ارگ علیشاه تبریز

این مجموعه تاریخی در برگیرنده مدرسه، مسجد و خانقاه است که در زمان تاج الدین علیشاه جیلانی از امرای گورکانیان در قرن هشتم هجری ساخته شده است. ارگ علیشاه و مجموعه آن در زمان ساخت آن، شاخص ترین بنای شهر تبریز بوده که به نوشته جهانگردان تاریخی، تنها بنای شهر تبریز بوده که از دور دست دیده می شده است. در ساخت این بنا ساروج و مصالح ساختمانی بادوام به کار رفته است. زلزله ویرانگر تبریز در قرن دهم که شهر تبریز را با همه بناهای تاریخی اش ویران کرد، بخش اعظم این مجموعه را نیز فرو ریخت. با این حال بخشی از دیوارهای بلند این مجموعه بر جای ماند تا یادگار پایداری در برابر این پدیده طبیعی مهیب باشد، گرچه شکستگی بزرگی در بدنه ارگ از این زلزله پدیدار شد. در زمان مشروطیت و قیام مردم تبریز، این بنای تاریخی باز هم سنگر مبارزان مشروطه خواه و نیروهای ستارخان و باقرخان قرار گرفت و در برابر شلیک توپخانه محمدعلی شاه قاجار ایستاد. یادگار مبارزه آزادی خواهان با استبداد در جای گلوله های توپ بر دیوارهای ارگ هنوز پا برجاست.

پس از انقلاب، از محوطه تاریخی ارگ علیشاه مصلای تبریز استفاده شد. به سبب کاربری جدید این محوطه، محدودیت های ویژه ای برای رفت و آمد و بازدید از این مجموعه برقرار شد که دسترسی گردشکران را به این مجموعه در سالهای گذشته با محدودیت مواجه کرده است.

این بنای 700 ساله که یادگار آسیب های طبیعی و تاریخی دوران گذشته را بر چهره دارد، اکنون در میان انبوه داربست ها و میله های فلزی چهره خود را پوشانده است.

ارگ تبریز و محوطهء باستانی آن در 15 دی 1310 خورشیدی به شمارهء 170 در فهرست آثار ملی ایران به‌ثبت رسیده‌است و نقشهء حریم استحفاظی قانونی و ظوابط حفاظتی آن در نشست 29 خرداد 1357 شورای حفاظت آثار تاریخی ادارهء کل حفاظت آثار تاریخی مشخص و مورد تأیید اعضا قرار گرفته‌است.

امروزه تنها بخشی از دیوارهای عظیم و محراب بسیار بلند شبستان جنوبی این مسجد برجای مانده‌است که خود موید شکوه و آبادانی آن در گذشته‌است. دیوارهای موجود در حقیقت تشکیل‌دهندهء ایوان تاق‌پوش و حمال تاقی استوانه‌ای عظیمی بوده‌است که فضای به‌وجودآمده به‌عنوان شبستان و عنصبر اصلی مسجد علی‌شاه به‌شمار می‌رفته‌است. بقایای موجود بنا، حکایت از یک ایوان به‌عرض 30ظ¬15 متر و جرز و دیواهای کناری به ضخامت 10ظ¬40 متر و پی‌ها و فونداسیونی ژرف و حجیم متناسب سازه‌های فوقانی و ارتفاع احتمالی بنا تا خط آغاز طاق استوانه‌ای 25 متر (البته دقت رد تناسب سازه‌های اثر 36 متر صحیح به‌نظر می‌رسد) بوده‌است.

ارگ علیشاه تبریز نقره‌کاری می‌شود

هنرمند نقره‌کار آذربایجان شرقی از حکاکی ارگ تاریخی علیشاه تبریز با استفاده از روش نقطه‌گذاری روی نقره خبر داد.

زاکار باغداسارزاده اظهار کرد: این تابلو مراحل پایانی خود را طی می‌کند و برای ساخت آن حدود سه‌ماه زمان صرف شده است.

وی که ابداع‌کننده‌ روش حکاکی روی نقره از طریق نقطه‌گذاری است، بیان کرد: این روش شبیه کار با راپید در گرافیک است که با استفاده از ذره‌بین‌هایی که 30 برابر بزرگ‌نمایی دارند، انجام می‌شود.

او توضیح داد: در روش نقطه‌گذاری، حجم اثر به‌وسیله‌ نقاط پوشیده و سپس به‌وسیله‌ حکاکی و کنده‌کاری روی فلز، طرح نمایان می‌شود.

این هنرمند نقره‌کار با اشاره به آماده‌سازی این کار در آینده‌ نزدیک، ادامه داد: تابلوی نقره‌کاری ارگ علیشاه تبریز یکی از ویژه‌ترین کارهایی است که در چند سال اخیر ساخته‌ام با تکمیل مراحل ساخت، اکنون نصب‌ روی چوب و قاب‌بندی ‌نهایی آن باقی مانده است.

باغداسارزاده با اشاره به نقش‌برجسته به‌عنوان یکی دیگر از روش‌های حکاکی روی نقره، اظهار کرد: در روش نقش‌برجسته روش کار مانند مجسمه‌سازی است که در آن، با لایه‌لایه برداشتن فلزات، به کار حجم می‌دهیم و به‌وسیله آن می‌توان حتی جزییاتی را مانند فرم و خطوط چهره روی نقره شبیه‌سازی کرد.

وی با اشاره به دیگر آثار هنری خود، افزود: به درخواست مقام ارشد کلیسایی بیروت که به ایران آمده بود، تصویر او را روی سینی نقره حک و اطراف آ‌ن را نیز با استفاده از تصویر کلیسای بیروت و دیگر نقوش تزیین کردم که ‌مورد استقبال این مقام مذهبی قرار گرفت.

زاکار باغداسارزاده با بیش از 23 سال سابقه‌ فعالیت در زمینه‌ حکاکی روی نقره و ابداع روش‌های متنوع و ویژه‌ حکاکی، یکی از برجسته‌ترین هنرمندان آذربایجان شرقی و کشور در این زمینه است.

این نوع حکاکی روی ورقه‌هایی از آلیاژ نقره و مس پس از پیاده کردن طرح اولیه، با قلم‌زنی و بنا به ضرورت طرح، برش‌کاری، خم‌کاری، لحیم‌کاری و در نهایت، کمک گرفتن از برخی توانمندی‌های علوم و فنون مختلف مانند فعالیت‌های شیمیایی در قالب برخی ظرف‌ها، وسایل و تابلوهای هنری انجام می‌شود.

همشهری آنلاین

ایسنا

كتاب صد جلوه از میراث ایران -ناشر:نشر قلمرو آفتاب-گروه نشر ایران -چاپ یكم - تابستان 1386

سایت isaarsci