معلم های سینمایی

به بهانه روز معلم

عناصر تشکیل‌دهنده ساختار دراماتیک یک فیلم یا سریال تلویزیونی تنها به بازیگر، دوربین، فیلمنامه و... ختم نمی‌شود بلکه واقعیت‌های اجتماعی به‌عنوان درونمایه و ارزش‌های مضمونی اثر نیز ماهیت درونی آن را می‌سازند و به یک قصه، صورتی بصری می‌بخشند. 

یکی از این مولفه‌های محتوایی جایگاه شغل در ساختار قصه است که گاهی نه فقط به‌عنوان لوکیشن یا ویژگی کاراکترها که به‌عنوان یک موقعیت دراماتیک نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد؛اگرچه هر شغل و حرفه‌ای و هر صنف و گروهی، قابلیت دراماتیک خود را دارد و می‌تواند محور یک فیلم و سریال قرار بگیرد اما برخی از مشاغل و قشرهای اجتماعی از توانایی و امکان بیشتری برای این کار برخوردارند. قطعا یکی از این مشاغل معلمی است که اتفاقا سهم کمی در سینمای ما داشته و در حافظه سینمایی ما کمتر می توان شخصیت معلمی را به یاد آورد که تداعی گر کارکردهای یک معلم باشد. 

واقعیت این است که مدرسه، درس، کلاس، همکلاسی، معلم و.... همه این شخصیت و موقعیت ها به عنوان عناصر شکل گیری یک قصه و روایت می تواند دستمایه ساخت داستان های متعددی قرار بگیرد که در عین کارکرد آموزشی واجد ظرفیت دراماتیکی نیز بوده و قابلیت های زیادی برای تبدیل شدن به یک قصه جذاب را دارند و فقط روز معلم نمی تواند بهانه ای برای توجه به مدرسه و معلم و دانش آموزان باشد.اساسا موقعیت مدرسه و مناسبات آموزشی به واسطه تجربه مشترک و نوستالژیک بین مخاطبان ذاتا واجد کشش لازم است البته اگر بدرستی روایت شود. اگر بخواهیم ردپای معلم را در مجموعه های نمایشی دنبال کنیم قطعا یکی از آنها که البته در ژانر انمیشین و کارتونی جلوه کرد و درخشید مجموعه مدرسه موش ها بود که معلم آنها یکی از بامزه ترین شخصیت های عروسکی تلویزیون هم محسوب می شود ضمن اینکه کل قصه در مدرسه اتفاق می افتاد و روایت می شد.

 از سوی دیگر باید به قصه های مجید رجوع کرد که قسمت های عمده ای از آن به تجربه های مدرسه مجید و خاطرات تلخ و شیرینی بود که او از ارتباط با معلمهایش پیدا می کرد. خاطراتی که بسیاری از دانش آموزان با او همذات پنداری کرده و خاطرات مشابه ای با اوداشتند. به نظر می رسد رئالیستی ترین تصویری که از معلم در یک مجموعه نمایشی ارائه شد را باید در همین سریال جستجو کرد اگرچه که نمی توان کسوت معلمی مهران رجبی در سریال بچه های مدرسه همت بود فراموش کرد که نخستین حضور و معرفی مهران رجبی هم محسوب می شد با توجه به اینکه او خود تجربه معلمی در آموزش و پرورش را داشت و اساسا رفتار و منش معلمی در ذات او وجود دارد توانست تصویر قابل قبول و واقعی از معلمی ارائه دهد.

شاید در سینمای ایران پوران درخشنده به واسطه توجه به سینمای تربیتی بیش از بقیه به معلم و نقش و جایگاه آن توجه کرده است. در این جنس از فیلم ها درخشنده رابطه متقابل معلم و شاگرد و تأثیر مثبت کیفیت این رابطه بر بهبود مسائل کودکان است. از جمله می توان به فیلم  رابطه اشاره کرد که در آن به شکل گرفتن رابطه بین معلم مدرسه با پسرکی گنگ می‌پردازد که آرزوی حرف زدن دارد. در واقع کیفیت این رابطه که به واسطه نوع حضور و برخورد معلم ویژه می‌شود، باعث جاری شدن اولین کلمات نامفهوم بر زبان پسرک می‌شود. 

عبور از غبار دومین فیلم پوران درخشنده است که به رابطه یک معلم مدرسه با شاگردش در روستایی دورافتاده می‌پردازد. این بار مسائل و مشکلات خاص این معلم به گونه‌ای پررنگ در تعامل با کارش قرار می‌گیرد و بار دراماتیک این رابطه پررنگ‌تر است. 

پرنده کوچک خوشبختی فیلمی دیگر از پوران درخشنده است که این بار به رابطه یک معلم زن با شاگرد گنگش می‌پردازد. به این ترتیب او به نگاه خود نوعی همه‌شمولی می‌دهد که از محدودیت مرد و زن خارج شده و به مسئله خاص یک معلم و شاگرد می‌انجامد.

کیومرث پوراحمد نیز به ویژه با قصه های مجیدش نقش مهمی در بازنمایی معلم در سینما و تلویزیون داشته است. کیومرث پوراحمد نیز در مجموعه قصه های مجید و فیلم‌های  شرم، صبح روز بعد، نان و شعر و سفرنامه شیراز توجهی خاص به شخصیت معلم و رابطه معلم و شاگردی دارد که البته بخشی از آن به فضای عمومی مجموعه بازمی‌گردد. 

یک حضور برجسته از شخصیت معلم در سینمای ایران را فیلم پشت پرده مه پرویز شیخ‌طادی ثبت کرد. در این فیلم شخصیتی چند وجهی از معلم ثبت می‌شود که علاوه بر تعامل و تقابل با شاگردش درگیر رابطه‌ای پیچیده می‌شود که پرداختی جذاب داردفرخ نعمتى در سراب سعید اسدی و حمید تمجیدی، مریلا زارعی و پارسا پیروزفر در زن زیادى تهمینه میلانی، گلاب آدینه در شکار خاموش کیومرث پوراحمد، رویا نونهالى در آب را گل نکنید شهریار بحرانی، شبنم قلى‌خانى در یک الف ناقابل محمد عرب، نیلوفر خوش‌خلق در دایره زنگى پریسا بخت‌آور و نیکى کریمى، مریلا زارعى، هنگامه قاضیانی در بشارت به یک شهروند هزاره سوم محمد هادی کریمی، نگین صدق گویا و صغرى عبیسى در واکنش پنجم میلانی ایفاگر نقش معلم، آموزگار یا دبیر بوده‌اند که البته کمیت و کیفیت این حضور شدت و ضعف دارد.با این حال هنوز موقعیت معلمی نه صرفا معلم واجد موقعیت های نمایشی جذابی است که می توان در فضای آن قصه های شنیدنی زیادی را روایت کرد.