رازهاي سر به مهر سنگي

در تمام نقوش برجسته و كنده‌كاري‌هاي ايران‌باستان صرف‌نظر از دقت و مهارتي كه در خلق آنها به كار رفته، نام خدايان به چشم مي‌خورد و اين يعني که ايرانيان از ابتداي تاريخ مردمي خداپرست و دين دار بوده اند. اين وجه فرهنگي سنگ‌نبشته‌ها در عهد هخامنشي پررنگ‌تر است و در دوران اشكاني و ساساني با اندكي تفاوت به چشم مي‌خورد.

سنگ‌نبشته‌هاي اشكانيان بيانگر تنوع باورهاي ديني ايرانيان آن دوران است. در اين‌ آثار، پادشاه در برابر مكاني كه براي اهداي قرباني و نذورات تعبيه شده بود خودنمايي مي‌كند كه در دستانش چيزي به عنوان نذر و نياز قرار دارد و در سنگ‌نبشته‌هاي هخامنشي، پادشاهان‌ پس از ستايش پروردگار (که آنها به نام اهورامزدا مي شناختند) مردم را هم به پيروي از فرامين او سفارش مي‌كردند.

نقش رستم

اين اثر كه در نزديكي تخت‌جمشيد واقع شده از دوران هخامنشيان در دل كوه بر جا مانده و در نزديکي آن برخي آثار هنري و پيكره‌ها و آرامگاه‌هاي پادشاهان هخامنشي، اشكاني و ساساني، ‌ پرستشگاه‌ها و... خودنمايي مي‌كند.

نقش رستم نمايانگر علامت‌هايي است كه پادشاهان، نجيب‌زادگان، بزرگان و اشراف ايران در آن زمان با آن ها، قابل شناسايي هستند.

قديمي‌ترين نقش‌هايي كه در نقش رستم كنده شده به كورش، كمبوجيه، داريوش و خشايارشاه تعلق دارد. الگوي معماري آنچه در نقش رستم و ساير آثار تاريخي كهن در تخت‌‌جمشيد، استخر و بيشاپور بنا شدند در جنوب كازرون و نقاط ديگر را مي‌توان در پاسارگاد پيدا كرد. آثاري از اقوام عيلامي نيز در نقش رستم به چشم مي‌خورد. زبان و خط عيلامي يكي از مواردي است كه كتيبه‌هاي عهدباستان در كنار الفبا و زبان يوناني و بابلي مورد استفاده قرار مي‌گرفت و اين دليل نفوذ و اهميت اقوام عيلامي و تمدن آنها در دوره هخامنشي است.

كعبه زرتشت

كعبه زرتشت، عمارتي مكعبي شكل است كه نه تنها کارکرد عبادي داشته بلکه براي تشخيص زمان هم از آن استفاده مي شده است. اين بنا را بايد در مقابل نقش رستم ببينيد که تابش آفتاب بر آن و سايه آن روي زمين موجب تعيين دقيق ساعت در طول روز مي‌شد.

در اين بنا مقدمات برگزاري آيين‌هاي تاج‌گذاري، اعياد و جشن‌هاي ملي و ديني فراهم مي‌شد و مكاني براي نذورات مردم تعبيه شده بود. مشابه اين بنا در اطراف تخت‌جمشيد از جمله نقش رجب و استخر هم وجود دارد.

البته خيلي از باستان شناسان هم معتقدند که اين بنا از زمان ورود اعراب به ايران، به اشتباه به «كعبه زرتشت» معروف شده و دليل اين اشتباه آن بود که اعراب كاربرد واقعي اين بنا را نمي دانستند و تصور مي کردند نقش رستم مرکز عبادتگاه هاي زرتشتيان است. در حالي که اين نام به مجموعه مقبره هايي تعلق دارد که رو به روي گاهشمار سنگي نقش رستم ساخته شده است.

نقش رجب

اين اثر هم در نزديكي تخت‌جمشيد قرار دارد. آثاري از پيكره‌هاي دوران باستاني را در نقش رجب مي توان ديد كه در بازشناسي خاندان‌هاي ايراني به ما کمک مي کنند. در نقش رجب، كرتير، موبد موبدان ساساني، كتيبه‌اي از خود به جا گذاشته كه در آن انگشت خود را به نشانه احترام بلند كرده است. پيكره و سنگ‌نبشته او پشت سر شاهپور در نقش رجب، نشان از توجه شاهپور و دادن اجازه به او براي كندن اين سنگ‌نبشته دارد، زيرا مجوز ايجاد تنديس يا سنگ‌نبشته (كتيبه) در انحصار و اختيار شاه بود.

نقش رجب در 56کيلومتري شمال شرقي شيراز و در 3کيلومتري شمال تخت جمشيد قرار دارد. اين نقش در سمت راست جاده و در مقابل راهي که به نقش رستم منتهي مي شود قرار گرفته و براي ديدنش بايد به داخل شکافي در کوه که به نظر مي رسد پيش از اين غاري مسکوني بوده است، سرک بکشيد. در اين محوطه 4نقش برجسته خواهيد ديد که بدون شک از مهم ترين آثار به جا مانده از اوايل دوره شاهنشاهي ساسانيان هستند.

سنگ نبشته‌اي ديگر پشت نقش برجسته شاهپور ساساني از كرتير وجود دارد كه 81 سطر است و تمام آن پيرامون آيين هاي مذهبي ايرانيان سخن گفته است. سنگ نبشته‌اي با 59 سطر كه 25 سطر آن با آنچه در نقش رجب هست، در عمارت باستاني سر مشهد واقع در جنوب كازرون پيدا شده است.

فراوري:الهام مرادي

بخش گردشگري تبيان

برگرفته از: جام جم آنلاين، همشهري آنلاين

مطالب مرتبط:

دقيق ترين تقويم سنگي جهان 

آلبوم سنگي شاهان ايراني 

ديوان سنگي وصال