گذری کوتاه بر زندگیناه مرجع عالیقدر آیت الله علوی گرگانی

ولادت
آيت‌اللَّه العظمى علوى، در خجسته ايّام ولادت با سعادت حضرت صديقه طاهره فاطمه زهرا سلام اللَّه عليها در سال 1359ق (خرداد 1318 ش) در نجف اشرف، در بيت فضيلت و تقوا زاده شد. اين ولادت، موجى از شادى و سرور در دل پدر بزرگوارش برانگيخت، چه تا آن زمان چند پسر براى وى متولد شده بودند امّا همگى در همان كودكى، از دنيا رفته بودند. لذا وى به ساحت مقدس اميرالمؤمنين عليه‌السّلام متوسل شد و از آن حضرت، درخواست فرزندى عالم و صالح نمود.

رویای صادقه
آيت‌اللَّه حاج سيد سجاد علوى، شبى در عالم خواب به محضر اميرمؤمنان عليه‌السّلام مشرّف شد و حضرت، بدو مژده ولادت پسرى را در آينده نزديك داد و از او خواست تا فرزندش را به نام »على« نامگذارى نمايد. هنگامى كه اين پسر به دنيا آمد، پدرش براى رعايت استحباب او را بنام «محمد» و براى قولى كه به اميرالمؤمنين عليه‌السّلام داده بود، او را به «على» نامگذارى كرد. پدرش، بارها بدو مى‌گفت: محمدعلى! تو با ديگر برادرانت تفاوت خواهى داشت و در آينده به مقامات عاليه خواهى رسيد. چون تو را با توسل به ذيلِ عنايت اميرالمؤمنين، از خدا گرفته‌ام. معظم‌له، در دامان پاك پدر و مادرش- رحمةاللَّه عليهما - باليد و پرورش يافت و بسيارى از مسائل دين و خواندن و نوشتن را در محضر پدرش بياموخت.

تحصیلات
آيت‌اللَّه العظمى علوى، هفت ساله بود (1365ق) كه همراه پدر بزرگوارش به ايران باز آمد و به قرائت قرآن مجيد و آموختن نصاب و حساب و گلستان و پس از آن به يادگيرى فنون ادب و علوم عرب نزد ايشان پرداخت. نخست، ادبيات و مغنى و مطوّل و بخشى از شرح لمعه را نزد والدش بياموخت و در سنّ شانزده سالگى (1374ق)، همراه با معظم له و گروهى از همشهريانش به زيارت عتبات عاليات، بيت اللَّه الحرام و بيت المقدس و شامات نائل آمد (و در طول مسير به بازگويى مسائل شرعى و خواندن كتابهاى دينى براى كاروانيان مى‌پرداخت)، در بازگشت از سفر حج، قصد ماندن و تحصيل در حوزه علميه نجف اشرف را داشت كه مرحوم آيت‌اللَّه العظمى حكيم(ره) (در زمانى كه به ديدار پدر بزرگوارش آمده بود، و از قصد ايشان آگاه شد) فرمودند: اگر ايشان در حوزه علميه قم به تحصيل بپردازد بهتر است، چون حوزه قم واجد دو ويژگى است: فنّ تدريس و فنّ سخنورى، شخصى كه در آن حوزه تحصيل نمايد هر دو را فرا مى‌گيرد، هم درس مى‌خواند و هم درس مى‌دهد و هم به تبليغ دين مى‌پردازد، و لذا رهسپار حوزه علميه قم شد و در محضر درس اساتيد بزرگ همانند حضرات آيات: مجاهدى تبريزى، سلطانى طباطبايى و ستوده اراكى، زانوى ادب به زمين زد و باقيمانده سطوح را فرا گرفت و اين همه، 4 سال به طول انجاميد.(كه نشانگر استعداد بسيارش در كسب معلومات و ضبط محفوظات است).

