اینجا ایران است؛ ارتباط با اینترنت زرد نیست

«در 5 ژانویه 1993گره ایران رسما در شبکه آموزش و پژوهش اروپا (EARN) راه اندازی شد. مجله نیوزویک در شماره ژانویه 1993، گزارشی از وضعیت اینترنت در دنیا تهیه کرده بود. وسط این مجله یک پوستر از نقشه دنیا بود. آن ها کشورها را بر حسب نوع اتصال شان به اینترنت با رنگ های مختلف مشخص کرده بودند. کشورهای برخوردار از ارتباط کامل با اینترنت قرمز بودند، آن ها که اتصال شان به نیمه رسیده بود، نارنجی و در نهایت رنگ زرد به کشورهایی اختصاص پیدا کرده بود که هیچ اتصالی به اینترنت نداشتند. برای ایران هم رنگ زرد در نظر گرفته شده بود. آن روزها ما ارتباط با اینترنت را راه انداخته بودیم، اما آن ها خبر نداشتند. من همان لحظه از شبکه اینترنت ایران، یک ایمیل برای سردبیر مجله نیوزویک ارسال کردم و نوشتم: «این جا ایران است؛ ما زرد نیستیم»
این یکی از هزاران خاطره ای است که ابراهیم نقیب‌زاده مشایخ، از فراز و نشیب های اتصال اینترنت به ایران تعریف می کند. او جزو اولین کسانی است که در انجمن انفورماتیک ایران حضور پیدا کرد و بعد از 40 سال هنوز در این انجمن فعال و عضو ثابت آن است.
40 سالگی انجمن علمی انفورماتیک ایران بهانه خوبی برای حضور خبرنگار علمی ایرنا در محل انجمن و گپ و گفت با مشایخ بود، فعالی که معتقد است انجمن های علمی به این دلیل شکل گرفتند که حلقه وصل دانشگاه، صنعت و کاربرد علم را توسعه بدهند و از آن حمایت کنند.
وی با بیان این که انجمن انفورماتیک ایران به عنوان اولین انجمن در حوزه فناوری اطلاعات خرداد ماه 58 تاسیس شد، ادامه داد: انفورماتیک تاریخچه طولانی ندارد، اما ایران از اولین کشورهایی بود که این تکنولوژی را وارد کرد. از سال 1334دستگاه هایی که بعدا به کامپیوتر تبدیل شدند به کشور ما آمدند. این دستگاه ها اطلاعات را دسته بندی می کردند. آنچه به عنوان کامپیوتر برای اولین بار وارد ایران شد به سال 1341 برمی گردد زمانی که کنسرسیوم نفت برای محاسبات مخازن، این دستگاه را وارد کشور کرد و به این واسطه یک کامپیوتر در آبادان و دو کامپیوتر در تهران نصب شد.

30 سال قبل

او برای مرور اتفاقاتی که منجر به اتصال ایران به شبکه اینترنت شد، باید به حدود 30 سال قبل برگردد: «در مهرماه سال 69 توسط دکتر محمدجواد لاریجانی، سرپرست مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات برای راه اندازی ارتباط ایران با شبکه های جهانی دعوت به همکاری شدم. آن زمان چند ماه از پذیرش مرکز تحقیقات به عنوان نماینده ایران در شبکه آموزش و پژوهش اروپا می گذشت. بیشترین دامنه فعالیت شبکه اروپا در خاورمیانه و اروپا و افریقا بود و از هر کشور یک مرکز پژوهشی را به عنوان نماینده کشور به عضویت می پذیرفت و مرکز تحقیقات فیزیک نظری نیز نماینده ایران بود.»
مهندس مشایخ بعد از دعوت از سوی سرپرست مرکز تحقیقات فیزیک نظری و ریاضیات به آن جا رفت و سرپرستی واحد کامپیوتر را برعهده گرفت: «من توسط یکی از دانشجویان سابق خودم به این مرکز معرفی و به عنوان مسئول واحد کامپیوتری کارم را آغاز کردم. البته واحد عجیب و غریبی نبود، صرفا من بودم و یکی از دوستان و یک دستگاه کامپیوتر شخصی آی‌بی‌ام AT. آذرماه همان سال به مدت سه هفته به مرکز شبکه علم در پاریس رفتم. بعد از بازگشت از آن جا و با توجه به دوره ای که دیده بودم، یک برنامه سه مرحله ای برای راه اندازی ارتباط اینترنت ایران طراحی کردم.»

