سروده‌های عاشورایی
سروده‌های عاشورایی
«اسماعیل امینی» شاعر درباره تعریف «شعر آیینی» می‌گوید: این اصطلاح به نظرم رسا نیست و اصطلاح شعر مذهبی كه بین مردم رواج دارد مناسب‌تر است.اما با توجه به اینكه شعر مذهبی درباره موضوع‌های مختلفی چون معاد،عدالت و مراسم دینی مثل عاشوراست شاید از این جنبه بتوان اصطلاح شعر آیینی را به كار برد.
«امینی» درباره كاركرد شعر آیینی و اهمیت آن می‌گوید: روزگاری كه شیعه در اقلیت بود،شعر رسانه اصلی محسوب می‌شد و شاعران شیعه با پرداختن به موضوعات آیینی با تبلیغات رسمی حكومت‌ها كه می‌خواستند اصل واقعه را مخدوش كنند مبارزه می‌كردند.در واقع شیعه به این طریق می‌خواسته واقعه عاشورا را توضیح بدهد.«امینی» با اشاره به اینكه در دوره‌ای مراسم عزاداری ممنوع بوده و شعر این مفاهیم را منتقل می‌كرده ادامه داد: شاعران سختی‌های زیادی را متحمل شدند، چون كاركرد شعر در آن دوره اطلاع‌رسانی بوده است. اینكه چرا شعر برای حفظ وقایع تاریخی دینی انتخاب می‌شده به اعتقاد امینی به خاطر موجز بودن و بیان عاطفی شعراست، كه برخلاف نثر سریع منتقل می‌شود و سر زبان‌ها می‌افتد چرا كه مقتل نویسی هم از گذشته وجود داشته و كارآن نیز بیان واقعیت‌های عاشورا به زبان نثر بوده است،اما مقاتل تنها در بین خواص رواج پیدا كرده‌اند.
«اسماعیل امینی» درباره قالب‌های شعر آیینی می‌گوید:مسلما شعر موزون برای استفاده در هیات‌های مذهبی مناسب‌تر است اما اینگونه نیست كه شعر آیینی ما در قالب‌های جدید نمود پیدا نكرده باشد شعرهای شاعرانی چون «موسوی گرمارودی»،«طاهره صفارزاده»و «سیدحسن حسینی» در قالب جدید گفته شده.«امینی» با اشاره به اینكه گرچه گونه‌های جدید در محافل مذهبی كمتر استفاده می‌شوند،اما در جاهای دیگری چون كتاب، رادیو و تلویزیون استفاده می‌شوند و در این رسانه‌ها می‌تواند تاثیرگذاری بیشتری داشته باشد.
«امینی» با بیان اینكه چون شعر مثل قبل دیگر كاركرد اطلاع‌رسانی ندارد گفت:شعر امروزتنها به بحثهای عاطفی ماجرای عاشورا نمی‌پردازد و به زوایای دیگر می‌پردازد و شاعران آیینی سرای امروز از راه تصویرگری و نوآوری‌هایی كه در مضمون ایجاد می‌كنند كارهای بسیار خوبی انجام داده‌اند كه هم به‌لحاظ محتوا قوی است وهم متنوع‌تر است.
این شاعر درباره ارتباط گرفتن مردم با شعرهای آیینی می‌گوید: درباره میزان ارتباطی كه مردم با شعرهای آیینی برقرار می‌كنند باید جامعه شناسان نظر بدهند اما راه‌های مختلفی برای عرضه شعر به وجود آمده و رسانه‌های مختلفی چون رادیو،تلویزیون و همچنین اینترنت و سی‌دی و كتاب شعر را به مردم منتقل می‌كنند. باید توجه داشت كه وقتی می‌خواهیم شعرهای آیینی را در رسانه‌های فراگیر منتشر كنیم، تنها شعرهایی كه به‌لحاظ محتوا و زیبایی شناختی در سطح بالایی هستند را استفاده كنیم درواقع حتی ازكارهای متوسط نباید استفاده كرد.
