادرند فکر، انديشه و حرف هاي تازه را پشت سر هم مطرح کنند بدون اينکه دچار رکود گردند.

بهره مندي از ذهني سالم، باز و گشوده اين امکان را براي قوة خلاقه فراهم مي کند تا از آنچه مي خواهد تصوير روشني بيافريند و بالاخره عملي منشا موفقيت و پيروزي است که در وراي آن انديشه اي سالم نهفته باشد، همانگونه که ورزش عضلات را قوي تر و سالم تر مي کند تفکر ، مطالعه کتاب هاي خوب و مفيد و نگارش تجارب ، افکار و منش ها نيز باعث تقويت و سالم تر شدن روان و ذهن گرديده و نهايتاً موجب باروري و شكوفايي خلاقيت مي گردند.

2- انعطاف پذيري:

يعني توانايي کنار گذاشتن چار چوب هاي ذهني لسته و خشک، توانايي ديدن انديشه هاي جديد و بررسي افکار نو و پذيرش مناسب ترين و کار آمد ترين آنها. با دو سؤال از خود مي توانيم  به ميزان انعطاف پذيري مان در زندگي خصوصي و اجتماعي پي ببريم :

الف- چه مقدار به اشتباهات و قصور خود در مقابل ديگران اعتراف مي کنيم؟

ب- چه مقدار در مقابل آنچه نمي دانيم اعتراف کرده و کلمه ي نمي دانم را بر زبان جاري مي کنيم؟ تکرار در اعتراف به موقع به اشتباهات و اقرار صادقانه به انچه نمي دانيم باعث مي شود اين خصوصيت خوب به يک رفتار طبيعي و عادت مقبول تبديل گرديده و اين توانايي را بدهد تا در چارچوب هاي ذهني باطل را فرو بريزد. هر اندازه خلاقيت و نواوري بيشتر باشد به همان اندازه انعطاف پذيري بيشتر شده و وقت کمتري به حراست و دفاع از افکار غلط گذشته صرف خواهد شد.  مطالعه سيره انبيا و اوليا (ع) و دانشمندان و نوابغ بزرگ جهان اسلام نشان مي دهد که چقدر اهل تفکر و انديشه بودندو  چگونه در مقابل افکار منحط و متهجرانه با صبر و تحمل و شکيبايي گوش فرا ميداندن و سپس با منطقي که هر انسان انديشمند و صادقي را قانع  مي کرد دريچه هايي از انديشه هاي بزرگ و خلاق را که تا آن روز هرگز نشنيده بودند در مقابل انان مي گشودند. جهاني بزرگ تر و انديشه هايي جهاني براي رشد و تعالي انسان در همه زمينه ها و از جمله علم و فناوري ها.

3-ابتکار:

يعني به پشتوانه انديشه سالم، ذهني پويا و منعطف در هر زمان بتوان پيشنهاد تازه اي را يافته و ارائه داد، ارائه پيشنهاد جديد خود نوعي از خلاقيت و نو اوري است. انسانهاي خلاق چشمه ي جوشاني از پيشنهادهاي سازنده و مفيد هستند.

4- ترجيح دادن پيچيدگي نسبت به سادگي:

افرادي که خلاقيت نداشته و تمايلي به بروز چنين امري را ازخود نشان نمي دهند هرگز سراغ سختيها نرفته و همواره درجستجوي راهها ي بي دغدغه و اسان  هستند بطوريکه معمولاًراه هاي پيموده شده را انتخاب مي نمايند و علاقه اي به خطر کردن و پذيرش وظايف سنگين را ندارند. اين افراد خواهان سايبان امنيتي ساخته شده به دست ديگران هستند در حاليکه افراد خلاق و مبتکر همواره در تلاش و تکاپو بوده وبه هر کور سوئي رضايت نداده و در جستجوي منشا نور مي باشند.

بنابراين پيچيدگي ها را انتخاب کرده و بدنبال يافتن راه حلي ساده براي انها هستند. ولي افرادي که تمايل به خلاقيت ندارند به جاي پرداختن به ريشه ها خود را با برگ ها و شاخه ها سرگرم کرده و با رفتن به سراغ مسائل ساده خود را قانع و ارضا، مي کنند.

5- استقلال راي و داوري:

افراد خلاق بر خلاف افرادي که تمايلي به خلاقيت ندارند انسانهايي پيرو و دنباله رو نبوده ،و به دنبال تکيه گاهي درعالم بيرون نيستند تا به او چنگ بزنند ، بلکه اين افراد صاحب فکر ، انديشه ، سبک و روشي خاص هستند. انها با توجه به اعتقاد به روح عظيم انساني و معرفت نفس با ديدگاهي فراتر از ماديات با تکيه به خداوند و خزائن علوم نهان در روح انسان که خداوند به وديعه گذاشته است با جستجو، تفکر و مطالعه به ايده هايي مي رسند که مي تواند جهان را متحول سازد.

6- تمرکز نيروي ذهني بر والاترين هدفي که دارند

افراد خلاق هميشه ودر هر شرايطي ذهن و نيروي خود را بريک موضوع ويژه متمرکز مي کنند وبه دنبال دستيابي به هدفي والا و بلند مرتبه هستند و با اين عمل بر قله رستگاري و موفقيت تکيه مي زنند همانند متمرکز شدن نور توسط ذره بين در يک نقطه و يا تمرکز ليزر در يک نقطه که حتي در فولاد هم نفوذ مي کند. اما انسانهايي که از خلاقيت کمتر برخوردارند اهداف و مسئوليتهاي متعددي را بر مي گزيند و در هيچ زمينه اي بطور کامل توفيق حاصل نمي کنند. پراکنده کاري حاصل ذهني پراکنده و غير متمرکز است که مانع تمرکز ايده هاست هرچند بررسي سوابق انسان هاي بزرگ و نوابغ نشان مي دهد که در بين انان افرادي شلوغ و غير منظم هم وجود دارند ولي به نظر نمي رسد اين امر به معناي پراکندگي ذهني انها باشد و شايد  اهميت دادن فوف العاده به امور بزرگتر سبب بي توجهي انان به اموري جون نظم دادن اطراف خود باشد .

شايد با اندک تفکر مثالهايي ازمديران و مسئولين در محيط اطراف خود بيابيم که با قبول چندين مسئوليت و عدم توانايي در تمرکز روي يک نقطه مدير موفقي نبوده اند ويا بالعکس. بايد بدانيم که دستيابي به اهداف همواره در فضاي ذهني روشن و متمرکز و باايستادگي و پشتکار ميسر مي گردد.

نويسنده: دکتر علي  کرمي