مرحله اول

وی ادامه داد: گره موقت ایران روی شبکه آموزش و پژوهش اروپا (EARN) در ژانویه 1992 با یک شماره حساب روی سیستم VM دانشگاه یوهان کپلر در شهر لینز اتریش فعال شد. آن زمان از طریق شماره گیری با یک مودم 2400 از اینترنت استفاده می کردیم. اولین پست الکترونیک از گره موقت ایران در 18 ژانویه 1992 ارسال شد. به مدت یک سال عملکرد گره موقت ایران ادامه داشت.
روش استفاده از اینترنت در آن زمان بسیار سخت بود. زمانی که مشایخ از ارسال و دریافت ایمیل صحبت می کند، گویا به هزاران سال قبل اشاره می کند، در حالی که صحبت هایش درباره 25 سال قبل است. «آن زمان ما فرم هایی تهیه کردیم تا کارشناس های ما بتوانند با استفاده از آن، درخواست استفاده از ایمیل را بدهند. متقاضی باید آدرس گیرنده را روی فرم می نوشت، متن ان را روی یک فلاپی می ریخت و به ما تحویل می داد. تازه بعد از این مراحل، بچه های مرکز کامپیوتر، آدرس و متن را در قسمت های مربوطه وارد می کردند و متن را می فرستادند. جواب ها هم که می رسید، اول بچه ها می خواندند تا ببینند متعلق به چه کسی است و تحویلش می دادند. آن زمان کارها مثل الان ساده نبود. این ارتباط اینترنتی برای یک سال ادامه داشت و ما در این شبکه 1000پیام فرستادیم و 1500پیام دریافت کردیم. به واسطه همین ارتباط چند کنفرانس هم در مرکز برگزار شد.
بعد از یک سال نوبت به مرحله دوم رسید: «مرحله دوم برنامه ریزی ما، راه اندازی گره دائم ایران بود. در دسامبر1992 یک خط استجاری با سرعت 9600 bit در ثانیه گرفتیم. آن زمان ما به نماینده اتریش در شبکه آموزش و پژوهش اروپا وصل شدیم. ما در واقع از نظر تپولوژی شبکه، به نزدیک ترین گره خودمان که ترکیه بود وصل می شدیم اما با آمارهایی که ما گرفتیم متوجه شدیم قدرت و ظرفیت سایت ترکیه پایین است و سایت قابل اطمینانی نیست. مخابرات نیز آن زمان اعلام کرد که گره اتریش قابل اعتمادتر است و ما به آن ها وصل شدیم.»

اولین کامپیوتر گره ایران

آن ها باید یک سخت افزار مناسب برای گره ایران انتخاب می کردند. سه انتخاب داشتند، یک کامپیوتر یونیس، یک کامپیوتر وکس از شرکت دیجیتال و یک IBM. اما محدودیت بودجه و نداشتن نماینده رسمی در آن زمان باعث شد نتوانند بهترین را انتخاب کنند: « متاسفانه شرکت نتوانست برای ورود کامپیوتر مورد نظر ما به ایران مجوز بگیرد. در نهایت گره دائم ایران روی شبکه آموزش پژوهش اروپا روی یک کامپیوتر microvax 3100 راه اندازی شد. بعد از آن در پنجم ژانویه 1993، گره ایران به نام IREARN به طور رسمی در شبکه جهانی آموزش و پژوهش اروپا راه اندازی شد.»
دستاورد بزرگی بود اما این پایان تلاش های مشایخ و همکارانش نبود و آن ها باید مرحله سوم را نیز پشت سر می گذاشتند: «مرحله سوم طرحی که ما برای آن برنامه ریزی کرده بودیم، گسترش این شبکه در داخل کشور بود. در 20 ژانویه 1994 دو دسته نشانی کلاس C گرفتیم و مرکز به عنوان تأمین‌کنندۀ نام (Name Provider) و تأمین‌کنندۀ خدمات شبکۀ اینترنت (ISP) در آگوست 1994پذیرفته و در اول جولای 1995 مرکز ثبت محلی نشانی‌های اینترنت در ایران شد.»

 ما از ناممکن، ممکن ساختیم

صحبت های مهندس مشایخ سرشار از امید است. امیدواری گروهی که قصد داشتند اتفاق ناممکنی را به ممکن تبدیل کنند و با وجود بضاعت اندک آن زمان، موفق هم شدند: « 18مارچ 1994 اولین ایمیل از گره ایران در شبکه اینترنت ارسال شد. ایمیل بین دو همکار ما رد و بدل شد. یکی از آنها در ایران بود و دیگری در امریکا. آن زمان دانشگاه های زیادی تمایل داشتند که به این شبکه وصل شوند، اما چون مخابرات آن زمان شبکه مشابهی راه اندازی کرده بود، با ما و دانشگاه خیلی همکاری نمی کرد.»
«اولین دانشگاهی که آن زمان به ما وصل شد، دانشگاه صنعتی اصفهان بود و بعد به ترتیب دانشگاه های دیگر به شبکه ما وصل شدند. گروه کوچکی که ما داشتیم (حسین کمالی، علی شکوفنده، سعید خادمی، اکبر بهزادی، فرشاد فضل‌اللهی، آرش بافکر، الهام کریمی، محمد قوام‌زاده، مقصود عباسپور و کرشمۀ متوسلی) از ناممکن، ممکن ساختند.»
مشایخ اما از رمز و راز این پیشرفت ها هم پرده برمی دارد؛ عزم و اراده ملی : «آن زمان تمام کشورهای تازه استقلال یافته شوروی سابق با حمایت مستقیم شرکت های دیگر ارتباط با شبکه جهانی را برقرار کرده بودند اما ما فقط با گذراندن یک دوره سه هفته ای در پاریس و به همت همین بچه ها تمام کارها را خودمان در ایران انجام دادیم و ارتباط ما با جهان اینترنت برقرار شد.»

---

منبع:ایرنا