اساتید
معظم له، در خلال تحصيل خويش توفيق يافت از دانش سرشار استوانه‌هاى علم و فقاهت، توشه‌ها برگيرد و مبانى علمى‌اش را استوار سازد. آنان عبارتند از:
1. زعيم بزرگ شيعه آيت‌اللَّه العظمى بروجردى، كه سه سال از درس فقه ايشان بهره برد.
2. رهبر كبير انقلاب آيت‌اللَّه العظمى امام خمينى، كه هشت سال از درس اصول ايشان استفاده كرد.
3. آيت‌اللَّه سيد محمد محقق احمدآبادى يزدى - مشهور به محقق داماد - كه دوازده سال از درس فقه و اصول وى بهره برد.
4. آيت‌اللَّه العظمى سيد محمدرضا موسوى گلپايگانى.
5. آيت‌اللَّه حاج شيخ عباسعلى شاهرودى.
6. آيت‌اللَّه حاج شيخ محمدعلى اراكى.
7. آيت‌اللَّه حاج آقا مرتضى حايرى يزدى - كه مدّت 15 سال در درس فقه ايشان شركت جُست و مورد توجه فراوان معظم له بود. همچنين، معظم له در ايام تعطيل حوزه علميه قم در فصل تابستان به مدت هفت سال، به نجف اشرف مى‌رفت و علاوه بر زيارت عتبات عاليات، به درس علماى بزرگ نجف رفته و از آنان بهره‌ور مى‌شد. ايشان عبارتند از آيات عظام: امام خمينى، آقاى خويى، آقاى شاهرودى و ميرزا باقر زنجانى قدّس اللَّه اسرارهم.

تدریس
استاد معظّم آيت‌اللَّه العظمى علوى مدظلّه العالى، عمر پر بار خويش را به تأليف و تدريس و تبليغ دين گذرانيده است. ايشان از همان اوانِ تحصيل، به تدريس كتب ادبيات و سطوح پرداخت. (1334ش) بارها سيوطى و مغنى و مطوّل، شرح شمسيه و شرح نظّام را تدريس كرد و در همان زمانِ نوجوانى (16 سالگى) كتاب «كشف الغاشية عن وجه الحاشيه» را تأليف نمود. از سال 1382 ق به تدريس سطوح (معالم، قوانين، شرح لمعه و شرح تجريد) و سطح عالى (رسائل، مكاسب و كفايه و شرح منظومه) پرداخت و گاه روزانه، چهار درس را تدريس مى‌كرد و درسهايش، در زمره معروفترين و چشمگيرترين درسهاى حوزه علميه قم بود. يكى از مورخين حوزه علميه قم - بيش از 30 سال پيش (1350ش) درباره ايشان، نوشت: معظم له از فضلاء و مدرّسين و اساتيد سطوح عالى حوزه علميه است، كه به زيور علم و تقوا و متانت و بزرگوارى آراسته است.  جناب استاد، در سال 1405ق بود كه بنا به تقاضاى گروهى از فضلاء تدريس خارج فقه (بر اساس كتاب شرايع الاسلامِ ابوالقاسم نجم الدين جعفرِ محققِ حلّى) را آغاز كرد و تاكنون كتابهاى: طهارت و زكات را به پايان برده و هم اكنون شرح كتاب صلاة را ادامه مى‌دهند و همزمان خارج اصول را نيز بر پايه كفاية الاصول آغاز نمود كه دوره كامل آن 15 سال به طول انجاميد و به پايان رسيد و هم‌اكنون دومين دوره آن، آغاز شده است. وى در طول 40 سال تدريس خويش، فضلاى بى‌شمارى را از سرچشمه زلال علوم اهلبيت عليهم‌السلام، بهره‌مند ساخته كه بسيارى از آنان، هم اينك در شهرهاى مختلف و سمَتهاى گوناگون مانند: تدريس در حوزه و دانشگاه، امامت جمعه و جماعت، قضاوت و نمايندگى مجلس به خدمت به اسلام و مسلمين اشتغال دارند.

تبلیغ
قرآن مجيد، يكى از وظايف فقيهان و عالمانِ دين را انذار مردمان و تبليغ رسالات خداوند بر مى‌شمرد. آيه شريفه «نَفْر» وظيفه يكايك انديشمندان را تعيين نموده و آن «ابلاغ تكليف» است. آيت‌اللَّه العظمى علوى هم بر طبق عمل به وظيفه خويش، از همان اوان طلبگى‌اش به تبليغ دين پرداخت و ساليان فراوان در ايام ماه مبارك رمضان و محرّم و صفر بر مسند وعظ و ارشاد تكيه زده و هزاران نفر را با بيان شيوا و سخنان زيباى خويش از آبشخور علوم اهلبيت - عليهم‌السلام - سيراب نموده است و اين شيوه پسنديده، حتى پس از مرجعيت معظم له ادامه دارد. ايشان، به جز اين ايام، ساليان فراوان، قبل از رسيدن به مرجعيت (18 سال متمادى) در گرما و سرما، در تابستان و زمستان هر پنجشنبه و جمعه به تهران مى‌رفت و پيرامون معارف دين در مسجد فاطميه سخن مى‌گفت و در همين راستا، هيئت محترم وحدت فاطميه و صندوق قرض الحسنه آن را هم تأسيس نمود و همزمان به تدريس شرح منظومه و شرح تجريد و اصول اعتقادات به گروهى از اساتيد دانشگاه و دانشجويان محترم مى‌پرداخت.

