حیرت سینما از عطای مرموز

رضا عطاران در سال های اخیر یک تنه گیشه فیلم هایی که بازی کرده را تضمین کرده  وحالا با «من سالوادور نیستم» درآستانه ثبت یک رکورد در کارنامه خود است. رمز این موفقیت چیست و چرا دست به خاک بزند طلا می شود؟

روایتی مستدل هست که وقتی تهیه کننده ای برای ساخت فیلم دنبال وام دولتی است نباید از رضا عطاران نامی ببرد! چون جواب می شنود فیلم عطاران نیاز به کمک دولتی ندارد. این که این بازیگر چه مسیری طی کرد تا به این جا رسید مشخص است اما نه خودش راز این همه خوشبختی را می داند و نه کارشناسان سینمایی پاسخی برایش یافته اند. هر چه هست طنازی رضا عطاران سال ها است به دل مردم نشسته و خوشبختانه دلزدگی ایجاد نکرده. حتی فیلم های تلخ و نقش های جدی او هم گیشه دارد و گویا شمایلش در همه حال مورد پسند است. در این میان نگرانی ها به بعضی انتخاب هایش باز می گردد ؛ مثل «من سالوادور نیستم» که از نظر فنی و هنری دستاوردی در کارنامه اش محسوب نمی شود و عطاران از طنازی های قبل خرج می کند... . در گزارش پیش رو چند فیلم پرفروش و موفق عطاران تحلیل شده که می تواند شمایی خوب از مسیر منتهی به موفقیت افسونگرش در «من سالوادور نیستم» بدست دهد. ذکر این نکته ضروری است که رقم فروش فیلم ها به روایت سایت بنیاد سینمایی فارابی و متعلق به فروش سینمای های تهران است.

هوو/ 1385

فضای کلی فیلم: علیرضا داوود نژاد در دهه هشتاد مسیر فیلمسازی اش را تغییر داد و علاقمندان به سبک سینمایی اش را شگفت زده کرد. نتیجه یکی از این محصولات «هوو» شد که اتفاقا شروع رسمی رضا عطاران در سینما هم هست. فیلم یک کمدی ٓ اجتماعی به سبک داودنژاد است ؛ قصه ای آشنا دارد و پایه اش بر عشق قدیمی استوار است. 
موقعیت عطاران در فیلم: عطاران در نقش عطا ، شخصیتی شیرین و بامزه دارد که ناخواسته با عشق قدیمی اش مواجه می شود و فیلش هوای هندوستان می کند. آن چه بیش از همه از فیلم به یاد داریم ، تلاش عطا برای رسیدن به مطلوب است اما تیرش به سنگ می خورد و بعد هم که متوجه می شود در دام افتاده.
سهم عطاران از نقش: فیلم «هوو» و نقش عطا یکی از نزدیک ترین تیپ ها به شمایل رضا عطاران است. این بازیگر به واسطه نقش های تلویزیونی ،نزد قاطبه مخاطبان صاحب تصویری جذاب شده بود که محبوبیتش را از اکت ها و نوع بیان منحصر بفرد بیان دیالوگ ها وام می گرفت. عطا آدمی خوش خیال است که در عین برخورداری از مشکلات ، میانه ای با کج خلقی ندارد.سهم عطاران از این نقش بالا است و یک تنه بار خنداندن مخاطبان در سینما را به دوش کشید.
میزان فروش فیلم: آماری دقیق از مرجعی معتبر پیدا نکردیم اما «هوو» در نوروز 85 اکران شد و فروش نسبتا خوبی هم داشت.
سهم عطاران در فروش: اکران «هوو» آغاز راه برای رضا عطاران  است و هنوز موقعیتش به عنوان بازیگر بفروش تثبیت نشده بود.در آن سال ها او رقبایی جدی مثل محمد رضا گلزار داشت.
نکته ویژه: در زمان اکران «هوو» نقدهای منفی درباره آن کم نبود اما فیلم برای رضا عطاران مقدمه ای قابل اتکا برای پرواز در سینما است.

