برخورد صفحات زمین
برخورد صفحات زمین
در اثر جریان همرفتی داخل زمین صفحات حرکت می‌کنند و برخوردهایی در مرزهای همگرا صورت می‌گیرد. در این بخش ما به توضیح برخوردهای همگرای صفحات زمین می‌پردازیم.
یكی از انواع حركات صفحات تكتونیكی، حركات همگرایی می‌باشد. در این نوع حركت دو صفحه لیتوسفری مختلف، در امتداد عمود بر مرز مشترك به صورت متقابل بر هم فشار وارد می‌کنند و سرانجام یكی تسلیم دیگری می‌شود. اگر یك صفحه اقیانوسی سنگین با یك صفحه قاره‌ای سبک‌تر بر خورد كند، اساساً صفحه اقیانوسی به زیر صفحه قاره‌ای فرو می‌رود و باعث پیدایش گودالی در لبه اقیانوسی و یك برآمدگی در لبه قاره‌ای در امتداد مرز مشترك می‌شود. ولی چنانچه دو صفحه قاره‌ای با یكدیگر تصادم كنند، کوهستان‌های وسیع پدیدار می‌گردد. سه نوع برخورد اصلی داریم که در زیر به آن‌ها شرح می‌دهیم:
برخورد اقیانوسی- قاره‌ای
هنگامی که ورقه سبک‌تر و کم چگال تر قاره‌ای بر روی ورقه اقیانوسی رانده می‌شود، یک پهنه فرورانشی شکل می‌گیرد. از آنجایی که پوسته اقیانوسی خمیده شده و به زیر رانده می‌شود، در محل برخورد، درازگودال عمیقی شکل می‌گیرد. این درازگودال ها، پست‌ترین مناطق در پوسته زمین هستند.
یک درازگودال، به میزان 1مایل عمیق تراز بلندی کوه اورست است. همان‌طور که ورقه اقیانوسی به داخل گوشته فرو می‌رود، بخش‌هایی از آن ذوب می‌شوند و سنگ‌های گوشته را نیز ذوب می‌کنند. این مواد در گوشته به سمت بالا حرکت می‌کنند. این سنگ‌های مذاب که ماگما نامیده می‌شوند، به سطح زمین می‌رسند چون نسبت به سنگ‌های اطرافشان چگالی کمتری دارند. اگر ماگما به سطح زمین برسد، آتشفشان شکل می‌گیرد.
برخورد دو صفحه‌ی اقیانوسی
وقتی دو ورقه‌ی اقیانوسی به هم برخورد كنند، یكی به زیر دیگر فرو می‌نشیند و پدیده‌ی آتش فشانی مشابه حالت قبل رخ می‌دهد. اما این بار، محل آتش فشانها در بستر دریا است نه در روی خشكی. اگر این آتش فشانی ها ادامه یابد، ممكن است بعد از مدتی جزایر آتش فشانی در دریا پدید آیند كه به قوس جزایر معروفند.
برخورد دو صفحه‌ی قاره‌ای
هنگامی كه دو ورقه‌ی قاره‌ای به هم برخورد كنند، هیچ یك، به داخل گوشته فرو نمی رود زیرا چگالی هر دوكم است. نتیجه چنین برخوردی، ایجاد كوه است. رشته کوه‌های بزرگ اورال، آلپ و آپالاش نیز نتیجه چنین برخوردهایی هستند. کوه‌های زاگرس نیز باید حاصل برخوردهایی هستند. کوه‌های زاگرس نیز باید حاصل برخورد ورقه‌ی عربستان به قاره آسیا باشد. فشار حاصل از برخورد دو ورقه، آن رسوبات را چین داده و به صورت كوه درآورده است.
مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان
تنظیم: مریم فروزان کیا