خودنمایی نشانه تمدن یا جاهلیت؟!

معصومان به خاطر تأییدات الهى و اعمال پاك خویش ، چنان هستند كه در عین داشتن قدرت و اختیار براى گناه كردن به سراغ گناه نمى‏روند ، درست همانگونه كه هیچ فرد عاقلى حاضر نیست ، قطعه آتشى را بر دارد و به دهان خویش بگذارد با اینكه نه اجبارى در این كار است و نه اكراهى ، این حالتى است كه از درون وجود خود انسان بر اثر آگاهی ها و مبادى فطرى و طبیعى مى‏جوشد ، بى آنكه جبر و اجبارى در كار باشد .

جایگاه زن یا خانه است یا بیرون خانه بدون خود نمایى!

« وَ قَرْنَ فِی بُیُوتِكُنَّ وَ لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى‏ وَ أَقِمْنَ الصَّلاةَ وَ آتِینَ الزَّكاةَ وَ أَطِعْنَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً ؛ و در خانه‏هاى خود قرار گیرید و همچون دوران جاهلیّتِ نخستین، با خودآرایى ظاهر نشوید (و زینت‏هاى خود را آشكار نكنید)، و نماز را بر پا دارید و زكات بدهید، و از خدا و رسولش اطاعت كنید همانا خداوند اراده كرده است كه پلیدى (گناه) را از شما اهل بیت (پیامبر) دور كند و كاملًا شما را پاك سازد.»  (احزاب ، 33)

 

نكته‏ها :

«قَرْنَ» از «وقار» یا «قرار» است ، و نتیجه‏ى هر دو معنا یكى است ؛ یعنى براى خودنمایى از خانه‏هاى خود خارج نشوید .

«تَبَرُّجَ» از «برج» به معناى خودنمایى است ، همان گونه كه برج در میان ساختمان‏هاى دیگر جلوه‏ى خاصّى دارد .

جاهلیّتِ اولى (منظور از جاهلیت اولى ظاهراً همان جاهلیتى است كه مقارن عصر پیامبر (ص) بوده‏) نشان دهنده‏ى ظهور جاهلیّت اخرى‏ است كه ما امروز شاهد آنیم . در حدیث نیز آمده است : « ستكون الجاهلیة الاخرى ؛ به زودى جاهلیّت دیگرى فرا مى‏رسد. » (تفسیر نور الثّقلین)

اگر در جاهلیّت آن روز دختر را زنده به گور مى‏كردند ، امروز با سقط جنین، هم دختر را نابود مى‏كنند، هم پسر را . اگر در جاهلیّت آن روز قتل و آدم كشى وجود داشت ، امروز در جنگ‏هاى بزرگ و جهانى كشتارهاى میلیونى انجام مى‏گیرد .

جاهلیّت آن روز مدرسه نبود و جنایت انجام مى‏گرفت ، امروز با وجود هزاران دانشگاه، مهم‏ترین حقوق انسان‏ها پایمال مى‏شود . در جاهلیّت آن روز فساد و زنا جرم بود ، امّا امروز در مترقّى‏ترین كشورهاى جهان همجنس‏ بازى به صورت قانون و لایحه ثبت شده است.

مطالبى درباره‏ى آیه‏ى تطهیر

«إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً»

كلمه‏ى «إِنَّما» نشانه‏ى این است كه آیه‏ى شریفه درباره‏ى یك موهبت استثنایى در مورد اهل بیت علیهم السلام سخن مى‏گوید.

مراد از «یُرِیدُ» ، اراده‏ى تكوینى است ، زیرا اراده‏ى تشریعى خداوند ، پاكى همه‏ى مردم است نه تنها اهل بیت پیامبر اكرم علیهم السلام . اما معصومان داراى یك نوع شایستگى اكتسابى از طریق اعمال خویش و یك نوع لیاقت ذاتى و موهبتى از سوى پروردگار هستند ، تا بتوانند الگو و اسوه مردم بوده باشند .

