کی و کجا باید توبه کرد؟

بازگشت به آغوش پر مهر الهی و پشیمانی از گناهان جا و مکان نمی شناسد. چنانچه رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) در سخن پربارى مى فرمایند: زیاد استغفار کنید، در خانه ها و مجالستان، سر سفره ها و در بازارهایتان.

مکان و زمان استغفار

پروردگار متعال برای نجات انسان از آثار سوء گناهان، باب توبه و استغفار را به روی بندگان خویش گشوده، آن ها را به پشیمانی دعوت می کند تا راه برای بازگشت او باز باشد و با امید به لطف و رحمت بیکران الهی، بار دیگر برای تعالی روح خویش تلاش کند. حال می خواهیم ببینیم که آیا برای این بارش باران رحمت توبه، زمان ومکان خاصی وجود دارد یا خیر.

هر کجا که بودید استغفار نمایید

بازگشت به آغوش پر مهر الهی و پشیمانی از گناهان جا و مکان نمی شناسد. چنانچه رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) در سخن پربارى مى فرمایند: زیاد استغفار کنید، در خانه ها و مجالستان، سر سفره ها و در بازارهایتان، و در مسیر رفت و آمدهایتان و هر جا که بودید(استغفار نمایید). چرا که شما نمى دانید آمرزش خداوند چه زمانى نازل مى شود.1

اما برخی مکان ها در پاک شدن ما از گناهان مۆثرترند. بهترین آن ها عبارتند از مساجد به خصوص مسجد الحرام2 و در حرم مطهر پیامبر (صلى الله علیه وآله وسلم) و امامان معصوم (علیهم السلام)3 .

محدودیت زمانى براى استغفار نیست

توبه و بازگشت به سوى خداوند واجب است و وجوب آن فوریست. به این معنى که شخص گنهکار بلافاصله باید از کردار زشت خویش استغفار کند و از گناهانش دست بکشد و تصمیم جدّى بر ترک آن بگیرد و بگوید: أَسْتَغْفِرُاللهَ الَّذی لا إِلـهَ إِلاّ هُو ، عالمُ الْغَیْبِ والشَّهادَة ، العَزیزُ الحَکیمُ ، الغَفُورُ الرَّحیمُ ، ذُوالجَلالِ وَ الإِکْرامِ وَ أَتُوبُ إِلَیْهِ. در این حالت چیزی در نامه عملش نوشته نمی‌شود.

ولى این هرگز به معناى محدودیت زمانى براى استغفار نیست. چنانچه در روایتی آمده است اگر کسى گناه کند و مدّت زمانى بر آن بگذرد و از توبه کردن غافل شود، هر زمان که از گناه خود پشیمان شود و تصمیم بر ترک گناه بگیرد و دیگر به سوى آن برنگردد و سپس استغفار کند، خداى مهربان او را مى بخشد و از سر تقصیرش در مى گذرد.4

هر چه استغفار انسان به گناهش نزدیکتر باشد، سریع تر به آمرزش خداوند دست مى یابد و چنانچه قبل از هفت ساعت استغفار و توبه کرده باشد، از عقوبت هاى گناه در دنیا نیز در امان مى ماند. در حالى که اگر هفت ساعت بر او گذشت و توبه و استغفارى نکرد ، گناه در نامه عملش ثبت مى شود و چنانچه بعد از گذشت زمانى رو به توبه و استغفار آورد، ممکن است بعد از دیدن بلاهایى در دنیا از قبیل فقر، مرض، قرض و ناراحتى هایى از این قبیل ، توبه اش پذیرفته و گناهش آمرزیده شود

از سوى دیگر از بعضى روایات استفاده مى شود: از زمانى که انسان گناه مى کند، تا هفت ساعت بیشتر براى استغفار و عذرخواهى از خداوند مهلت ندارد و چنانچه استغفار نکند، گناه در نامه عملش ثبت مى شود.5 به این صورت که اگر هفت ساعت بگذرد، حسنه‌ای انجام ندهد و توبه و استغفار هم نکند، مأمور حسنات به مأمور سیئات می‌گوید: اُکْتُبْ عَلیَ الشَّقِیِّ المَحْرومِ.6 بنویس گناه او را که (به خاطر انجام ندادن عمل نیک و ترک توبه و استغفار ) شقیّ و بدبخت، و از رحمت خدا محروم گردید.

نتیجه آن که مهلت هفت ساعت براى این است که گناه در نامه عمل انسان ثبت نگردد. یعنى اگر قبل از هفت ساعت استغفار و توبه کند؛ اصلاً گناهى در نامه عمل او نوشته نمى شود. ولى چنانچه توبه و عذرخواهى نکند، گناه نوشته مى شود و اگر بعد از هفت ساعت توبه کند و اصرار در طلب آمرزش از خدا نماید امید مى رود که آنچه برایش نوشته شده است از نامه عملش پاک گردد. امام صادق (علیه السلام) در حدیثى مى فرمایند: مۆمن بعد از گذشت بیست سال به یاد گناهش افتاده و از آن استغفار مى کند و خدا او را مى بخشد . در حالى که کافر همان ساعتى که گناه مى کند، گناه خویش را از یاد مى برد.

