شیوه های انتقال اطلاعات شغلی و حرفه ای به دانش آموزان

داشتن شغل مناسب از آرزوهای هر نوجوان و جوان به شمار می آید و انتخاب شغل را می توان از جمله مهم ترین انتخاب های یك فرد در طول زندگی اش دانست. بر اساس دیدگاه های مختلف، چه انتخاب شغل را فرایند آنی بدانیم، یعنی بر این نظر معتقد باشیم كه انتخاب شغل در یك دوره سنی خاص و بدون پیش  زمینه خاص اتفاق می افتد، و چه انتخاب شغل را فرایندی تكاملی بدانیم، یعنی بر این عقیده باشیم كه انتخاب شغل در طول زمان شكل می گیرد و سال ها طول می كشد تا فرد راجع به مشاغل فكر كند، تصمیم بگیرد و به آن اشتغال ورزد، در هر دو مورد برای این كه فرد شغلی را انتخاب كند، می بایست اطلاعات كافی از مشاغل داشته باشد، اصولاً تصمیم گیری بدون داشتن اطلاعات، تصمیمات بی پایه و اساس محسوب می شود.

اما سوال این جاست كه ارایه اطلاعات شغلی را باید از چه دوره و زمانی شروع كرد؟ بیشتر اندیشمندان بر این نظر هستند كه باید از دوره نوجوانی و حتی كودكی این اطلاعات شغلی به افراد جامعه منتقل شود. سوال اساسی بعدی این است، این اطلاعات شغلی و حرفه ای چگونه و به چه روش و شیوه هایی باید به دانش آموزان انتقال یابد؟ پاسخ به این سوال بحث اصلی مقاله حاضر است.

در این مقاله كوشیده ایم، ضمن تعریف اطلاعات شغلی و حرفه ای و ضرورت و اهمیت و هدف آن، شیوه های آموزش و انتقال آن را به دانش آموزان بیان كنیم. یكی از اصول مهم تعلیم تربیت، اصل فعالیت است. بنابراین از میان شیوه های انتقال اطلاعات شغلی و حرفه ای شیوه ای مناسب تر است كه به فعالیت دانش آموزان بیشتر توجه كند. امید است این مقاله مورد توجه و استفاده معلمان و دانش آموزان قرار گیرد. ان شاءالله.

تعریف اطلاعات شغلی و حرفه ای

اطلاعات شغلی و حرفه ای، مجموعه اطلاعاتی است كه به افراد كمك می كند تا در زمینه تعیین مسیر زندگی شغلی شان، تصمیم گیری نمایند. این اطلاعات به بررسی دنیای مشاغل و شناسایی خصوصیات شغلی می پردازد. اطلاعات شغلی و حرفه ای با راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای ارتباط تنگاتنگی دارد. راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای فرایندی مداوم و پیوسته است كه بدان وسیله به فرد كمك می شود تا بتواند شغل مناسبی را انتخاب كند، برای آن آماده شود، به آن اشتغال ورزد و بطور موفقیت آمیزی به اشتغال ادامه دهد. بنابراین در فرایند راهنمایی و مشاوره شغلی و حرفه ای به مراجعان كمك می شود، از یك طرف به خودشناسی و از طرف دیگر به حرفه شناسی بپردازند.

حرفه شناسی از طریق اطلاعات شغلی و حرفه ای حاصل می شود. بنابراین می توان گفت اطلاعات شغلی و حرفه ای، ابزار مناسب و لازمی برای راهنمایی و مشاوره شغلی است. اطلاعات شغلی و حرفه ای مجموعه ای كامل از شرایط شغل، انتخاب شغل و تداوم اشتغال موفقیت آمیز آن است. معرفی مشاغل و فضای كاری مشاغل، میزان نیاز به آن شغل، شرایط ورود و موفقیت در شغل، میزان تخصص و مهارت مورد نیاز و تغییرات آینده شغلی و حرفه ای بخشی از اطلاعات شغلی محسوب می شود.

هدف های ارایه اطلاعات شغلی و حرفه ای

هدف نهایی از ارایه اطلاعات شغلی و حرفه ای، كمك به تصمیم گیری صحیح مراجعان در زمینه انتخاب و موفقیت در شغل است. هدف های ارایه اطلاعات شغلی و حرفه ای عبارتند از:

از طریق اطلاعات شغلی و حرفه ای، مراجع به شناخت دنیای مشاغل می پردازد و پس از شناسایی خصوصیات فردی به مكاشفه آن گروه از مشاغل كه در انجام آن ها موفق تر خواهد شد، اقدام می نماید. مكاشفه مرحله مهمی در انتخاب و تصمیم گیری است، زیرا پس از مكاشفه و بررسی امكانات، انتخاب دقیق تر و مناسب تر انجام خواهد گرفت.