«علیرضا بدیع» شاعر دیگری است كه از او درباره شعر آیینی می‌پرسیم او می‌گوید:شعر آیینی زیرمجموعه‌ای از شعر مذهبی است كه به موضوعاتی چون مدح ائمه‌اطهار،سیره نبی،واقعه عاشورا و اشعار رضوی و همچنین درباره ظهور می‌پردازد و در واقع شعرآیینی بیشتر شعری است كه شاعران شیعه آن را ایجاد كرده‌اند چون شعر مذهبی شامل همه شعرهای مرتبط با اسلام،احادیث و قرآن است.«بدیع» درباره كاركرد شعر آیینی امروز با توجه به تغییراتی كه در تاریخ در حوزه شعر داشته‌ایم می‌گوید:باید در این زمینه به انگیزه خود شاعر توجه داشت در این باره می‌توان شاعران آیینی را به سه دسته تقسیم كرد.دسته‌ای كه شعر ازصمیم د‌لشان برمی‌آید و به خاطر ارادت و عرق آیینی و مذهبی و همچنین احساس مسئولیتی كه دارند شعر می‌گویند.دسته‌ای دیگر صرفا به خاطر اینكه از قافله عقب نمانند و بگویند ما هم مسلمان زاده‌ایم شعر آیینی می‌گویند.اما دسته سوم براساس فراخوان‌هایی كه داده می‌شود شعر مناسبتی می‌گویند و تعداد شعرهایی كه به این شكل گفته می‌شود متاسفانه در دهه هشتاد خیلی زیاد شده كه این نه به‌خاطر زیاد شدن ارادت شاعران بلكه به‌خاطر زیاد شدن كنگره‌های شعر است.«بدیع» درباره پیامد چنین اتفاقی می‌گوید:سوگواره‌ها و كنگره‌های شعر آیینی در حالی می‌توانند به سرمنزل مقصود برسند كه در كنارآن بخش آموزشی وجود داشته باشد و در این زمینه كتاب‌هایی چاپ شود.اما متاسفانه تنها كاری كه انجام می‌شود فرستادن فراخوان و چاپ شعرهاست كه باعث شده شاعران جوان پس از مدتی به تكرار برسند و حرف تازه‌ای نداشته باشند. چون وقتی شاعری داشته‌هایش تقویت نشود به تكرار می‌رسد.
مسلما شعر موزون برای استفاده در هیات‌های مذهبی مناسب‌تر است اما اینگونه نیست كه شعر آیینی ما در قالب‌های جدید نمود پیدا نكرده باشد شعرهای شاعرانی چون «موسوی گرمارودی»،«طاهره صفارزاده»و «سیدحسن حسینی» در قالب جدید گفته شده.
و شعرهایی سطحی، نازل و صرفا عاطفی تولید می‌شود.این شاعر درباره قالب‌های جدید شعركه می‌توان برای شعر آیینی استفاده كرد می‌گوید:پس از انقلاب كتاب‌های چند شاعر حق مطلب را ادا كردند،«خط خون» سیدعلی موسوی گرمارودی،«گنجشك و جبهه» سیدحسن حسینی و «نیمی از خورشید» سعید بیابانكی از جمله این كتاب‌ها بودند.اما جز اینها و با وجودی كه قرار بود شاعران جوان ما به سمت آموزه‌های دینی رجعت كنند، تنها از عواطف و احساساتشان خرج كردند، درحالی‌كه عاطفه پس از مدتی به بن بست می‌رسد اما اندیشه زایاست.«علیرضا بدیع» درباره شعرهایی كه در هیات‌های مذهبی استفاده می‌شود معتقد است:گرچه این شعرها هم جزو شعرهای آیینی ما محسوب می‌شوند اما بسیاری اوقات شعرهایی روتین و دم دستی هستند. چون بیشتر مداحان ما از ادبیات اصیل شناختی ندارند.در چند سال گذشته هم برخی گروه‌های عزاداری از شعرها و ملودی‌هایی استفاده می‌كنند كه تنها به ظاهر توجه دارند و این موضوع برای ادبیات عاشورایی ما فاجعه است.«بدیع» درباره راه‌هایی كه می‌توان به وسیله آن شعر ناب آیینی را به مردم معرفی كرد بیان می‌كند:مثلث مخاطب،هنرمندان و مسئولان هر سه در رسیدن به این جایگاه موثرند.در این زمینه یا رسانه‌ها كم كاری كرده‌اند و نتوانسته‌اند ادبیات سترگ را به درستی معرفی كنند، دربرخی موارد نیز ذائقه مردم سطحی شده و گاهی اوقات شاعران از موضع خود پایین آمده‌اند.