ورود آقایان ممنوع / 1390

فضای کلی فیلم: وقتی رامبد جوان فیلمنامه پیمان قاسمخانی را می خواند ،مطمئن بود کاری سخت در تصویری کردن آن ندارد مگرآن که بازیگران مناسبی انتخاب کند. «ورود آقایان ممنوع» جزو معدود کمدی های موقعیت سینمای ما است که «با کلاس»نوشته شده و بدون زور اضافی موقعیت نامتعارف یک معلم مرد در مدرسه دخترانه که مدیری سخت گیر و مرد ستیز دارد را تشریح می کند و خنده می گیرد.
موقعیت عطاران در فیلم: عطاران در نقش معلم شیمی ، موقعیت تلخ جوان هایی را نمایندگی می کند که در عین شایستگی ، شرایط ازدواج ندارند. آقا معلم این فیلم به قدری در دنیای خود غرق است که یارای مواجهه با جنس مخالف را ندارد و زمان زیادی طی می شود تا رفتارش مبادی آداب شود. 
سهم عطاران از نقش: تصور حضور بازیگر دیگری به جای عطاران در نقش معلم شیمی «ورود آقایان ممنوع» تقریبا محال است. خصوصیات ظاهری شخصیت، انطباق فراوانی به ریزه کاری های بازیگری عطاران دارند. از نوع بیان دیالوگ ها بگیرید تا حرکت ظاهری او. به یاد بیاورید وقتی قرار است در جمع جوک تعریف کند و یا هنگامی که مشغول والیبال بازی است.لحن و تن صدا و شیوه بیان دیالوگ ها به همراه اکت بدنی همگی متعلق به ور شیرین شخصیت عطاران است.
میزان فروش فیلم: «ورود آقایان ممنوع» چند ماه پس از «اخراجی ها 3» و «جدایی نادر از سیمین» اکران شد و در تهران با  ۳۰,۴۱۰,۸۳۰,۰۰۰ بالاتر از آن ها ایستاد. در کل کشور هم با پنج میلیارد در رده دوم پرفروش های سال قرار گرفت.
سهم عطاران در فروش: فراتر از بازی درخشان رضا عطاران و ویشکا آسایش ، آن چه موفقیت فیلم را رقم زد ، کیفیت خود «ورود آقایان ممنوع»است.
نکته ویژه: تا پیش از این گیشه فیلم های عطاران نوسان داشت  اما «ورود آقایان ممنوع» حکم تضمین فروش آثار بعدی اش را دارد.

بی خود و بی جهت / 1391

فضای کلی فیلم: رضا عطاران در تغییر مسیری جاه طلبانه ،جنس کمدی هایش را عوض کرد. از قضا بازی اش در «اسب حیوان نجیبی است» ، «خوابم می آد» و «بی خود و بی جهت» تحسین شد. عبدالرضا کاهانی در مسیر رسیدن به سینمای موسوم به ابزود در «بی خود و بی جهت»همه  ترفندهایش را بکار بست که نتیجه اش فیلمی کم ملات از حیث داستان شد و همین خطر پس زدن از سوی مخاطب را به همراه داشت. کل داستان فیلم بر سر چند مساله خانوادگی است که در یک لوکیشن روایت می شود.
موقعیت عطاران در فیلم: در «بی خود و بی جهت» یکی از نقش های چرکش را تجربه می کند. او نقش آدم لاقیدی را دارد که خانواده برایش چندان اهمیتی ندارد. نقش محسن هم از نظر تیپ ظاهری چرک است و هم رفتار بیرونی.
سهم عطاران از نقش: محسن براحتی می توانست یکی از نقش های منفور عطاران شود اما شیرینی شخصیت این بازیگر به کمکش می آید و حتی در لحظات زیادی محبوب مخاطبان می شود! این هنر عطاران است که نقشی تلخ را شیرین بازی می کند. هر چند دوز آن نسبت به مثلا «ورود آقایان ممنوع» بشدت کمتر است اما در فواصل مختلف حرکات آشنای ریزی از او سر می زند تا محسن سیاه مطلق نشود؛ مثل نوع ادای دیالوگ ها ،نحوه سیگار کشیدن ، طرز راه رفتن و...
میزان فروش فیلم: ۷,۳۱۴,۶۹۰,۰۰۰ این رقم فروش برای «بی خود و بی جهت» کم نیست.  آن هم در شرایطی که جزو فیلم های تحریمی حوزه هنری بود بسیاری از سالن ها را در اختیار نداشت.
سهم عطاران در فروش: عطاران عامل اصلی پرفروش شدن«بی خود و بی جهت» است.اگر فیلم او را نمی داشت حتما شکست می خورد.
نکته ویژه: عطاران برای این فیلم از انجمن منتقدان جایزه گرفت.

