نگاهی به 10 سرود خاطره‌انگيز دوران انقلاب

علی عبادی// در تظاهرات و راهپيمايي‌هاي سال 57 در كنار شعارها، هر دسته و گروهي به سبك دسته‌هاي عزاداري، شعرها و سرودهايي انقلابي مي‌خواندند. بخصوص كه زمستان آن سال مصادف با ايام محرم و صفر هم بود و راهپيمايي بزرگي در تاسوعاي حسيني در تهران برپا شد كه ظاهرا شاه در يك هلي‌كوپتر خود عظمت و گستردگي آن را از نزديك ديد و همين زمينه فرار او از كشور را فراهم كرد. غير از انبوه انقلابيون مسلمان، گروه‌هاي چپ با عقايد ماركسيستي و كمونيستي هم به‌صورت تشكيلاتي سرودهايي انقلابي تنظيم و اجرا مي‌كردند كه هم در تظاهرات از آنها استفاده مي‌شد و هم بعضي از آنها به‌شكل كاست در اختيار تشكيلات و طرفداران قرار مي‌گرفت. براي همين سرودهاي انقلابي زيادي در زمستان 57 بوجود آمد.

با پيروزي انقلاب اسلامي و براساس جو انقلابي ايجاد شده از يك سو و ايجاد محدوديت در پخش موسيقي در راديو و تلويزيون از سوي ديگر، اين سرودهاي انقلابي به كرات از صداوسيما پخش شدند كه در آن زمان آنچنان غربال نشده و سرودهاي چپ‌گرايان در كنار سرودهاي گروه‌هاي اسلامي بارها و بارها شنيده شدند. بعدها باتوجه به مضمون برخي اشعار اين سرودها، صداوسيما كمتر از آنها استفاده كرد و رفته رفته سرودها و ترانه‌هايي با مضمون شهادت و دفاع مقدس جاي آنها را گرفت.

حالا با گذشت 40 سال از وقوع انقلاب اسلامي در ايران، پخش بسياري از اين سرودها، خاطره انقلاب را براي همه مردم زنده مي‌كنند. چه آنها كه خود شاهد آن بودند و چه نسل‌هاي بعدي كه اين سرودها را در ايام دهه فجر در مدرسه و يا راديو و تلويزيون بارها شنيده‌اند. در ادامه 10 سرود خاطره‌انگيز انقلاب كه شايد كمتر مورد توجه قرار مي‌گيرد را با هم مرور مي‌كنيم.

10. برپاخيز

برپا خیز در سال 57 با شعري از علي نديمي و با اقتباس از آهنگ معروف خلق متحد يا مردم متحد هرگز شکست نخواهند خورد و توسط كنفدراسيون دانشجويان ايراني ساخته شد. تلويزيون ايران در همان روزهاي اول انقلاب اين آهنگ را با تصاويري از كاخ‌هاي شاهنشاهي كه به دست انقلابيون تسخير شده بود بارها پخش كرد اما باتوجه به حال و هواي چپ‌گرايانه آن بعدها كمتر مورد استفاده قرار گرفت. سرود اوليه با همراهي گيتار است اما سال‌ها بعد، محمدرضا عليقلي با اركستر كامل و همراهي گروه كر دوباره آن را اجرا كرد.

آهنگ اصلي اين سرود را سرخيو اورتگا آهنكساز شيليايي در سال 1973 و با الهام از يك شعار خياباني دو روزه ساخت و نخستين بار به همراهي ويكتور خارا، ترانه‌سرا و آهنگساز شیلیایی، در یک کنسرت پرجمعیت اجرا شد. در ۱۱ سپتامبر همان سال، دولت چپ‌گرای سالوادور آلنده با کودتای نظامیِ ژنرال پينوشه سرنگون شد. خواندن این سرود در دورهٔ پینوشه در شیلی ممنوع بود، اما در سراسر جهان اجراهای مختلفی از آن پخش می‌شد.
آن را اينجا بشنويد

9. مسلمانان به‌پاخيزيد

شعر اين سرود كه با نام گلبانگ مسلماني هم شناخته مي‌شود را محمدعلي ابرآويز سروده است كه از سرودهاي معروف ابتداي انقلاب محسوب مي‌شود. استفاده از طبل و سنج براي همراهي سرود اين شعر را حماسي‌تر كرده است. اين سرود به شكل همخواني اجرا شده و خواننده مشخصي ندارد. استفاده از واژه‌ها و اصطلاحات ديني و قرآني در اين سرود نشان از خاستگاه آن دارد.
آن رااينجا بشنويد

