5 اکسیر شفابخش برای دستگاه گوارش

اسفرزه به عنوان ملین، سنا به عنوان مسهل، شیرین‌بیان و بابونه به عنوان ضد زخم معده و ضد التهاب و نعنا به عنوان ضد نفخ برای کارکرد و تنظیم دستگاه گوارش مفید هستند.

دستگاه گوارش سالم، تضمین کننده سلامت افراد است. اختلال در این روند نه تنها بدن را از مواد مغذی محروم می‌کند بلکه باعث تجمع مواد زائد در بدن می‌شود که در این میان برخی گیاهان با خواص دارویی برای رفع مشکلات دستگاه گوارش مفید هستند.

1- اسفرزه؛ ضد یبوست

دانه‌های اسفرزه به علت وجود لایه موسیلاژی به عنوان ملین و برطرف کننده ناراحتی‌های ناشی از بواسیر مطرح است.

مهمترین اثر اسفرزه رفع یبوست است که برای اثربخشی بهتر باید دانه‌ها با مقدار زیادی آب یا مایعات مصرف شود چرا که موسیلاژ سطح دانه‌ها برای حجیم شدن احتیاج به آب زیادی دارد تا عملکرد آن به حداکثر برسد.

مصرف اسفرزه بهتر است همراه با مایعات یا آب زیادتر از حد معمول باشد؛ بزرگسالان یک قاشق غذاخوری پر را در یک استکان ریخته و با مقداری آب مخلوط کرده، سپس آن را مصرف کنند و بلافاصله بعد از آن یک یا دو لیوان آب دیگر میل کنند و برای اثربخشی ایده‌ال آن می‌توان به مدت 3 روز این کار را تکرار کرد تا عملکرد آن به حداکثر برسد.

همچنین برای کودکان 6 تا 12 ساله می‌توان نصف این مقدار را در صبح و شب مصرف کرد و برای کودکان زیر 6 سال بهتر است با مشورت پزشک استفاده شود. مقدار مصرف متوسط اسفرزه ، 1 تا 2 بار در روز است. شروع و مصرف ناگهانی و مقدار نسبتا زیاد اسفرزه ممکن است باعث نفخ شدید و بزرگ شدن شکم شود که برای جلوگیری از این مسئله باید از کم شروع و به سه بار در روز رساند و یا دوره درمان را طولانی‌تر کرد.

در مورد تداخل اسفرزه با دیگر مواد معدنی (از جمله کلسیم، منیزیم، مس و روی)، ویتامین B12، گلیکوزیدهای قلبی و مشتقات کومارین باید گفت که مصرف خوراکی هم‌زمان اسفرزه باعث کاهش جذب و طول اثر کاربامازپین می‌شود که باید مصرف این گونه داروها را به طور جداگانه و با حداکثر زمان مصرف، بین این داروها و اسفرزه تنظیم کرد.

2- سنا؛ بهترین گیاه برای تخلیه روده در اعمال جراحی و یا عکسبرداری از روده‌ها

سنا بهترین گیاه برای درمان یبوست است. این گیاه اثر مسهلی نسبتا قوی داشته و برای تخلیه روده در اعمال جراحی و یا عکسبرداری از روده‌ها استفاده می‌شود. بهتر است سنا از فرآورده‌های صنعتی آن که به شکل قرص است مصرف شود اما نیم تا یک گرم از برگ سنا به صورت دم کرده یا جوشانده با یک لیوان آب در روز نیز می‌تواند استفاده شود که محلول تهیه شده بسیار تلخ است.

دردهای شکمی و تنبلی روده‌ها پیامد مصرف بیش از حد سنا

مصرف بیش از حد این گیاه می‌تواند سبب دردهای شکمی، دل پیچه و تنبلی روده‌ها را در پی داشته باشد؛ برای جلوگیری از تنبلی روده‌ها و عوارض طولانی مدت سنا بهتر است پس از یک یا دو هفته مصرف آن قطع شود. سنا در حاملگی و شیردهی منع مصرف دارد چرا که مدارکی مبنی بر اثرات موتاژنیک و ژنوتوکسیک گزارش شده است. همچنین میوه سنا برای کودکان مناسب است و اثری ملایم‌تر از برگ دارد و مقدار مصرف آن همانند برگ است.

3- شیرین‌بیان؛ ضدالتهاب راههای تنفسی

شیرین‌بیان از قدیم به عنوان بهترین جلوگیری کننده و درمان کننده التهاب و زخم‌های معده مورد مصرف بوده است.

خلط آور، ضد سرفه و ضدالتهاب بودن قسمت‌های فوقانی راه‌های تنفسی از دیگر اثرات مهم این گیاه است.

نحوه مصرف شیرین‌بیان بدین ترتیب است که 2 تا 15 گرم پودر ریشه را می‌توان روزانه در یک لیوان آب ریخته و به مدت 5 دقیقه جوشاند سپس آن را صاف و در یک یا چند نوبت مصرف کرد که این مقدار حاوی حدود 200 تا 800 میلی‌گرم گلی‌سریزین بوده که مقدار مجاز مصرف گلی‌سریزین در روز 2 دهم میلی گرم به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است.

