تفاوت شيعه با تشيع

حجة الاسلام والمسلمين دکتر بهشتي مهر، معاونت پژوهشي سازمان شيعه شناسي واقع در پرديسان قم در مصاحبه اختصاصي با تبيان گفت: بايد موزه اي براي عالم تشيع ايجاد شود و از کاربران محترم تبيان خواستند که اگر از عتيقه اي که به شيعه مربوط است اطلاعي دارند به اين موسسه خبر دهند تا سهمي در ايجاد موزه عالم تشيع داشته باشند.

شيعه شناسي به رشته اي اطلاق مي شود که به مطالعه شيعه به عنوان يک کل واقعي مي پردازد. از نحوه شکل گيري آن در تاريخ، از کيفيت بسط و گسترش آن در جوامع مختلف، از وضعيت فعلي آن در جغرافياي مسکون، از اصول عقيدتي، آموزه ها، آيين ها، معارف، علوم و دانش هاي اختصاصي آن بحث مي کند. مطالعات مربوط به شيعه شناسي در قالب يک رشته مستقل دانشگاهي بين دو رشته الهيات و علوم اجتماعي، از سال 1380 بطور متمرکز در مرکز مطالعات و تحقيقات شيعه شناسي آغاز و اکنون در قالب موسسه اي علمي پژوهشي و غير انتفاعي و مستقل با عنوان موسسه شيعه شناسي ادامه کار مي دهد. 

در زمينه ضرورت مطالعات اين موسسه بايد يادآور شد که علوم و معارف اسلامي شيعي از قبيل حديث، رجال و درايه، تفسير، فقه، اصول، کلام، فلسفه، عرفان، تاريخ، مذاهب و فرق، و کتاب شناسي – که در حوزه هاي علميه و يا دانشکده هاي الهيات کشور مورد تحقيق و تفحص قرار مي گيرد يا معرفتي، نظري و انتزاعي است که ارتباطي با واقعيتهاي روزمره زندگي شيعيان ندارد و يا اگر تجربي و واقعي است، مربوط به شيعيان گذشته و جوامع تاريخي مي باشد. اين دانشها در هر صورت به وضعيت موجود جوامع و گروه هاي شيعي دنيا کاري نداشته و ندارد متاسفانه در شرايط فعلي ،اين نقيصه را تنها مستشرقين پرکرده  وجوامع اسلامي و اجتماعات شيعي موجود را به دقت مورد تحقيق و بررسي قرار مي دهند ،و هر سال کتب و مقالات متعددي در زمينه شيعيان ايران ،عراق ،بحرين و...منتشر مي کنند .

اين تاسف، هنگامي بيشتر مي شود که خود ما نوعا - به عنوان محقق و عالم شيعي - بناچار به آمار و ارقام و تحقيقات آنها استناد کرده و ارجاع مي دهيم. اين خلا – يعني کمبود مطالعات آکادميک در زمينه جوامع و اجتماعات شيعي موجود و بالتبع فقدان موسسه و يا مرکزي که متولي اين امر باشد فوري ترين نقيصه اي است که ذهن جمعي و حافظه گروهي شيعه حاضر، بشدت از آن رنج مي برد.

عواملي که ضرورت مطالعات متمرکز شيعه پژوهي را ايجاب مي کنند، عبارتند از:

- فقدان اطلاعات دقيق از اوضاع و احوال فرهنگي – اجتماعي جوامع و گروه هاي شيعي جهان

- کمبود محسوس  کتب و منابع عالمانه، مستدل و منطقي در معرفي شيعيان جهان

- وجود استعدادهاي قابل رشد فراوان در ميان طلاب داخلي و خارجي که با مساعدت هاي فکري اين موسسه قادرند به محققان و مولفان مفيدي در عرصه شيعه شناسي تبديل شوند.

- تاسيس مراکز مستقل مطالعاتي در زمينه اسلام شناسي و شيعه شناسي در کشورهاي آمريکا، انگليس، فلسطين اشغالي، ژاپن و ... در يک دو دهه اخير که ايجاد مرکز قرينه و هم طرازي را در داخل کشور ضروري مي سازد. گسترش محسوس درس ها  و کرسي هاي اسلام شناسي و شيعه شناسي در اغلب دانشگاههاي بزرگ دنيا، پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران که ضرورت تاسيس چنين موسسه اي را تشديد مي کند.

- فقدان مرکزي علمي – تحقيقاتي  در کشور که به طور متمرکز به عرصه مطالعات شيعه شناختي پرداخته و مسائل مذکور در بندهاي سابق را پي گيري و تحقق بخشد.

در قم سه محل براي شيعه شناسي وجود دارد يکي مجمع جهاني شيعه شناسي واقع در چهل و پنج متري عمار ياسر است. اين مجمع در سال مبارک امام علي و به همت حجت الاسلام علي انصاري بوير احمدي تاسيس شد.

