آثار منفی فناوری نانو بر محیط زیست

با شتاب گرفتن فعالیت ها در قلمرو فناوری نانو، اکنون این پرسش برای کارشناسان مطرح شده که فراورده های این فناوری چه تأثیراتی بر محیط زیست و سلامت موجودات زنده بر جای می گذارد.

خطرات احتمالی فناوری نانو ( فناوری ای که محصولات آن از ابعاد بسیار کوچک در حدود یک میلیاردم متر برخوردارند) بسیار پیش از آن که نخستین شی ء در ابعاد نانو ساخته شود به وسیله محققی به نام اریک درکسلر در کتابی با عنوان موتور های خلقت که در سال 1986 انتشار یافت، مطرح گردید.

درکسلر جهانی را مجسم ساخته بود که در آن می توان روبات هایی در ابعاد نانومتر تولید کرد که قادر به زاد و ولد باشند و این روبات ها با دستیابی به امکانات لازم برای تکثیر خود قادر خواهند بود به صورت مستقل از اراده آدمیان به فعالیت بپردازند. هر چند سناریوی پیشنهادی درکسلر نوعی داستان تخیلی - علمی به شمار می آید اما برخی خطرات ملموس تر فناوری نانو از هم اکنون خود را آشکار ساخته است.

به عنوان مثال برای دانشمندان هنوز روشن نیست ذرات و اجسامی که در ابعاد نانو ساخته شده اند به چه نحو با یکدیگر، با محیط زیست و بخصوص با بافت های بدن انسان و دیگر موجودات زنده تعامل می کنند.

بسیاری از موادی که در ابعاد بزرگ خطری ایجاد نمی کنند، زمانی که در ابعاد بسیار کوچک و به صورت ذرات ریز ظاهر می شوند مشکل آفرین می باشند. به عنوان مثال کوارتز بلوری است که در ابعاد بزرگ هیچ خطری ندارد و کاربرد های فراوان دارد اما معدنچیان و کسانی که با تراش قطعات این بلور سرو کار دارند، به واسطه استنشاق ذرات ریز این بلور به بیماری سیلو کاسیس یا جراحت های ظریف بر روی بافت های ریه دچار می شوند. ذرات ریز می توانند عوارض خطرناک دیگری نیز به بار آورند.

به عنوان مثال در حال حاضر برای تعویض استخوان زانو، از موادی استفاده می شود که سیستم ایمنی بدن در برابر آن واکنش منفی نشان نمی دهد. اما همین مواد در اثر اصطکاک، ذرات ریزی تولید می کنند که بر روی بافت های اطراف تأثیر منفی می گذارد و موجب التهاب آن ها و یا شل شدن استخوان مصنوعی کار گذاشته شده در بدن می شود و تعویض آن را ضروری می سازد.

دو محقق امریکایی که در زمینه مسمومیت ناشی از ذرات ریز تحقیق می کنند با قرار دادن لوله های ساخته شده از کربن موسوم به باکی بالز در ریه موش ها به بررسی نحوه ی تأثیر این لوله ها بر بافت های ریه موش ها پرداختند. مولکول کربن باکی بالز که سنگ زیر بنای فناوری نانو به شمار می آید، امکان تولید لوله های فوق العاده باریکی را برای کاربردهای مرتبط با فناوری نانو به وجود آورده است.

 این دو محقق با مطالعه در تغییراتی که در لوله ها و بافت های ریه موش ها در فاصله یک هفته و سپس سه ماه پس از کارگذاری لوله ها به وجود آمده بود، مشاهده کردند که دیواره کربنی لوله ها پس از مدتی جمع و در هم پیچیده می شود و این امر موجب می گردد که سیستم ایمنی بدن برای دفع شیئ خارجی از  بدن به آن حمله ور شود. در جریان این آزمایش آسیب زیادی به بافت های ریه موش ها وارد آمد.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه و تنظیم : طیبه موسیوند