حرف اضافه 2
حرف اضافه (2)
اهداف یادگیری:
- آشنایی با حروف اضافه ی ساده و کارکردهای آن
- اشنایی با حرف اضافه ی مرکب
در طرح درس گذشته با حرف اضافه ی ساده و حروف « از» و « با» به عنوان مصادیقی از این حرف اضافه آشنا شدیم. اکنون در این طرح قصد داریم مصادیق دیگر آن را فرا گیریم.
بر :
حرف اضافه ی « بر » بر مفاهیم و روابط دستوری خاصی به شرح زیر اشاره می کند:
الف) ادات در گروه فعلی، با مفهوم قید « روی سطح یا بالای چیزی »:
ب) متمم فعل رابط، با مفهوم « وظیفه یا الزام »:
بدون :
حرف اضافه ی « بدون » از لحاظ اشاره به روابط دستوری و مفاهیم با حرف اضافه ی « بی » یکسان است.
برای:
حرف اضافه ی « برای » به روابط دستوری و مفاهیم خاصی به شرح زیر اشاره می کند:
الف) ادات در گروه فعلی با مفهوم قید « منظور و هدف »:
ب) ادات در گروه فعلی با مفهوم « تعلق و یا در اختیار داشتن »:
پ) ادات در گروه فعلی با مفهوم « به خاطر » :
بی:
حرف اضافه ی « بی » به رابطه ی دستوری ادات و با مفهوم « نبودن چیزی یا حالتی » اشاره می کند:
بی ابزار مناسب نمی توان کار کرد؛ « بی ابزار مناسب ».
به:
حرف اضافه ی « به » به روابط دستوری و مفاهیم خاصی به شرح زیر اشاره می کند:
الف) وابسته ی حرف اضافه ای در گروه اسمی با مفهوم « زمان »:
ب) متمم در گروه اسمی با صورت خاص تکرار اسم، با مفهوم « ترتیب » و رابطه ی دستوری قید :
پ) متمم در گروه اسمی با صورت خاص تکرار اسم، با مفهوم « تدریج » و رابطه ی دستوری قید تدریج:
ت ) متمم در گروه اسمی با صورت خاص تکرار اسم ، با مفهوم « گستردگی » و رابطه ی دستوری قید:
ث) متمم در گروه اسمی با صورت خاص تکرار اسم با مفهوم « دقت »:
ج) متمم در گروه اسمی با صورت خاص تکرار اسم،با مفهوم « در برابر »، « در عوض »:
د) ادات در گروه فعلی با رابطه ی دستوری « قید مقصد »:
هـ ) متمم در گروه صفتی:
ابهام در معنی برخی حروف اضافه
چنان که در ملاحظات و نمونه های بالا مشاهده می شود، هر حرف اضافه به مفهوم و یا مفاهیم مشخصی اشاره می کند؛ با این حال ممکن است در برخی موارد تعیین معنی دقیق برخی حروف اضافه به تحلیل معنایی بیش تر بافتی که در آن به کار رفته اند وابسته باشد.
علاوه بر این ممکن است برخی حروف اضافه در برخی کاربردها به معانی چندگانه ای اشاره کنند؛ مثلا در جمله ی نمونه ی زیر به نظر می رسد که حرف اضافه ی « به » به معانی « مقدار و اندازه » و نیز « نتیجه و حاصل » اشاره می کند:
- شرف انسان به دانش و ایمان اوست.
حروف اضافه ی مرکب
علاوه بر حروف اضافه ی ساده، حروف اضافه ی مرکب نیز به صورت های خاص به کار می روند. حروف اضافه ی مرکب بر حسب واژه های سازنده ی آن ها در دو دسته قرار می گیرند:
از پیش، از روی، از کنار، بر بالای، بر روی، به دنبال، به جز، به روی، به کنار، تا به، تانزدیک، در کنار، درپشت، در پیش، در جلو، در میان، غیر از.
از جهت، از لحاظ، با وجود، بر پایه، برحسب، به پیش، به توسط، به داخل، به سوی، به طرف، به دست، به جای، به سبب، به علت، به نسبت، در برابر، در عوض، درباره، در برابر، در مقابل.
ممکن است در برخی موارد حرف اضافه ی آغازین در برخی حروف اضافه ی مرکب دسته ی ( الف) و ( ب) ظاهر نشود؛ در این گونه موارد تنها جزء باقی مانده نقش و مفهوم حرف اضافه ی مرکب را داراست. به مثال های زیر دقت کنید:
الف) به دنبال
ب) برحسب
مرکز یادگیری سایت تبیان
تهیه: فاطمه شیرزاده - تنظیم: داودی