8. ژاله خون شد

همزمان با  17 شهريور ماه 1357 كه جمعي از مردم به دست ماموران ستم شاهي پهلوي به خاك و خون كشيده شدند، اعضاء گروه «شيدا» به سرپرستي محمدرضا لطفي دراعتراض به اين اتفاق از راديو و تلويزيون ملي استعفاء دادند. 
محمدرضا لطفي درباره اين استعفاء در برنامه‌ تاريخ موسيقي ايراني چنين گفته بود: « در ابتدا به اعضاي گروه گفتم كه من به تنهايي استعفا مي‌دهم اما اسماعيل صدقیآسا كه نوازنده عود گروه بود گفت كه با مشورت آقاي سايه اين كار را انجام دهم. آقاي سايه گفتند اگر به صورت شخصي استعفا دهي مشكلات زيادي برايت پيش مي‌آيد. صبر كن تا همگي با هم استعفا دهيم. چند روز بعد كه نامه استعفا با دست خط محمدرضا شجريان به امضاي تمامي اعضاي گروه ‌رسيد، گروه تازه تاسيس «عارف» هم به سرپرستي حسين عليزاده زير اين استعفاء نامه را امضا كرد. بعد از اين اتفاقات آهنگ ماندگار «ژاله خون شد» با شعري از سياوش كسرايي و آهنگ حسين عليزاده ساخته شد.»
لطفي درباره ضبط اين قطعه مي‌گويد: «براي اولين بار اين قطعه را در زير زمين خانه‌ام با حضور اعضاي گروه ضبط كرديم كه فقط آهنگ بدون كلام بود اما پس از چندي كه جنبش عظيم مردمي اوج گرفت را در استوديو «بل» ضبط كرديم. شيوه ضبط اين اثر هم در نوع خود جالب است. آن را به صورت گروهي خوانديم تا صداي هيچ كس در آن به صورت مشخص پيدا نباشد.»
اين قطعه در دستگاه چهارگاه كه نواها و قطعه‌هاي حماسي بسياري در قالب آن اجرا گرديده خوانده شد و در تاريخ موسيقي انقلابي ايران جاودان شد. بعدها اين قطعه در سومين سري از مجموعه آلبوم‌هاي چاووش قرار داده شد.
آن رااينجا بشنويد

7. بابا خون داد

اين سرود از ساخته‌هاي پس از انقلاب اسلامي است كه براساس شعري از مجتبي كاشاني و با آهنگسازي احمدعلي راغب ساخته شد. اين سرود را عده‌اي نوجوان همخواني كردند كه بعدها كليپي براساس آن اقتباس شد. راغب بسياري از قطعات معروف پس از انقلاب را ساخته است.
آن را اينجا بشنويد
 

6. سپيده

آهنگ سپیده که به نام« ایران، ای سرای امید» هم شناخته می‌شود، را محمدرضا لطفي ساخته است. شعر این تصنیف توسط هوشنگ ابتهاج (ه.الف. سايه) سروده شده و با صدای  محمدرضا شجريان ساخته شده است. این تصنیف، در همان روزهای نخست انقلاب ساخته شده و بنابر گفتهٔ لطفی، خودش آن را در شب پیروزی انقلاب ایران به رادیو برد و آن را پخش کرد.
این تصنیف که در دستگاه ماهور ساخته شده، در آلبوم  چاووش6 پخش شد که آن آلبوم امروزه با نام سپیده در دسترس است. لطفی دربارهٔ ساخت این قطعه گفته است: «تصنیف سپیده دیرتر از مقدمهٔ آن ساخته شده است. چند ماه پیش از نخستین کنسرت این اثر، وقتی به منزل سایه رفتم و با سه‌تار، آهنگ تصنیف را برای او نواختم علاقه‌مند شد که شعر آن را بسراید. خواهش کردم هر چه زودتر اقدام کند چون کنسرت در راه بود و بدون این تصنیف، کارمان ناقص می‌ماند. کار سرودن شعر طولانی شد و من نگران بودم، تا این که یک هفته مانده به اجرای کنسرت شعر آماده شد و من آن را نزد شجریان بردم.» متن اين شعر هم‌اكنون در كتاب فارسي پنجم دبستان تدريس مي‌شود.
آن را اينجا بشنويد