دومي سازمان شيعه شناسي واقع در پرديسان است که کار اصلي آن مطالعات شيعه شناسي است و مجوز رسمي براي خدمات آموزشي شيعه شناسي دارد و سومي مرکز شيعه شناسي متعلق به آيت الله مکارم شيرازي است که محلي براي تربيت طلاب منتخب در رشته شيعه شناسي است. در اينجا با جناب حجت الاسلام والمسلمين دکتر بهشتي مهر(معاونت پژوهشي سازمان شيعه شناسي واقع در پرديسان) مصاحبه اي انجام شده است که تقديم مي گردد. 

مراد از واژه "شيعه شناسي" چيست؟

ابتدا بايد به تفاوت دو واژه "شيعه" و "تشيع" اشاره کرد. شيعه به معناي پيرو، گروه طرفدار و ... است. اما تشيع مکتب، افکار و اعتقادات شيعيان است. پس مراد از شيعه شناسي؛ مطالعه جمعيتي است که تحت عنوان شيعه شناخته مي شوند نه آن اعتقادات و مذهبي که شيعه به آن معتقد است، که البته اين مطالعه در عرصه هاي مختلف صورت خواهد گرفت. چنانچه در عرصه اعتقادات مذهبي، مطالعه و بررسي شوند، تشيع‌شناسي صورت خواهد گرفت. بنابراين بررسي وضعيت کنوني شيعيان عراق، شيعيان ايران، شيعيان پاکستان و ... سرفصل هاي مباحث موسسه هاي شيعه شناسي هستند .

دستاوردهاي شيعه شناسي براي شيعيان چه خواهد بود؟

کار شيعه شناسي مطالعه و تبيين است. شيعه شناسي امکان فهم يک جمعيت را در اختيار قرار مي دهد. اين فهم همانند آماري که در هر کشوري پايه فعاليتها و برنامه ريزيهاي آن کشور قرار مي گيرد، مي تواند پايه برنامه ريزيهاي اساسي در جمعيتهاي شيعي جهان باشد. اين مطالعات شيعه شناسي مبنايي براي اقدامات سازمانهاي ديگر قرار خواهد گرفت مثلا سازمان تجارت و توسعه مي تواند نوع فعاليتهاي تجاري خود را در مناطق مختلف شيعه نشين، از طريق دستاوردهاي علمي اين سازمان تعيين کند. در اين صورت کارها دقيقتر و بازدهي بيشتر خواهد بود. سازمانهاي فرهنگي و سياسي نيز همينطور، فرض کنيد ما در مطالعه شيعيان عراقي متوجه خواهيم شد که ظرفيتهاي زيادي براي کارهاي فرهنگي در اين عرصه وجود دارد، محروميت هاي آموزشي در آنجا جدي است. وقتي اين مطالعات تکميل و دقيق شد، آن را در اختيار سازمانهاي فرهنگي مربوطه مي دهيم.

طبيعتا مطالعه مبناي همه خيرات و پايه اساسي کارهاي ديگر است چرا که اگر فرهنگ يک جمعيت را مطالعه کنيم  مي‌توانيم به تمام فوايد فرهنگي در آن جامعه برسيم اگر اقتصاد مردمي را مطالعه کنيم مي توانيم به تمام فوايد اقتصادي در بين آن مردم برسيم و اگر تعليم و تربيت گروهي را مورد بررسي قرار دهيم به همه مطالبات فرهنگي در آن گروه خواهيم رسيد.

تفاوت شيعه شناسي ما و شيعه شناسي غربي چيست؟

تنها يک تفاوت در هدف وجود دارد به لحاظ روشي تفاوتي ندارند. دشمن وقتي ما را مطالعه مي کند گاهي نقاط ضعف ما را بررسي مي کند تا از آن استفاده کند گاهي نقاط قوت را بررسي مي کند تا راهي براي تضعيف آنها پيدا کند. به عنوان مثال در يک تحقيق مفصل از شيعيان به اين نتيجه رسيدند که شيعه دو بال قدرت دارد يکي بال سرخ شهادت و ديگري بال سبز مهدويت؛ تا زماني که با اتکاء بر فرهنگ شهادت با قدرت مي جنگند شکست ناپذيرند و تا زماني که به ظهور معتقدند سرسختانه در راه اصلاح امور مسلمانان تلاش و مقاومت مي کنند بنابراين به مبارزه با اين دو بال قدرت برخواستند؛ شهادت طلبي را تروريسم، و انتظار را خرافه پرستي معرفي کردند و تبليغات گسترده اي در اين جبهه به راه انداختند.