شیوه تدریس
درس معظم له از ملاحت گفتار، تتبع اقوال و دقّت و بررسى آنها، تحقيق مبسوط در روايات (فقه الحديث) و جمع بين اخبار متعارضه و بررسى رجال حديث برخوردار است. ايشان، با نظر افكندن در كتابهاى متداول و غير متداول (همانند: غنائم الايام ميرزاى قمى، وسيلة المعاد ملا اسماعيل عقيلى نورى، جامع المدارك آيت‌اللَّه خوانسارى) و نقد و بررسى آنها و كاويدن ادلّه، سرانجام قولى را برگزيده، كه گاه اين سخن با سخنِ ديگر فقيهان منطبق بوده و گاه متفرّد است. ايشان، به حضور منظّم و بدون تعطيل در ايّام درسى و سرِ ساعت، بدون‌اندكى‌تأخير - مقيّد بوده، و در روزهاى چهارشنبه به شرح و توضيح حديثى از فرمايشات پيامبر اكرم(ص) مى‌پردازد - و اگر روزى چهارشنبه، تعطيل باشد اين كار را در روز پيشين آن انجام مى‌دهد - و از اين رهگذر تاكنون به شرح وصاياى رسول خدا(ص) به اميرالمؤمنين عليه‌السّلام، ابوذر غفارى و عبداللَّه بن مسعود توفيق يافته است. (كه شرح وصاياى پيامبر اكرم(ص) به ابوذر به نام انوار اخلاقى «ره‌توشه پارسايان» چاپ رسيده است). معظم له در طول درس، به يكايك پرسشها و اشكالات - هر چند سست و بى‌پايه - شاگردان خود گوش فرا داده و با خوشرويى و اخلاق حسنه به پاسخ آنها مى‌پردازد و از شاگردان سخت‌كوش خويش به شايستگى تقدير به عمل مى‌آورد و بر فراز منبر تدريس، از آنان احترام مى‌نمايد. ايشان در خلال درس، نيز به ذكر مطالب مناسب از تاريخ و تفسير و رجال و مواعظ نيز پرداخته و درسش، آميزه‌اى از مطالب گرانقيمت و ارزشمند است، كه نتيجه ساليان فراوان مطالعات مختلف و تجربه‌هاى بسيار معظم له مى‌باشد.

مرجعیت
معظم له، يكى از چهره‌هاى مشهور علم و تقوا و فقاهت در حوزه علميه قم بوده و در زمان مرجعيت آياتِ عظام و مراجع تقليد پيشين، چشمهاى بسيارى به سويش دوخته شده بود، پس از ضايعه وفات آنان بود كه بسيارى از مردم مؤمن و متدين - به ويژه اهالى مازندران و گيلان - از جنابش تقاضاى رساله عمليه نمودند، كه معظم‌له در سال 1412ق، فتاواى خويش را در اختيار همگان قرار دادند - كه به زبانهاى عربى و اردو نيز ترجمه شده - و بسيارى از مؤمنان در داخل و خارج كشور تقليد ايشان را پذيرفته و بخشى از شهريه طلّاب حوزه علميه قم، همه ماهه توسط ايشان پرداخت مى‌گردد

تالیفات
استاد بزرگوار ما، آيت‌اللَّه العظمى علوى به جز تدريس منظّم فقه و اصول (كه صدها نوارِ آن موجود است)، تبليغ و ترويج شعائر دينى، پرورش شاگردان فراوان و راهنمايى مردمان و مقلّدان، داراى تأليفات متعدد فقهى، اصولى، حديثى و رجالى است، كه نام آنها عبارتند از:

آثار چاپی:
1. توضيح المسائل (به اردو هم ترجمه شده است).
2. اجوبة المسائل يا پاسخ به جديدترين استفتائات (2 ج).
3. مناسك حج.(آداب، اعمال و استفتائات حج).
4. منهج الصالحين (رساله توضيح المسائل عربى).
5. منهج الناسكين(مناسك حج عربى).
6. نورالهدى (تعليقه بر عروة الوثقى).
7. المناظر الناضرة في احكام العترة الطاهرة (ج 1. بخشى از كتاب الطهارة).
8 . تعليقه بر تحريرالوسيله (2 ج، چاپ مؤسسه تنظيم و نشر آثار امام خمينى(ره)).
9. گلچينى از انوار اخلاقى (برگزيده درس اخلاق روز چهارشنبه).
10. ره‌توشه پارسايان، انوار اخلاقى (ج 1، شرح وصاياى پيامبر اكرم به ابوذر غفارى).
11. ره‌ توشه پارسايان، انوار اخلاقى (ج 2، شرح وصاياى پيامبر اكرم به عبدالله ابن مسعود).
12.روزه سپر مومن (شامل احکام ، استفتائات و آداب روزه داری) .
13. احکام بانوان
14.احکام جوانان
15. احکام کسب و کار
16. آشنایی با اعتکاف
17. کلید سعادت (احکام بانوان ، گردآوری شده توسط حجت الاسلام فاطمی )
18. توحيد از ديدگاه علم (يكى از سخنرانى‌هاى معظم له)
19. لئالى الاصول (3 جلد آن تا اکنون به چاپ رسیده است)

