انتخاب‌های غذایی و تأثیر آن بر شیر مادر

از مدت‌ها پیش مردم بر این تفکر بودند غذایی که مادر شیرده مصرف می‌کند به همان صورت در اختیار کودک شیرخوارش قرار می‌گیرد. از این رو همیشه خانم‌های شیرده به مصرف غذاهای مغذی و مقوی توصیه شده‌اند.

امروزه اهمیت مصرف غذاهای مقوی برای بهبود شیردهی و وزن‌گیری مناسب کودک و البته سلامت جسمی و روحی مادر برای همگان روشن و واضح است. اما آنچه مورد سۆال است و بسیار مورد مطالعه و بررسی قرار می‌گیرد نحوه تأثیر انتخاب‌های غذایی مادر بر میزان و کیفیت شیر تولیدی در بدن است.

دراین‌باره محققان اتفاق‌نظر دارند که برخی جنبه‌های رژیم غذایی مادر بر شیر اثر می‌گذارد. از این رو به بررسی برخی از مواد غذایی که اهمیت و تأثیر بیشتری بر شیر مادر دارند می‌پردازیم:

الکل و کافئین به راحتی وارد شیر می‌شوند و به همین دلیل از مصرف زیاد آن‌ها باید خودداری کرد. مصرف 1 تا 2 فنجان قهوه معمولاً مشکلی را ایجاد نمی‌کند. غذاهای پر ادویه یا با طعم تند، طعم شیر را تغییر می‌دهند و ممکن است برخی شیرخواران را ناآرام کنند.

برخی اعتقاد دارند که مصرف سبزی‌های خانواده کلم مانند برگ کلم، گل کلم و کلم بروکلی باعث علائم قولنج در شیرخوار می‌شوند. البته این اثر هنوز اثبات نشده است. شاید در نوزادان ضعیف باعث بروز مشکلاتی شود.

برخی شیرخواران به آنچه مادرانشان می‌خورند، مانند گندم، شیر گاو، تخم‌مرغ یا مرکبات حساسیت دارند. در این شیرخواران دانه‌های قرمز روی پوست، اختلالات گوارشی یا سایر واکنش‌های آلرژی بروز می‌کند. باید هرچه سریع‌تر این غذاها را شناخت و در صورت امکان از مصرف آن‌ها خودداری کرد و به دنبال غذاهای جایگزین بود.

در سیر و پیاز ترکیباتی روغنی وجود دارد که طعم شیر مادر را تغییر می‌دهند. اما نیازی به حذف این مواد از رژیم غذایی مادر نیست، مگر اینکه تغییر در مزه شیر برای شیرخوار قابل تشخیص باشد.

طعم غذا

اثر طعم غذای مادر بر نحوه شیر خوردن شیرخوار مورد بررسی قرار گرفته است. مطالعات نشان می‌دهند که وقتی مادر سیر می‌خورد و به شیرخوار خود شیر می‌دهد، شیرخوار به مدت طولانی تری پستان را می‌مکد و شیر بیشتری می‌خورد. همچنین مصرف غذای حاوی وانیل توسط مادر، باعث افزایش مدت مکیدن پستان توسط شیرخوار می‌شود.

در شیرخوارانی که با شیرهای فرموله تغذیه می‌شوند، ارائه طعم جدید باعث افزایش مدت مکیدن می‌شود. اما تکرار یک طعم چنین اثری ندارد. به همین دلیل شیرخوارانی که شیر مادر می‌خورند به طور مرتب با طعم‌های مختلف آشنا می‌شوند و پس از شیر گیری غذاهای جامد را آسان‌تر قبول می‌کنند.

بهترین راه برای تشخیص کافی بودن شیر مادر، کنترل افزایش وزن شیرخوار است

که با مراجعه به پزشک یا مراکز بهداشتی درمانی و وزن کردن ماهانه شیرخوار

و ثبت آن روی کارت رشد و رسم منحنی رشد او مشخص می‌شود

مکمل‌ها

معمولاً مادران شیرده به مکمل ویتامین‌ها و مواد معدنی نیازی ندارند اما غلظت ویتامین B12 در شیر مادران گیاه‌خوار کم است و مکمل این ویتامین مورد نیاز است. همچنین مادران شیردهی که به اندازه کافی در معرض نور خورشید قرار نمی‌گیرند یا از غذاهای غنی‌شده با ویتامین D استفاده نمی‌کنند، به مکمل ویتامین D نیاز دارند.

کافئین

مصرف قهوه، چای و سایر نوشابه‌های کافئین دار، اگر به 1 تا 2 لیوان در روز محدود شود مجاز است. زیرا در صورت مصرف مقادیر بالا، کافئین وارد شیر شده و سبب بی‌خوابی و بی‌قراری نوزاد می‌شود.