5. به لاله در خون خفته

اين يكي از مشهورترين سرودهاي انقلابي است كه در اوج انقلاب اسلامي در سال 57 ساخته شد. آهنكساز آن مجتبي ميرزاده براساس شعري از جهانبخش پازوكي است. اين سرود همخواني شده و خواننده مشخصي ندارد. نكته قابل توجه درباره اين سرود آن است كه پازوكي و ميرزاده هر دو براي بسياري از خوانندگان پاپ قبل از انقلاب ترانه سروده و آهنگسازي كرده‌اند اما با اوج‌گيري انقلاب اين اثر را ساخته‌اند. حميد شاهنگيان كه پس از انقلاب رئيس مركز موسيقي صداوسيما بود از هر دوي آنها براي ساخت اثر دعوت كرد اما آنها قبول به همكاري نكردند.
آن را اينجا  بشنويد

4. بوی گل سوسن و یاسمن آید

محمدعلی ابرآویز آهنگساز اين سرود معروف انقلابی است. او درباره اين سرود گفته است: 18 قطعه سرود انقلابی همچون بوی گل سوسن و یاسمن آید، معمار طرح حرم، الله اکبر، سمفونی میدان شهدا، آمدن موعود، دیو چو بیرون رود فرشته در آید و چند قطعه دیگر را با اشتیاق و علاقه خاصی با کمک همکارانم در همان روزهای نخستین انقلاب اسلامی ساختم. همزمان با نزدیک شدن به روزهای نخست انقلاب فعالیت‌های هنری ما به صورت مخفیانه انجام می‌شد، به طوری که شب ها که حکومت نظامی شروع می‌شد، ما به استودیو می‌رفتیم و تا صبح بیرون نمی آمدیم و در این فاصله زمانی به اجرا و ضبط برنامه‌ها‌ی انقلابی می پرداختیم. برای ساخت و اجرای 18 قطعه سرود انقلابی بیشتر هزینه های آن را من و افراد گروه برعهده داشتیم. با وجود اینکه 26 سال بیشتر سن نداشتم و تازه هم ازدواج کرده بودم توانستم با سختی فراوان در جمعه سیاه یا همان 17 شهریور ماه 57 با استفاده از 2 ضبط صوت نسبتا سنگین شعارها و صداهای واقعی اعتراضات مردمی را ضبط کنم که هم اکنون در آرشیو سازمان رادیویی کشور موجود است.
آن را اينجا  بشنويد

3. الله الله

اين سرود معروف را رضا رويگري كه بعدها بازيگر سينما و تلويزيون شد با آهنگسازي فريدون خشنود و براساس شعر افشين سرفراز در بحبوحه انقلاب و حكومت نظامي خواند.

رويگري درباره سرود الله الله که در جریان انقلاب اسلامی و پس از آن در ذهن‌ها ماندگار شد، می‌گوید: دقیقاً آن روز‌ها را به یاد دارم زمانی که سرود «الله الله» را خواندم 33 سالم بود، آقای خشنود آهنگسازِ این کار به خانه ما آمد و از من خواست که آن را بخوانم. آن روز‌ها به دلیل حکومت نظامی نمی‌توانستیم از استودیو خارج شویم، همان جا می‌ماندیم و ضبط می‌کردیم، زمانی هم که کار به اتمام رسید آن را در مسجد‌ها و دانشگاه‌ها پخش می‌کردیم. خاطرم هست وقتی این سرود از گلدسته‌های دانشگاه پخش شد سکوت مطلقی آنجا را فرا گرفته بود. این سرود را هر زمان که می‌شنوم حس و حال عجیبی پیدا می‌کنم، حال و هوای آن روز‌ها به شدت برایم تداعی می‌شود.
آن را اينجا  بشنويد
 

2. برخيزيد

وقتي در 12 بهمن 57 امام به ايران بازگشتند، پس از استقبال باشكوه مردم از ايشان، امام خميني در بهشت زهرا سخنراني مهمي ايراد كردند. پيش از سخنراني چند نوجوان سرودي خواندند كه موجب تاثر حاضران شد و اشك امام را جاري كرد. شاعر اين سرود مرحوم حميد سبزواري بود و حميد شاهنگيان آهنگسازي آن را برعهده داشت. حميد شاهنگيان درباره سرود «برخیزید» گفته است: « 6 بهمن قرار بود امام  به ایران بیایند، بنا بر پیش‌بینی دوستان که ايشان بعد از ورود به ایران به بهشت‌زهرا می‌روند، شعر «برخیزید» حدود سه چهار شب قبلش سروده شد. فرصت کمی داشتیم و نمی‌دانستیم اصلاً کار آماده می‌شود یا خیر و وقتی آماده شد بچه‌ها چگونه آمادگی خواندن پیدا می‌کنند. بختیار جلوی ورود امام را گرفت و ما حدود یک هفته وقت بیشتری پیدا کردیم و با تمام سختی‌هایش کار انجام شد. البته این کار زمانی که در بهشت‌زهرا اجرا شد، اصلا تنظیم نشده بود، و چند نفر از بچه‌ها وسط كار اشتباه خواندند ولي بعدا آقای یوسف‌ زمانی بسیار فوق‌العاده تنظیمش کرد.
آن را اينجا بشنويد

