همراه با تاریخ انقلاب در تهران قم و جماران

هر خانه و محله‌ای در گذر زمان شاهد وقایع و رویدادهایی است که باعث می‌شود این اماکن هویت تاریخی پیدا کنند؛ و یا گاهی نیز با سکونت شخصیت‌های مهم و مشهور در آن‌ها، نام آن بر سر زبان‌ها بیافتد.

12 بهمن 57 روزی فراموش‌نشدنی در تاریخ انقلاب اسلامی است. ورود امام خمینی (ره) به کشور بعد از سال‌ها تبعید، این روز را به‌عنوان یک روز ملی و تاریخی در تقویم رسمی ایران ثبت کرده است. امام خمینی (ره) پس از ورود به تهران و پس از پیروزی انقلاب اسلامی تا پایان عمر گران‌قدرشان در خانه‌ها و محله‌هایی سکونت داشتند که به‌واسطه حضور ایشان و همچنین رفت‌وآمد بسیاری از شخصیت‌های انقلابی و مهمانان خارجی، تبدیل به بناهایی ارزشمند و با هویت تاریخی شده‌اند.

اماکن منتسب به رهبر کبیر انقلاب اسلامی در ایام سال مورد بازدید گردشگران ایرانی و خارجی قرار می‌گیرند. اگر با ما همراه باشید، در ادامه به معرفی آن‌ها خواهیم پرداخت.

بازگشت به ایران در خیابان ایران

امام پس از ورود به تهران و ایراد سخنرانی در بهشت‌زهرا با پیشنهاد برخی شخصیت‌های انقلابی، برای اقامت به مدرسه رفاه و علوی در خیابان ایران رفتند. محله ایران از محلات قدیمی تهران است که در تهران قدیم جزو محلات اعیان‌نشین محسوب می‌شد. در دوران منتهی به انقلاب و پس‌ازانقلاب نیز به‌عنوان یک محله مذهبی که چهره‌های سرشناسی در آن سکونت داشته‌اند، زبانزد عام و خاص بود.

امام یک‌شب را در مدرسه رفاه گذراندند و پس‌ازآن به مدرسه علوی که ازلحاظ امنیت و دسترسی مناسب‌تر بود، نقل‌مکان کردند. خیابان ایران و مدرسه علوی به سبب همین حضور و رفت‌وآمد بزرگان و شخصیت‌های انقلاب اسلامی اهمیت دوچندانی یافت.

صدور حکم تشکیل دولت موقت، دیدار با همافران در 19 بهمن در همین مدرسه علوی انجام‌شده است. البته مدرسه رفاه نیز در سوی دیگر انقلاب به محلی برای تشکیل جلسات شورای انقلاب و برنامه‌ریزی برای اداره کشور تبدیل شد. هر دو مدرسه امروز به‌عنوان نمادهایی از روزهای ابتدایی انقلاب اسلامی محسوب می‌شوند.

البته محله ایران، به‌واسطه سکونت بزرگان دیگر انقلاب همچون شهید رجایی، آیت‌الله خامنه‌ای و برخی سیاسیون مثل ابراهیم یزدی هم مشهور است. خانه موزه شهید رجایی هم که در این محله قرار دارد، از جاذبه‌های گردشگری محله ایران به شمار می‌رود.

قم، میزبان قبل و بعد از پیروزی

امام بعد از یک ماه سکونت در مدرسه علوی به قم می‌روند. علت این جابجایی هم بیشتر به علت نظر امام مبنی بر دخالت کمتر و نظارت عالیه بر امور بود. ورود امام به قم با سکونت ایشان در منزل آیت‌الله یزدی همراه می‌شود. اما قم پیش‌ازاین نیز شاهد حضور امام تا زمان تبعید به ترکیه بوده است؛ خانه‌ای در محله یخچال قاضی این شهر با عمری بیش از یک‌صد سال. این‌خانه خشتی است و بدون تزیینات خاص در دوطبقه بناشده است. اندرونی خانه محل سکونت خانواده امام و قسمت بیرونی آن‌که محلی برای درس و وعظ امام بوده است. اغلب سخنرانی‌های ایشان قبل از آغاز رسمی مبارزه با رژیم ستم‌شاهی در این مکان بوده است. ضمن اینکه سخنرانی تاریخی علیه قانون کاپیتولاسیون که نقطه آغاز انقلاب بود نیز در همین اتاق بیرونی منزل ساده و بی‌پیرایه امام ایرادشده است.