بنابراين تفاوت ما تنها در هدف است البته در انتخاب موضوعات هم مي توانيم متفاوت باشيم. مثلا دشمن ممکن است بيشتر مطالعات ژئو پلوتيکي(جغرافياي سياسي) انجام دهد تا رابطه بين منطقه جغرافيايي و قدرت را در بين شيعيان بررسي کند.

البته همه سازمانهاي شيعه شناسي غربي فعاليتهاي مغرضانه انجام نمي دهند و دشمن نيستند بلکه گاهي مطالعاتشان تنها بعد علمي دارد همانطور که مثلا سرخپوستان را مورد مطالعه قرار مي دهند .

از جمله فعاليتهاي برجسته شما اقدام براي تشکيل موزه تشيع است. لطفا در اين خصوص توضيح دهيد؟ 

بالاخره شيعيان جهان نيز از خود ميراثي به جا گذاشته اند که هم اکنون در سراسر دنيا پخش است. وظيفه ما شناسايي و معرفي آثار باستاني شيعيان است. گرچه سعي ما در جمع آوري حقيقي اين اشياء است، اما در بسياري از موارد ناگزير موزه اي مجازي با ارائه عکس و مشخصات و آدرس محل نگهداري آن خواهيم داشت .

مسلما موزه، امکاني براي مطالعه شيعيان گذشته را در اختيار قرار مي دهد، زيرا هر شيئي، علوم و اطلاعاتي با خود به همراه خواهد داشت که مي تواند بخشي از واقعيتهاي جهان گذشته را به ما منعکس کند. همين جا از خوانندگان محترم سايت تبيان تقاضاي همکاري دارم. چنانچه از عتيقه و اثري که با اين موزه مرتبط باشد، در هر جاي دنيا اطلاعي دارند، اطلاعاتشان را در اختيار اين موسسه قرار دهند. دوستان مي توانند با ارسال اطلاعات، عکس و مشخصات اشياي عتيقه به جا مانده از عالم تشيع در جهت تکميل اين موزه سهيم گردند.

آيا سازمان شيعه شناسي مي تواند نقشه اي از پراکندگي شيعيان جهان در اختيار جامعه تشيع قرار دهد؟

البته تهيه نقشه شيعيان با اهداف مختلفي از جمله تشخيص پراکندگي و جمعيت شيعيان در کل دنيا در دستور کار ما قرار دارد و از ايده آلهاي اين موسسه است اما بديهي است که تهيه چنين نقشه اي کار بسيار سختي است و هزينه و وقت زيادي مي طلبد. براي ارائه نقشه جهاني شيعه بايد بتوانيم آماري واقعي از شيعيان جهان به دست آوريم و پراکندگي شيعيان را در هر قاره و کشوري در نقشه مشخص کنيم و با شناسايي شيعيان هر منطقه، يک پل ارتباطي بين شيعيان جهان ايجاد کنيم.

مشکلات و موانع اصلي سر راه شيعه شناسي چيست؟

بزرگترين مانع در حال حاضر عدم درک ضرورت و لزوم کار آن است. هنوز ظرفيت هاي اين عرصه رشد نکرده و ضرورتهاي بين المللي آن ديده نمي شود نه از سوي مردم و نه از سوي مسئولين، نياز به اين مهم خيلي درک نمي شود. و اين مسئله به مرور زمان بايد حل شود.

مشکل ديگر اين است که ما هنوز نمي توانيم يک هيئت علمي متخصص براي شيعه شناسي گرد هم آوريم. ما به دانشمنداني احتياج داريم که دکتراي شيعه شناسي داشته باشند اين فراد بايد مطالعات بين رشته اي داشته باشند علاوه بر آن که بايد در امور ديني خبره باشند لازم است که در علوم ديگري نيز همچون جامعه شناسي تحصيل کرده و تجربه آموخته باشند پس هنوز تا تشکيل يک هيئت علمي متخصص که لازمه هر سازمان علمي است، فاصله داريم. البته دانشکده شيعه شناسي در قم داير شده و هم اکنون مشغول به کار است اما از آنجا که محصلين قابل پذيرش در اين دانشکده کساني هستند که لااقل در دو رشته علوم ديني و جامعه شناسي تحصيل کرده باشند، باز هم روند کار، روند سريعي نخواهد بود.

پيام شما به جامعه شيعيان چه خواهد بود؟

تشيع هنوز در بين خود ما معرفي نشده و خيلي خوبه که شيعيان اولويت اولشان را شناخت تشيع بدانند و بر مبناي آن زندگي کنند بايد شيعه باشيم و شيعه را آن طور که مذهب معرفي کرده نشان دهيم. تفاوت زيادي بين عالم تشيع و مذهب تشيع وجود دارد و اين اصلا خوب نيست. مهمترين تبليغ در اين راستا اين است که شيعه باشيم و فاصله خودمان را از مذهب کم کنيم.