مصرف روزانه بیش از 50 گرم به مدت بیش از 6 هفته شیرین‌بیان ممکن است باعث عوارضی از جمله احتباس آب در بدن، کاهش سدیم، افزایش پتاسیم و فشار خون شود؛ بنابراین افرادی که دارای پرفشاری خون بوده و یا زمینه آن را دارند باید فراورده‌های شیرین‌بیان را با احتیاط مصرف کنند.

برای افرادی که دارای پرفشاری خون هستند، فرآورده‌هایی از شیرین‌بیان تهیه شده که دارای گلی‌سریزین کمتری است که به نام فرآورده‌های دگلی‌سریزه در بازار موجود است همچنین بی‌خطر بودن آن در دوران بارداری و شیردهی به اثبات نرسیده و بهتر است مصرف نشود.

4- بابونه؛ مرهم زخم‌های سطحی گوارش

بابونه گیاهی است علفی و در اکثر نقاط ایران می روید. بابونه شیرازی به عنوان تقویت کننده معده، ضد خونریزی، ترمیم کننده زخم‌های سطحی و ضد اسپاسم گوارشی مصرف سنتی دارد.

به منظور تهیه چای بابونه یک لیوان آب جوش را با 1 تا 2 گرم از گل‌های خرد شده مخلوط کنید و پس از 15 دقیقه آن را صاف و مصرف کنید این میزان می‌تواند تا 3 بار در روز تکرار شود و برای کودکان می‌توان از همین روش استفاده کرد فقط میزان گیاه در هر نوبت2 گرم باشد.

بابونه را همزمان با داروهای وارفارین و سیکوسپورین مصرف نکنید

مصرف بابونه و فراورده‌های حاوی آن در افرادی که حساسیت به گرده‌های علف هرز دارند، مضر است. مصرف آن در بارداری منع شده اما در دوره شیردهی عوارض جانبی گزارش نشده است.

مصرف همزمان بابونه با داروهایی مثل وارفارین و سیکوسپورین تداخل دارویی دارد و افرادی که این داروها را مصرف می‌کنند باید از بابونه پرهیز کنند.

بابونه دشتی نوع دیگر بابونه موجود در بازار دارویی ایران است. این گیاه مجموعه کاپیتول‌های دکمه‌ای شکل زرد رنگ و یا گل‌های کوچک زرد رنگ و لوله‌ای شکل است که به عنوان، ضدخونریزی و تقویت کننده معده و ضد عفونی کننده و ترمیم کننده و نیز شستشو دهنده و ایجاد کننده رنگ طلایی برای مو مصارف سنتی دارد.

5- نعنا، ضد دردهای گوارشی و رفع سردی

نعنا، عرق نعنا و اسانس آن به عنوان ضد نفخ، تسهیل کننده هضم غذا، ضد دردهای گوارشی و رفع سردی، مصرف سنتی دارند.

نعنا به دوگونه نعنا قمی و نعنا فلفلی یا سوسنمبر است که اکثر خواص آن مربوط به وجود منتول در اسانس آن است و شامل اثرات ضد نفخ، ضد درد، ضد اسپاسم، ضداحتقان و صفرا آور است.

مصرف گیاه نعنا و یا عصاره‌های آن حتی در طولانی مدت ایجاد عارضه نمی‌کنند و عوارض احتمالی اکثرا به اسانس و یا منتول در فراورده مربوط می‌شود.

تهیه چای از گیاه نعناع: 2 گرم از برگ خرد شده نعنا را با یک استکان آب جوش مخلوط و پس از 10 دقیقه صاف کرده و مصرف شود.

استفاده از اسانس خالص نعنا در التهاب و زخم به صورت موضعی یا خوراکی ممنوع!

به دلیل ایجاد تحریک، التهاب و زخم، هیچ‌گاه نباید از اسانس خالص نعنا به طور موضعی یا خوراکی استفاده کرد. گزارشی مربوط به تداخلات دارویی، غذایی، مصرف در حامگی و شیردهی یا عوارض دیگر وجود ندارد و به نظر می‌رسد مصرف در حد دارویی آن بی‌عارضه باشد. با این حال ممکن است باعث کاهش شیر مادران شود که باید با احتیاط آن را مصرف کنند.

شیرین‌بیان از قدیم به عنوان بهترین جلوگیری کننده و درمان کننده التهاب و زخم‌های معده مورد مصرف بوده است

فرآورده خوراکی نعنا از گونه Spicata توسط صنایع دارویی در حال حاضر تولید می‌شود که به صورت قطره‌ای به نام «کارمینت» در داروخانه‌ها وجود دارد و این قطره برای رفع نفخ، درد واسپاسم بسیار ایده آل بوده و عملکرد آن بین 10 تا 15 دقیقه است.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: ایسنا - دکتر نرگس ساداتی، متخصص فارماکوگنوزی