به تعبیر دیگر معصومان به خاطر تأییدات الهى و اعمال پاك خویش ، چنان هستند كه در عین داشتن قدرت و اختیار براى گناه كردن به سراغ گناه نمى‏روند ؛ درست همانگونه كه هیچ فرد عاقلى حاضر نیست قطعه آتشى را بر دارد و به دهان خویش بگذارد ، با اینكه نه اجبارى در این كار است و نه اكراهى ، این حالتى است كه از درون وجود خود انسان بر اثر آگاهی ها و مبادى فطرى و طبیعى مى‏جوشد ، بى آنكه جبر و اجبارى در كار باشد.

مراد از «رجس» هر گونه ناپاكى ظاهرى و باطنى است . (تفسیر برهان)

مراد از «أَهْلَ الْبَیْتِ» همه‏ى خاندان پیامبر نیست ، بلكه برخى افراد آن است كه نام آنان در روایات شیعه و سنّى آمده است ؛ این گروه عبارتند از : على و فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام.

سؤال:

دلیل این انحصار چیست؟ و چرا این بخش از آیه درباره‏ى زنان پیامبر یا تمام خاندان آن حضرت نیست؟

پاسخ:

1- روایاتى از خود همسران پیامبر حتّى از عایشه و امّ سلمه نقل شده كه آنان از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله پرسیدند: آیا ما هم جزء اهل بیت هستیم ؟ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : خیر.

2- در روایات متعدّدى مى‏خوانیم : پیامبر عبایى بر سر این پنج نفر كشید (كه یكى از آنان خود حضرت بود) و فرمود: این‏ها اهل بیت من هستند و اجازه‏ى ورود دیگران را نداد .

3 پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله براى این كه اختصاص اهل بیت را به پنج نفر ثابت كند، مدّت شش ماه (و به گفته‏ى بعضى روایات هشت یا نه ماه) به هنگام نماز صبح از كنار خانه فاطمه علیها السلام مى‏گذشت و مى‏فرمود : « الصلاة یا اهل البیت إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً» در كتاب احقاق الحق بیش از هفتاد حدیث از منابع معروف اهل سنّت درباره اختصاص آیه‏ شریفه به پنج نفر ذكر شده و در كتاب شواهد التنزیل كه از كتب معروف اهل سنّت است بیش از یكصد و سى روایت در همین زمینه آمده است. (تفاسیر نور الثقلین و نمونه)

به هر حال این آیه شامل زنان پیامبر نمى‏شود زیرا :

آنها گاهى مرتكب گناه مى‏شدند. در سوره‏ى تحریم مى‏خوانیم : پیامبر رازى را به بعضى از همسرانش فرمودند و او امانت دارى نكرد و به دیگرى گفت . قرآن این عمل را گناه نامیده، فرمود: « إِنْ تَتُوبا إِلَى اللَّهِ فَقَدْ صَغَتْ قُلُوبُكُما» (تحریم ،4) ، عایشه كه همسر پیامبر بود، جنگ جمل را علیه حضرت على علیه السلام به راه انداخت و سپس پشیمان شد ، با آنكه در این جنگ عدّه بسیارى از مسلمانان كشته شدند !

پیامبر اكرم صلى اللَّه علیه و آله براى این كه اختصاص اهل بیت را به پنج نفر ثابت كند، مدّت شش ماه (و به گفته‏ى بعضى روایات هشت یا نه ماه) به هنگام نماز صبح از كنار خانه فاطمه علیها السلام مى‏گذشت و مى‏فرمود : « الصلاة یا اهل البیت إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ وَ یُطَهِّرَكُمْ تَطْهِیراً»

طرح چند پرسش :

1ـ آیا «یُطَهِّرَكُمْ» به معناى آن نیست كه اهل بیت علیهم السلام آلودگى داشته‏اند و خداوند آنان را تطهیر كرده است؟

پاسخ:

شرط تطهیر آلودگى نیست ؛ زیرا قرآن درباره‏ى حوریان بهشتى كلمه «مُطَهَّرَةٌ» را به كار برده در حالى كه هیچ گونه آلودگى ندارند . به عبارت دیگر «یُطَهِّرَكُمْ» به معناى پاك نگه‏داشتن است ، نه پاك كردن از آلودگى قبلى .

