استدلال(ترکیب قانونمند قضایا - استقراء)

اهداف کلی:

هدف از ارائه این مبحث این است که دانش آموز:

1-    با مفهوم (استقراء) آشنا شود.

2-    بتواند به راحتی برای این مفهوم (استقراء) مثال هایی را فراهم آورد.

3-    انواع استقراء را بشناسد.

4-    با واژه ها، مفاهیم و اصطلاحات این مبحث به خوبی آشنا شود.

چکیده:

استقراء قسم دوم استدلال غیر مباشر یا حجت می باشد که عبارت است از تحقیق در جزئیات متعدد و استنباط حکم کلی از شناخت آن جزئیات.

استقراء

استقراء قسم دوم حجت می باشد. در تعریف استقراء گفته شده: (حجتی است که از قضایای جزئی به نتیجه ایی کلی می انجامد.) استقراء محصول دو عمل ذهنی می باشد:

1-    مطالعه امور جزئی از طریق حس

2-    رسیدن به حکم کلی از طریق جمع بندی و تعمیم احکام جزئی محسوس.

اقسام استقراء

استقراء بر دو قسم می باشد:

1-    استقراء تام

2-    استقراء ناقص

استقراء تام

اگر در استقراء همه افراد یک مجموعه مورد مطالعه قرار بگیرند، استقراء از نوع تام می باشد یعنی حکم کلی گرفته شده از استقراء تام، بر مطالعه تمامی افراد مجموعه مورد نظر مبتنی است.

به عنوان مثال اگر بتوانیم همه اهالی ورامین را مورد مطالعه قرار داده و ببینیم همه آنان شاغل هستند، این حکم کلی گرفته شده از استقراء تام می باشد. بنابراین استقراء تام اولاً تنها در مجموعه های محدودی که همه افراد آن قابل مطالعه حسی هستند، صورت می گیرد و ثانیا محصول آن چندین قضیه شخصیه است.

مثلا اگر در مجموعه محدود پنج عضوی خانواده آقای رضایی(پدر، مادر، زینب، علی و محمد) را مورد مطالعه قرار دهیم و از طریق مشاهده دریابیم که تک تک آنان وسواس دارند در این صورت می گوییم همه افراد خانواده آقای رضایی دارای صفت وسواس هستند.

این تعبیر درواقع خلاصه این عبارت است:

پدر دارای صفت وسواس است، مادر دارای صفت وسواس است، زینب دارای صفت وسواس است، علی دارای صفت وسواس است و محمد نیز دارای صفت وسواس می باشد.

پس در نتیجه استقراء تام همان مشاهده است با این تفاوت که محصول مشاهده، قضیه شخصیه می باشد یعنی سور (هر) که در نتیجه استقراء تام می آید به معنای تمامی موارد مشاهده شده است. وقتی به عنوان استقراء تام می گوییم: هر تهرانی دوست دار طبیعت می باشد، درواقع به معنای این است که در تمام موارد مشاهده شده، تهرانی ها دوست دار طبیعت هستند.

استقراء ناقص

در موارد زیادی مطالعه تمام افراد مجموعه مقدر نیست. (به علت تعدد افراد مجموعه و به ویژه وقتی که مجموعه دارای افراد نامتناهی باشد). اگر در استقراء نتوان به مطالعه تک تک افراد دست یافت، بلکه حکم کلی تنها از طریق مشاهده چندین مورد و بواسطه تعمیم موارد مشاهده شده و بقیه موارد، به دست آید، استقراء را ناقص می نامیم.

احکام آماری که امروزه در علومی مانند جامعه شناسی و روانشناسی رایج است مبتنی بر استقراء ناقص می باشد.

به عنوان مثال:

هر فلزی هادی جریان الکتریسیته می باشد.

همه حیوانات هنگام جویدن فک پایین خود را تکان می دهند.

همانطور که در این دو مثال به وضوح دیده می شود، ممکن است در مورد اول فلزی باشد که هادی جریان الکتریسیته نباشد، یا در مثال دوم حیوانی مثل تمساح فک بالای خود را هنگام جویدن تکان دهد. پس نتیجه استقراء ناقص ظنی است نه یقینی.

مرکز یادگیری سایت تبیان - نویسنده: رضا هاشمی

تنظیم: مریم فروزان کیا