آثار غیر چاپی:
1. المناظر الناضرة (ج 2 تا 10. شرح مفصّل ابواب طهارت، صلاة و زكات شرايع الاسلام).
2. لئالى الاصول (10 جلد. از مباحث الفاظ تا پايان استصحاب) – سه جلد آن به چاپ رسیده است .
3. زبدة اللئالى - تلخيص كتاب فوق.
4. القواعد الفقهية(قاعده‌هاى: ضمان، لا ضرر، تقيه، عدالت، ميسور و اصالة الصحة).
5. رساله در فروع علم اجمالى.
6. رساله در تعادل و تراجيح.
7. رساله در اجتهاد و تقليد.
8 . تقريرات درس فقه آيت‌اللَّه العظمى بروجردى (بحث: طهارت و قضا).
9. تقريرات درس فقه آيت‌اللَّه محقق داماد (كتاب صلاة وحج).
10. تقريرات درس فقه آيت‌اللَّه حاج شيخ عباسعلى شاهرودى (كتاب طهارت).
11. تقريرات درس فقه آيت‌اللَّه اراكى (بحث صلاة الجمعة).
12. تقريرات درس فقه آيت‌اللَّه حاج آقا مرتضى حايرى (كتاب طهارت و خمس).
13. تقريرات درس اصول آيت‌اللَّه العظمى امام خمينى (از بحث مقدمة واجب تا آخر قطع و ظن).
14. تقريرات درس اصول آيت‌اللَّه محقق داماد (دوره كامل).
15. تعليقه بر وسيلة النجاة. 16. تعليقه بر منهاج الصالحين.
17. كشف الغاشية عن وجه الحاشية (توضيح مشكلات حاشيه ملا عبداللَّه، اولين تأليف معظم له).
18. نورالبيان فى تفسير القرآن.
19. طبقات الرجال.
20. ره‌توشه پارسايان انوار اخلاقى (ج 2 شرح وصاياى پيامبر اكرم به اميرالمؤمنين).

بناهای ماندگار
آيت‌اللَّه‌العظمى علوى، احداث و بنياد بناهاى خيريه و عام‌المنفعه را وجهه همّت خويش ساخته و تاكنون در ساختمان - كلّى يا جزئى - چندين بناى خير، نقش اساسى و سهم چشمگير داشته است. معظم له، علاوه بر اجازه مصرف بخشى از وجوه شرعيه براى احداث بناهاى عام المنفعه، خود نيز به بنيادِ مسجد، حسينيه، درمانگاه و صندوق قرض الحسنه در نقاط مختلف اقدام فرموده است. تعمير بخشى از مسجد جامع گرگان، تأسيس و تعمير چند مسجد در گرگان و روستاهاى اطراف، مسجد اعظم و درمانگاه آيت‌اللَّه حاج سيد سجاد علوى در روستاى النگ، حسينيه سيّدالشهداء در مهدى شهر سمنان، صندوق قرض الحسنه و هيئت محترم «وحدت فاطمية» در خيابان هفده شهريور جنوبى (تهران) - از آن جمله است.

همچنين دفتر معظم له در قم و مشهد مقدس، در ايّام ولادت و شهادتِ ائمة اطهار - عليهم‌السلام - و روزهاى پنجشنبه هر هفته، شاهد برگزارى مجالس معظم و با شكوهى است كه خطبا و وعاظ محترم پيرامون معارف شيعى و احياى امر اهلبيت عليهم‌السلام، به سخنرانى مى‌پردازند و نام و ياد اهلبيت عصمت و طهارت را گرامى مى‌دارند. خداوند بر دوامِ توفيقات و صحّت و خدمات ايشان بيافزايد و به آمال و مقاصدش در اجراى فرامين الهى، جامه عمل بپوشاند.

منبع: وبسایت معاونت پژوهش حوزه های علمیه