آشنا ساختن مراجع با مشاغل متعدد و بررسی امكانات استخدامی می تواند در تصمیم گیری شغلی و حرفه ای حایز اهمیت فراوانی باشد. آگاهانیدن مراجع در زمینه های شغلی و خصوصیات فردی انجام می پذیرد. یعنی در این مرحله فرد از علایق و استعدادهای خود برای اشتغال آگاه و مطلع می گردد.

یكی از هدف های ارایه اطلاعات شغلی و حرفه ای آن است كه مراجع به انتخاب شغلی در آینده علاقمند شوند. اگر اطلاعات به طور گام به گام و با توجه به اصول، در دسترس مراجع قرار بگیرد، مراجع به كمك مشاوره به طرح ریزی حرفه ای اقدام خواهند نمود كه سرانجام به انتخاب شغل مناسبی منجر می گردد.

ارایه اطلاعات شغلی و حرفه ای حتی پس از انتخاب شغل نیز ادامه می یابد و باعث می شود فرد در زمان اشتغال كارایی اش را افزایش دهد.

اهمیت اطلاعات شغلی و حرفه ای

جوامع بشری برای تداوم حیات خود نیاز به نیروی كار دارند. حتی در زندگی انسان های اولیه نیز، انجام كار، امری ضروری بوده و امروز نیز كار بخش عمده ای از وقت شبانه روز ما را به خود اختصاص می دهد. اما پیشرفت های بشری در تمام زمینه ها از جمله علوم، فنون، صنایع و به وجود آمدن تكنولوژی های مدرن باعث شده است، انسان ها نتوانند همانند گذشته به كاری بپردازند و شغلی را احراز نمایند.

به عبارت دیگر انتخاب شغل امری پیچیده و نسبتاً طولانی شده كه فرد باید طی برنامه ریزی شغلی و سال های متوالی و كسب مهارت و یا اطلاعات و یا تخصص های لازم به انتخاب شغل مبادرت ورزد. برای انتخاب شغل، شناخت صحیحی از دنیای مشاغل، شرایط ورود و پیشرفت شغلی، امكانات و فرصت های استخدامی امری حیاتی است كه ما این گونه اطلاعات را از راه اطلاعات شغلی و حرفه ای به دست می آوریم. بنابراین اطلاعات شغلی و حرفه ای موجب می شود فرد در تصمیمات شغلی خود تصمیمات منطقی تری اتخاذ نماید.

شیوه های آموزش اطلاعات شغلی به دانش آموزان

شیوه های مختلفی برای آموزش و انتقال اطلاعات شغلی و حرفه ای وجود دارد. اما می توان به دو شیوه ی كلی آموزش رسمی و آموزش غیررسمی اشاره كرد كه به توضیح مختصری از آن می پردازیم.

1- آموزش رسمی:

آموزش رسمی عبارت است از آموزش منظم كه معمولاً در مدارس و دیگر موسسات آموزشی صورت می گیرد. این آموزش از سطح ابتدایی تا دانشگاه و از آموزش عمومی تا آموزش تخصصی را شامل می شود و با اتمام موفقیت آمیز یك دوره، فرد به سطوح بالاتر ارتقاء می یابد.

وزارتخانه ها و موسسات دولتی و غیردولتی زیادی در این بخش ارایه این آموزش ها را به عهده دارند. در این زمینه انتقال اطلاعات شغلی به دانش آموزان بیشتر از طریق آموزش های رسمی مدرسه ای و كارگاهی و قانونی استفاده می شود. این نوع آموزش ها عموماً طولانی مدت و هزینه بر هستند و با برنامه منسجم از قبل طراحی شده خود، فراگیران را آموزش می دهند.

2- آموزش غیررسمی:

آموزش غیررسمی به نوعی از آموزش اطلاق می شود كه خارج از نظام آموزش رسمی بوده و به صورت پیوسته یا گسسته از نظر زمان قابل اجرا است. در گذشته آموزش غیررسمی بیشتر متداول بود. اطلاعات و دانش و مهارت ها از طریق خانواده و تعدادی نهادهای محدود اجتماعی به صورت سنتی ارایه می شد. اما امروزه آموزش های رسمی جای آموزش های غیررسمی را گرفته است و دیگر شرایط اجتماعی و پیشرفت های تكنولوژیكی بشری اجاره نمی دهد، افراد آموزش های خود را خانوادگی و یا مهارت هایشان را از طریق شاگرد- استادی فرا بگیرند.

در محال علمی و آكادمیك، ارزش زیادی برای آموزش های غیررسمی قایل نیستند و برای اثبات بلد بودن یك علم یا مهارت باید مدارك آموزش های رسمی ارایه نمود. بنابراین آموزش های غیررسمی گاهاً وسیله ای هستند تا آموزش های رسمی آموزش بیننده تداوم یابد. به این معنی كه فرد برای به دست آوردن صلاحیت لازم حرفه ای از نظر مدرك، دوباره به آموزش رسمی روی می آورد.