2ـ اگر اهل بیت تنها پنج نفرند، چرا این آیه در میان جملاتى قرار گرفته كه مربوط به زنان پیامبر صلی الله علیه و آله است؟

پاسخ:

الف: جمله‏ى «إِنَّما یُرِیدُ اللَّهُ ...» به صورت جداگانه نازل شده ولى هنگام جمع آورى قرآن در این جا قرار گرفته است .

ب: به گفته‏ى تفسیر مجمع البیان ، رسم فصیحان و شاعران و ادیبان عرب این بوده كه در لابلاى مطالب معمولى حرف جدید و مهمّى مطرح مى‏كنند تا تأثیرش بیشتر باشد . چنان كه در میان اخبار صدا و سیما ، اگر گوینده یك مرتبه بگوید: به خبرى كه هم اكنون به دستم رسید توجّه فرمایید ، این گونه سخن گفتن یك شوك روانى و تبلیغاتى ایجاد مى‏كند .

این آیه را در آیه‏ى سوّم سوره‏ى مائده خواندیم كه مطلب مربوط به ولایت و امامت و كمال دین و تمام نعمت و یأس كفّار و رضاى الهى، در كنار احكام مربوط به گوشت خوك و خون، نازل شده و این گونه جا سازى‏ها رمز حفظ قرآن از دستبرد نااهلان است. درست همان گونه كه گاهى زنان هنگام خروج از خانه زیور آلات خود را در لابلاى پنبه‏هاى متّكا قرار مى‏دهند . با این كه طلا و پنبه رابطه‏اى ندارند ولى براى محفوظ ماندن از دستبرد نااهلان این كار انجام مى‏گیرد.

ج: در میان سفارش هایى كه به زنان پیامبر مى‏كند ، یك مرتبه مى‏فرماید : خدا اراده‏ى مخصوص بر عصمت اهل بیت دارد ، یعنى اى زنان پیامبر! شما در خانه‏اى هستید كه معصومین علیهم السلام هستند و حتماً باید تقوا را بیشتر مراعات كنید .

د: در مورد اهل بیت ضمیر جمع مذكر به كار رفته كه نشان غالب بودن مردان است ، به خلاف جملات مربوط به زنان پیامبر كه در آنها از ضمیر جمع مؤنث استفاده شده است ؛ «بُیُوتِكُنَّ ...، أَقِمْنَ ... عَنْكُمُ، ... یُطَهِّرَكُمْ» گرچه این آیه خطاب به زنان پیامبر است ولى قطعاً مراد همه‏ى زنان مسلمان هستند كه باید به این دستورات عمل كنند.

پیام‏های آیه :

1ـ جایگاه زن یا خانه است یا بیرون خانه بدون خود نمایى : «قَرْنَ ... لا تَبَرَّجْنَ»

2ـ ارتجاع و عقب گرد به دوران جاهلى ممنوع است : «لا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى‏»

3ـ خودنمایى نشانه‏ى تمدّن نیست ، نشانه‏ى جاهلیّت است : «تَبَرُّجَ الْجاهِلِیَّةِ الْأُولى‏»

4ـ نماز و زكات دو عنصر ناگسستنى و متلازم یكدیگرند : «الصَّلاةَ و الزَّكاةَ»

5ـ اطاعت از رسول در كنار اطاعت از خدا واجب است : «أَطِعْنَ اللَّهَ»

6ـ گناه ، پلیدى روح است و خاندان نبوّت باید از این پلیدى دور باشند : «لِیُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیْتِ»

آمنه اسفندیاری

بخش قرآن تبیان

منابع:

1- تفسیر نور ، ج9

2- تفسیر نمونه ، ج 17

3- تفسیر نور الثّقلین

4- تفسیر برهان