در امان ماندن از عقوبت الهی در دنیا با استغفار به موقع

رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) در سخنى زیبا و نورانى مى فرمایند: خوشا به حال بنده اى که از گناهى استغفار کند که کسى جز خودش از آن با خبر نیست. به راستى مَثَل استغفار به دنبال گناه، مَثَل آبى را ماند که روى آتش ریخته مى شود و آن را خاموش مى کند.7

استغفار در لحظه 90 دقیقه بازی زندگی

سهل انگاری در توبه و امروز و فردا کردن آن دو خطر عمده را به دنبال دارد که اگر کسی از یکى نجات پیدا کند، شاید از خطر دیگر نجات نیابد.

خطر اول : رسیدن مرگ ناگهانی: در واقع اولین خطرى که آدمى را تهدید مى کند و چه بسا نمى گذارد انسان به توفیق توبه دست یابد، رسیدن اجل و مرگ ناگهانى است، گناه مى کند و امروز و فردا مى کند و بر این باور است که در آینده توبه خواهد کرد. اما اجل از راه مى رسد و بین او و توبه فاصله مى اندازد و نمى گذارد توبه کند. پیامبر بزرگوار اسلام ، حضرت محمد صلى الله علیه و آله مى فرمایند: توبه را به تاءخیر نیندازید، زیرا مرگ ناگهانى فرامى رسد.8

بازگشت به آغوش پر مهر الهی و پشیمانی از گناهان جا و مکان نمی شناسد. چنانچه رسول خدا (صلى الله علیه وآله وسلم) در سخن پربارى مى فرمایند: زیاد استغفار کنید، در خانه ها و مجالستان، سر سفره ها و در بازارهایتان، و در مسیر رفت و آمدهایتان و هر جا که بودید ( استغفار نمایید ). چرا که شما نمى دانید آمرزش خداوند چه زمانى نازل مى شود

خطر دوم : تباه شدن روح ایمان : هیچ چیزى بیشتر از گناه قلب و دل انسان را تباه و فاسد نمى کند، زیرا دل انسان مرتکب گناهى مى شود و بر آن اصرار مى ورزد تا این که سخن حق و موعظه در او اثر نمى کند. حضرت امیرالمۆ منین على علیه السلام مى فرمایند: بر هر بنده اى چهل پرده کشیده است تا وقتى چهل گناه کبیره مرتکب شد، چون مرتکب چهل گناه کبیره شد، پرده ها از او برداشته مى شوند، آنگاه خدا به آن فرشته ها وحى فرماید که : بنده ام را به بالهاى خود بپوشانید، فرشتگان او را با بالهاى خود مى پوشانند، سپس آن بنده کار زشتى را نگذارد جز آن که مرتکب شود، تا آنجا که مرتکب شود، تا آنجا که به ارتکاب زشتکارى میان مردم ببالد. آنگاه فرشتگان گویند: پروردگارا! این بنده تو هر عملى را مرتکب مى شود و ما از اعمال او خجالت مى کشیم . خداى عزوجل به آنها وحى فرماید: بالهاى خود را از او بردارید و چون کارش بدینجا کشید، بنیان دشمنى با ما گذارد و آنگاه است که پرده او در آسمان و زمین دریده مى شود. سپس فرشتگان گویند: پروردگارا ، این بنده تو پرده دریده مانده است . خداى عزوجل به آنها وحى فرماید: اگر خدا در او نیاز و توجهى مى دید، به شما دستور نمى داد بالهاى خود را از او بردارید.9

برخی زمان ها در پاک شدن گناهان ما مۆثرند که در این جا با پاره ای از آن ها اشاره می کنیم :

ماه شعبان10 و رمضان11 با گرفتن روزه و شب قدر، هنگام دادرسی از مظلوم و بر طرف نمودن اندوه مۆمنان،12 هنگام غصه خوردن به جهت مردن،13 هنگام رفتن به مسجد برای انجام نماز بعد از اذان مۆذن،14 هنگام تلاوت قرآن،15 هنگام گریه بر مصائب امام حسین (علیه السلام)16 هنگام گناه نکردن در مکان خلوت به جهت شرمساری از خداوند،17 تلاش برای بر آورده شدن احتیاجات مۆمن مریض،18 هنگام نگاه کردن به خانه خدا (کعبه)19 هنگام خواندن نماز شب در قنوت نماز وتر، هنگام صلوات فرستادن بر محمد و آل محمد20

از مجموع روایاتى که در فضیلت استغفار روایت شده است ، استفاده مى شود که آثار مادّى و برکات معنوىِ استغفار براى کسى است که زیاد و پى درپى، شب و روز، در هر حال و همه جا، از خدا عذرخواهى کرده و آمرزش طلبد.

پی نوشت ها :

1-مستدرک الوسائل ، ج 5 ، ص 319.

2- بحارالانوار ، ج 81، ص 154 و من لا یحضره الفقیه ، ج 2، ص 204.

3-من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 577.

4-وسائل الشّیعه ، ج 16 ، ص 71.

5- کافى، ج 2، ص 434.

6-همان، ص 430.

7-وسائل الشّیعه، ج 12، ص 124.

8- بحار الأنوار، ج‏13، ص 426.

9-کافى ، ج 3، ص 381.

10-بحارالانوار، ج 94، ص 91.

11-همان، ج 93، ص371.