طبقه حساس / 1393

فضای کلی فیلم:یکی از ساخته های ضعیف کمال تبریزی است ؛ حتی «طبقه حساس»در کارنامه پیمان قاسمخانی جزو فیلمنامه های ضعیف او محسوب می شود. فیلم بر اساس شوخی با یک فرد معتقد با تعصب بنا شده که دوست ندارد فردی غریبه روی قبر همسرش دفن شود. این توضیح یک خطی قرار است جور داستان کل فیلم را بکشد.
موقعیت عطاران در فیلم: برای نخستین بار نقش مردی میانسال وجا افتاده را بازی می کند که پیش خانواده صاحب وجاهت است. در میان دوستان اما منشی بذله گودارد و با آن ها خوش می گذراند. کمالی قرار است به نوعی آدم های متظاهر را هم نمایندگی کند. 
سهم عطاران از نقش:کمال تبریزی سعی کرده ابتداعطاران را کنترل کند و در ادامه  جذاییتش را به خدمت نقش در بیاورد. این اتفاق خیلی دیر هم رخ نمی دهد منتهی تاکید بر روی جذابیت های کلامی عطاران و قرار گرفتنش در موقعیت دوگانه برای ایجاد خنده است. در «طبقه حساس» دیگر خبری از بازی های ظریف بدنی او نیست.  
میزان فروش فیلم: ۳۳,۹۴۱,۴۹۱,۰۰۰ .  این عدد برای«طبقه حساس» یک خوشبختی تمام عیار است.
سهم عطاران در فروش: «طبقه حساس»اگر عطاران را نمی داشت یک سوم فروش مذکور را هم بدست نمی آورد. کما این که فیلم قبلی کمال تبریزی یعنی «طعم شیرین خیال»وفیلم بعدی اش یعنی «از رئیس جهمور پاداش نگیرید» شکست بدی در گیشه خوردند. تازه دومی سوژه حساسی داشت و سال ها در محاق بود.
نکته ویژه: عطران برای بازی در این فیلم سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را بدست آورد.

نهنگ عنبر / 1394

فضای کلی فیلم: برای جوان های دهه شصت نوستالژی «نهنگ عنبر» حکم رویارویی با خاطرات تلخ و شیرین دارد. سامان مقدم با بازنمایی بخشی از تاریخ کشورمان با زبان طنز ، موفق شد یکی ازکمدی های موفق وپر فروش سال 94 را به نام خود ثبت کند.
موقعیت عطاران در فیلم: رضا عطاران با بازی در نقش ارژنگ صنوبر بخش کمدی کارنامه اش را رونق بخشید.شلوار گشاد ، پشت مو ،فکل ، زنجیر چرخاندن ، سوت زدن و ... مشخصات ظاهری نقش هستند و خیلی زود بیننده ها را با عطارانی متفاوت مواجه ساخت.
سهم عطاران از نقش: با وجود گریم سنگین در بخش ابتدایی فیلم، المان های عطاران در «نهنگ عنبر» به وفور یافت می شود. این جا هم ردی از تجاهل رفتاری اش نمود دارد ، خنده ها و شوخی هایش آشنا است و حتی در چند جا آسمان جل بودنش نمایان می شود.( مثل کش رفتن سیگار پدر دخترمورد علاقه اش)
میزان فروش فیلم: «نهنگ عنبر» با هفت میلیارد فروش در کل کشور رتبه دوم پرفروش های سال94 را بدست آورد.
سهم عطاران در فروش: گریم و بازی به اضافه محبوبیت عطاران عامل اصلی موفقیت «نهنگ عنبر» در گیشه است.
نکته ویژه: قرار است قسمت دوم فیلم ساخته شود و این نخستین تجربه بازی عطاران در فیلمی دنباله دار است.