شیوه های انتقال اطلاعات شغلی به دانش آموزان

كسانی كه در مشاغل مختلف كار می كنند، به طور مستقیم می توانند اطلاعات شغلی را به دانش آموزان و افراد جویای كار منتقل نمایند. این مصاحبه و گفتگو معمولاً در محیط های كاری صورت می گیرد. در این مصاحبه های شغلی باید به چندین نكته توجه كرد. اول این كه ممكن است كارمند یا كارگر یا فرد مصاحبه شونده پاسخ های عینی ندهد و حتی نوعی اغراق آمیز صحبت كند كه فرضاً كارش چقدر سخت است و یا چنین و چنان است.

در این صورت فقط بخشی از حقیق را بیان كرده است. نكته دوم این است كه ممكن است فرد مصاحبه شونده، اطلاعاتی دقیق از نیاز كشور به این رشته و شغل را نداشته باشد و اطلاعاتش فقط محدود به محل كار و یا منطقه عملیاتی خودش باشد، بنابراین در انتخاب افراد مصاحبه شونده در زمینه شغلی باید دقت كرد و حتی الامكان از افراد صاحب اطلاع و منصف باشند،  و با شرایط برخورد و آموزش به فراگیران و افراد جویای كار تا حدودی آشنا باشند.

به رغم این مشكلات، «صحبت با كاركنان غالباً یك منبع خود اطلاعات است و گاهی اوقات تنها منبع است،  زیرا كه ممكن است درباره آن حرفه اطلاعات چاپی موجود نباشد. با كارفرمای كارمند هم می توان مصاحبه كرد. او قادر خواهد بود به مطالبی كه كارمند درباره آن شغل ارایه داده است، بیفزاید.» در عین حال باید از صاحبان مشاغلی اطلاعات به دست آورد كه در مورد شغل خود تعصب و یا نفرت ویژه ای نداشته باشند.

از این روش بیشتر در دبیرستان یا دانشگاه استفاده می شود. در این روش با اطلاع قبلی برنامه ای برای شناسایی شغل خاصی، به مدت یك یا چند جلسه تنظیم می گردد و از افرادی كه در مورد شغل مورد نظر تخصصی دارد دعوت می شود با حضور در كلاس و استفاده از ابزار و وسایل كارش، شرك كنندگان را با شغل معینی آشنا سازد. این روش شباهت های زیادی به روش قبلی دارد و تنها تفاوت اساسی اش این است كه فرد صاحب شغل در روش اول در محیط كارش ارایه اطلاعات شغلی می نماید، در حالی كه در این روش فرد مصاحبه شونده و صاحب شغل به مدرسه یا دانشگاه یا مركز مشاوره شغلی دعوت می شود تا مطالبش را ارایه دهد.

حسن هر دو روش اول و دوم این است كه دانش آموزان شخصاً فرد صاحب شغل را درك می كنند و اطلاعات به صورت مستقیم به آنان عرضه می شود و با بحث و گفتگو، زوایای پنهان شغل مورد نظر آشكار می شود. مدارس و دانشگاه ها می توانند به تناسب فرصت و امكانات خود از هر دو روش استفاده نمایند و در شرایطی كه فرصت كمتر و بودجه كمتری داشته باشند، انتقال اطلاعات شغلی به شیوه ارایه واحد شناسایی مشاغل می توانند بیشتر مورد استفاده قرار گیرد.

بازدید از موسسات تولیدی و خدماتی و مراكز شغلی یكی از شیوه های مستقیم انتقال شغلی به دانش آموزان، دانشجویان و افراد جویای كار و حتی سرمایه گذاران بخش صنعت و خدمات و كشاورزی می باشد. به طوری كه دانش آموزان و دانشجویان و یا افراد جویای كار، بدون واسطه مراحل تولید كالا و یا خدمات را با حضور در یك كارخانه یا مركز خدماتی مشاهده می كنند. فضای كاری و میزان تخصص مورد نیاز را از نزدیك درك می كنند. البته این روش برای دانش آموزان بیشتر جذاب است.

در زمینه بازدیدهای شغلی كه برای فراگیران در نظر گرفته می شود باید به نكات زیر توجه كرد:

بازدید مراكز تولیدی و خدماتی برای سرمایه گذاران اقتصادی نیز بسیار سودمند است. زیرا آنان از نزدیك با امكانات اولیه تاسیس یك شركت یا كارخانه، نیروها و تجهیزات و دستگاه های مورد نیاز آشنا می شوند و پس از محاسبه توان مالی خود و نیاز سرمایه یك شركت، نسبت به تاسیس كارخانه و یا یك مركز خدماتی اقدام می نمایند.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تجمیع: نسیم گوهری

منبع: میگنا