ورزش

ورزش‌های هوازی با ضربان قلب 60 تا 70 درصد حداکثر، اثر سوئی بر شیردهی ندارند. نوزاد به طور طبیعی وزن می‌گیرد و دستگاه قلبی عروقی مادر نیز بهبود می‌یابد. اما انجام ورزش خسته‌کننده، با تولید لاکتیک همراه است و توصیه نمی‌شود. در برخی مادران میزان اسیدلاکتیک در شیر افزایش می‌یابد و تا 90 دقیقه پس از ورزش میزان آن همچنان بالا باقی می‌ماند و باعث طعم ترش شیر می‌شود. مادرانی که می‌خواهند ورزش بی‌هوازی انجام دهند، باید پیش از ورزش به شیرخوار خود شیر دهند و حداقل 90 دقیقه پس از ورزش دوباره به شیرخوارشان شیر دهند.

استراحت و آرامش

از آنجا که تولید و جریان شیر به طور هورمونی کنترل می‌شود، برخی عوامل منفی روانی و محیطی می‌توانند بر میزان تولید شیر مادر اثر بگذارند. این عوامل که مهارکننده پرولاکتین نامیده می‌شوند، عبارتند از: استرس، خستگی، استراحت طولانی مدت در بستر، مشاجره و شیردهی نامنظم.

تغذیه مادر و تغییر رنگ شیر

رنگ‌های مصنوعی مصرف‌شده در صنایع غذایی مانند نوشابه‌های رنگی، آب‌میوه‌های با رنگ مصنوعی می‌توانند رنگ شیر مادر را تغییر داده و یا ادرار کودک را رنگی نمایند. استفاده از قرص‌ها و کپسول‌های انرژی زا تهیه‌شده از گیاهان دریایی (SeeWeed) و یا ویتامین‌های گیاهی که حاوی رنگ مصنوعی هستند نیز شیر مادر را صورتی، زرد یا سبز می‌کند. در دانشگاه روچستر نیویورک یک مورد شیر سیاه رنگ به علت استفاده طولانی مدت (4 سال) مادر از Minoxydin گزارش شده است.

مادران گیاه‌خوار و شیردهی

تأثیر گیاه‌خواری بر ترکیب و حجم شیر بر اساس نوع گیاه‌خواری مادران متفاوت است. بعضی گیاه‌خواران فقط انواع گوشت قرمز را استفاده نمی‌کنند. بعضی شیر و ماست را استفاده کرده و بقیه پروتئین‌های حیوانی را حذف کرده‌اند (Lacto vegetarian). گروهی دیگر از تخم‌مرغ به عنوان منبع پروتئین حیوانی استفاده کرده و بقیه پروتئین‌های حیوانی را حذف کرده‌اند (Ovo vegetarian). مادران شیردهی که از یک یا چند نوع از پروتئین‌های حیوانی در برنامه غذایی خود استفاده می‌کنند، هیچ‌گونه تغییری در شیر آن‌ها گزارش نشده است.

برخی اعتقاد دارند که مصرف سبزی‌های خانواده کلم مانند برگ کلم، گل کلم

و کلم بروکلی باعث علائم قولنج در شیرخوار می‌شوند. البته این اثر هنوز اثبات

نشده است. شاید در نوزادان ضعیف باعث بروز مشکلاتی شود

مادرانی که در اصطلاح Macrobiotic یا Vegan یا خام گیاه‌خوار یا فقط گیاه‌خوار هستند، کمبود ویتامین B12 دارند که خود مادر علائم بالینی ندارد ولی در کودک کاهش اشتها، خواب‌آلودگی، تحلیل عضلانی، تهوع و کم خونی‌های ناشی از کمبود ویتامین B12 گزارش شده است. در این موارد استفاده از ویتامین B12 به صورت مکمل یاری برای مادر و یا استفاده از مولتی‌ویتامین و یا قطره ویتامین B12، در برنامه غذایی کودک توصیه شده است.

کفایت شیر مادر

* بهترین راه برای تشخیص کافی بودن شیر مادر، کنترل افزایش وزن شیرخوار است که با مراجعه به پزشک یا مراکز بهداشتی درمانی و وزن کردن ماهانه شیرخوار و ثبت آن روی کارت رشد و رسم منحنی رشد او مشخص می‌شود.

* اگر شیرخوار منحصراً با شیر مادر تغذیه شود، دفع مکرر ادرار (6 عدد یا بیشتر کهنه خیس در طول شبانه‌روز) کفایت شیر مادر را نشان می‌دهد.

* مدفوع شیرخوارانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، شل‌تر و دفعات آن بیشتر از دفعات اجابت مزاج شیرخوارانی است که با شیر خشک تغذیه می‌شوند. این حالت را نباید با اسهال اشتباه گرفت.

الهه گودرزی

بخش تغذیه و آشپزی تبیان