استراحت مطلق/ 1394

فضای کلی فیلم: عبدالرضا کاهانی با «استراحت مطلق» ازفضای ابزود ساخته هایش تا حدود زیادی دور شد و قصه ای شسته رفته تعریف کرد. فیلم اما باز هم روی سخت زندگی را بازنمایی می کرد و محور اصلی اش مشکلات جوان ها در کلان شهر تهران است.
موقعیت عطاران در فیلم: رضا عطاران این بار جدی است اما رگه هایی از بازی طنازانه او به چشم می خورد. آدمی است آس و پاس که زندگی اش از طریق فروش رسیورماهواره می گذرد.دوست دارد خوش تیپ باشد اما نمی داند ریشش کارکردی عکس در فرآیند خوش تیپی او دارد. با همسرش دائم بگو و مگو می کند اما در نهایت اهل زندگی است. 
سهم عطاران از نقش: به جز یکی دو مورد ، در مابقی سکانس ها عطاران جدی است وعبوس وحتی اکت و رفتارش چرک. آن چند مورد هم مربوط است به شکلکی که در حین رانندگی در می آورد و نیز جایی است که سریال فلان شبکه را تماشا می کند. سهم ملاحت عطاران در «استراحت مطلق» نزدیک به صفر است.
میزان فروش فیلم: «استراحت مطلق» دقیقا۱۲,۲۵۰,۶۲۹,۰۰۰ فروش داشت و در رتبه یازدهم ایستاد. این میزان فروش برای فیلم مقبول نیست.
سهم عطاران در فروش: اگر عطاران در «استراحت مطلق» بازی نمی کرد این عدد حتما نصف می شد.
نکته ویژه: بازی عطاران در «استراحت مطلق» بر خلاف همکاری های پیشین او با کاهانی مورد پسند منتقدان واقع نشد.

من سالوادور نیستم / 1395

فضای کلی فیلم: «من سالوادور نیستم» برموقعیتی تکراری بنا شده. این جا هم عنصر «اشتباه گرفتن آدم ها» محور است و کل داستان و شوخی ها از آن وام می گیرد. البته حجم شوخی ها زیاد نیست و لحن فیلم از نیمه دوم جدی می شود.
موقعیت عطاران در فیلم: ناصر که آدم متعهدی است در موقعیت اشتباهی قرار گرفته و باید خود را از این مهلکه نجات دهد. ظاهر عطاران در این فیلم قرابتی با طنازی های پیشین ندارد و قرار است با ایجاد تضاد موقعیت خنده دار ایجاد شود.
سهم عطاران از نقش: تمام نقش وفیلم روی کاکل عطاران می چرخد. او هم در بخش کمیک فیلم چیزی از ملاحت بیانی کم نگذاشته است.
میزان فروش فیلم: تا ابتدای هفته جاری از مرز 10 میلیارد تومان در کل کشور گذشته.
سهم عطاران در فروش: موفقیت «من سالوادور نیستم» در گیشه را باید به پای رضا عطاران نوشت. اصلا جنس فیلم به گونه ای است که عطاران آن را بازی نکند ، شکستش در اکران قابل پیش بینی است.
نکته ویژه: عطاران با «من سالوادور نیستم» وارد مرحله ای تازه از زندگی حرفه ای شده واز این به بعد کارش سخت تر است.

مورد ویژه

فیلم هایی که در گزارش اشاره شد و نیز چند فیلم پرفروش دیگر عطاران که از این دایره بیرون ماند ، یا کمدی اند یا جدی اما هیچ کدام تلخ نیست.در این میان موفقیت دو فیلم «دهلیز»و«کلاشینکف» عجیب است و نشان از سایه بلند رضا عطاران بر سر سینمای ما دارد. اولی سال 92 اکران شد و نزدیک به یک میلیارد در تهران فروش داشت.دومی یک سال بعد به نمایش در آمد و به فروش یک میلیارد و سیصد میلیونی در تهران دست یافت.عطاران در «کلاشینک» با مزه بازی کم ندارد؛ در خیلی از صحنه ها به وضوح همان شخصیت طناز و سر به هواست و همین باعث می شود هوادارانش تا حدودی از بازی اش راضی باشند.از آن سو زهر فیلم تلخ سعید سهیلی را کم می کند.در «دهلیز»اما کاملا جدی است و هیچ ردی از طنازی هایش نیست.موقعیت کاراکتری که به زندان افتاده و منتظر قصاص است اصلا ایجاب نمی کند که به کمدی تنه بزند.راستی چرا نام عطاران به کمک گیشه این فیلم  هم می آید؟