1. خميني اي امام

هنگام ورود امام خميني به فرودگاه مهرآباد و پس از قرائت قرآن توسط محمد اصفهاني كه آن زمان كودك بود، سرودي خوانده شد كه چند سال پيش در فهرست ملی میراث ناملموس ثبت شد. اين سرود خميني اي امام بود با شعري از حميد سبزواري كه حميد شاهنگيان آن را تنظيم كرد.
شاهنگیان که فوق‌لیسانس مدیریت از دانشگاه شیکاگو دارد و زمان پیروزی انقلاب به میهن برگشت، دراين‌باره گفته است: پیش از انقلاب من در خارج از ایران دانشجو بودم، اما رها کردم و برگشتم. بعد از آن شروع کردم به فعالیت‌های فرهنگی - انقلابی. اول تنها بودم، بعد با آقای حسین شمسایی، مرحوم حاج حسین صبحدل، مرحوم عباس صالحی، حمید یگانه و محمدرضا شریفی‌نیا پنج، شش نفری کارهایی را که ساخته بودم، تمرین می‌کردیم. دی ماه ۵۷ که دیگر ساواک هم ضعیف شده بود، آقای صبحدل در مسجد قبا که مرحوم شهید مفتح امام جماعت آن بود، اعلام کرد که می‌خواهیم گروه سرود درست کنیم و هر کس علاقه‌مند است بیاید. جمعیت کثیری آمده بودند. مشابه این فراخوان را هم در مدرسه علوی دادند و عده زیادی هم در آنجا جمع شدند.
از بین تمام آن‌ها حدود ۱۲۰ - ۱۰۰ نفری را انتخاب کردیم و تمرین را با این گروه سرود شروع کردیم. سرود «خمینی ای امام» را از قبل ساخته بودم، اما سرود «برخیزید ای شهیدان راه خدا» را که همان اواخر دی و اول بهمن شعرش به من داده شد در یکی، دو شب ساختم. می‌دانستیم که اگر حضرت امام بیاید حتما به بهشت‌زهرا می‌رود؛ بنابراین این کار را برای آنجا آماده کرده بودیم. گروه را هم دو قسمت کرده بودیم؛ حدود ۳۰-۲۰ نفر را برای فرودگاه انتخاب کرده و بقیه را به بهشت‌زهرا فرستادیم. گروه اول در فرودگاه برنامه اجرا کرد و بعد به سمت بهشت‌زهرا راه افتادیم؛ اما در شلوغی مسیر بهشت‌زهرا گیر کردیم و به گروه دوم نرسیدیم. دقیقا به پشت صحنه که رسیدیم، گروه خواندن سرود را در حضور امام شروع کرده بود. صدایشان را کاملا می‌شنیدیم، شاید مثلا اگر یک دقیقه دیرتر شروع کرده بودند، گروه اول هم رسیده بود و سرود بهتر اجرا می‌شد. این کار یک سختی‌ دارد؛ نت اولیه دو بندش، خیلی به هم شبیه است. بعضی‌ها قسمت سوم را در قسمت دوم شروع می‌کردند که ترس‌ ما هم همین بود؛ اما خوشبختانه فقط یک نفر اشتباه کرد و بقیه درست خواندند.

شاهنگيان كه پس از انقلاب در مركز موسيقي صداوسيما مسئوليت داشت خاطره جالبي از اين سرود دارد؛ او گفته است: « سرود «خمینی ای امام» برای دو سال غیرقابل پخش بود؛ دلیلش این بود که با کلمه «مجاهد» شروع می‌شد. این دستور را یک آدم نفهمی که هنوز هم زنده است و آن زمان در صداوسیما بود، صادر کرد. بر همین اساس، صداوسیما دو سال آن را پخش نکرد. من به دلیل اینکه خودم این سرود را ساخته‌ام، روی این موضوع حساسیت دارم.»
آن را اينجا  بشنويد

---