«سعید بیابانكی» هم با عنوان شعر آیینی كه در مطبوعات و رسانه‌ها رواج پیدا كرده موافق نیست و می‌گوید: بهتر است بگوییم شعر مذهبی چون هر چیزی برای خودش آیینی دارد و عنوان شعر آیینی مفهوم را نمی‌رساند.«بیابانكی» درباره وضعیت شعر آیینی امروز معتقد است: چون انقلاب ما از نهضت عاشورا ریشه گرفته و مردم به واسطه مجالس عزاداری به آگاهی رسیدند و رشد كردند و حكومت زمانه خودشان را مثل حكومت یزید دیدند، شعر مذهبی به این واسطه رشد كمی زیادی داشته است.در زمان جنگ هم شعر مذهبی راهگشا بود و پس از جنگ و در دوره كنونی نیز با رشد و گسترش رسانه‌ها و فضای مجازی شعر مذهبی مخاطب عام زیادی پیدا كردكه این موضوع باعث شد شعر مذهبی دچار قوت و ضعف بشود.«بیابانكی»در توضیح صحبتش گفت:وقتی شعر مخاطب عام پیدا كرد به‌لحاظ كیفی دچار افت می‌شود چون در این مواقع همیشه عده‌ای پیدا می‌شوند كه از كیفیت شعر می‌كاهند.اما نقطه قوت دراین است كه رشد شعر مذهبی باعث شده شعر از حلقه‌های روشنفكری دربیاید و به توده‌های مردم بپیوندد تا جایی‌كه در سال‌های اخیر مردم به شعر مذهبی و كتاب‌هایی كه در این زمینه چاپ می‌شود اقبال نشان داده‌اند.
«سعید بیابانكی» درباره قالب‌های شعری كه مردم بیشتر می‌پسندند می‌گوید:قالب نو برای توده‌های مردم مناسب نیست گرچه اقبال خوبی نسبت به شعر سپید و نیمایی به‌وجود آمده و رسانه‌هایی مثل تلویزیون نقش مهمی درارتقای ذائقه مردم دارند.«بیابانكی» درباره وضعیت شاعران مذهبی سرا می‌گوید: «اگرقرار است از ذوق شاعران استفاده شود باید آنها را تامین مالی كرد تا شاعران صرفا برای كنگره‌ها شعر نگویند،درواقع دل شاعر باید شعر را سفارش دهد.»
واقعه عاشورا در ظاهر احساسات ما را درگیر می‌كند و در باطن فلسفه‌ای دارد كه باز آگاهی از این فلسفه در خود اندوهی عمیق، نهفته دارد كه بیش از هرچیزی این شعر و زبان موزون است كه می‌تواند آن را برای ما فهمیدنی كند.چنین است كه شعر مذهبی،آیینی یا هر اسم دیگری كه داشته باشد،بار بزرگی بر دوش دارد كه هر سال باید برآن اضافه شود.
بخش ادبیات تبیان
منبع: لیلا مقدم‌فر/تهران‌امروز