مکان منتسب به امام خمینی (ره) در قم تنها به این خانه تاریخی محدود نمی‌شود؛ مسجد سلماسی دریکی از خیابان‌های معروف قم یعنی خیابان ارم، سال‌ها محل تدریس امام در صبح و عصر به شاگردانش بوده است. سادگی و مردمی بودن ویژگی خاص این مسجد است. خانه امام و مسجد سلماسی در فهرست میراث ملی کشور به ثبت رسیده است. امروز از خانه قدیمی امام به‌عنوان محلی برای بازدید گردشگران و مسجد به‌عنوان محلی برای تدریس حوزه علمیه استفاده می‌شود.

حکایت خانه‌ها همچنان باقی است

البته اماکن محل سکونت امام تنها به این موارد ختم نمی‌شود. خانه پدری در خمین، خانه زمان تبعید در شهر «بورسا» ی ترکیه و نجف عراق و همچنین خانه مشهور نوفل لوشاتو هم جزء بناها و محله‌هایی است که به‌واسطه امام شهرتی جهانی یافته و امروز با تعمیر و بازسازی به‌عنوان اماکن فرهنگی و گردشگری تبدیل‌شده‌اند.

یک دهه تاریخی در جماران

یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی و اقامت امام در قم، به دلیل بیماری قلبی و انتقال ایشان به تهران برای معالجه، با توصیه پزشکان قرار بر این شد که در تهران و نزدیکی بیمارستان قلب اقامت کنند. روح ساده زیستی و تأکید ایشان بر انتخاب محلی بدون تجملات، درنهایت باعث انتخاب همین ساختمان و حسینیه خاطره‌انگیز در محله جماران شد.

جماران روستایی در شمال تهران و جزئی از شمیرانات محسوب می‌شد؛ روستایی قدیمی که قدمت آن را به زمان حمله اعراب به ری نسبت می‌دهند. خانه و حسینیه امام خمینی درواقع از بناهایی بود که توسط مرحوم سید ابراهیم جمارانی ساخته شد و در اختیار امام قرار گرفت. حسینیه‌ای که امروز بانام امام پیوند خورده است، درگذشته به نام تکیه بالای جماران شهرت داشت.

جماران از قدیم محله‌ای متشکل از باغات، قنات‌ها، حمام و بازارچه و خانه‌هایی با دیوارهای سنگی و کاه‌گلی بود؛ روستایی خوش آب‌وهوا در شمال تهران. پس از اقامت امام در خانه‌ای در این محله و انتخاب تکیه بالا به‌عنوان محلی برای دیدارهای مردمی امام، این محله شهرتی بین‌المللی پیدا کرد.

خانه اجاره‌ای امام دو اتاق داشت یکی برای استراحت و دیگری برای دیدارها با مسئولین و کسانی که برای ملاقات نزد ایشان می‌رفتند. حیات خانه هم به‌واسطه یک راهرو به بالکن حسینیه متصل شده بود. همان بالکنی که بارها در تصویرهای تلویزیونی دیده شده است. امام تا زمان رحلت یعنی 24 خرداد 68 در این مکان زندگی کردند.

امروز حسینیه جماران با قدمتی 140 ساله و خانه محقر و ساده امام تبدیل به مکانی برای بازدید گردشگرانی شده که علاقه‌مند هستند از حال و هوای سال‌های دهه 60 و سبک زندگی ساده رهبر انقلاب اطلاعات جالبی کسب کنند. بیت امام، حسینیه و نگارخانه جماران حالا در قالب یک مجموعه فرهنگی به حیات خود ادامه می‌دهد.

---