رويارويي تلويزيوني كاپيتان با موبي‌ديك
رويارويي تلويزيوني كاپيتان با موبي‌ديك
قصه كلاسيك و تحسين شده «موبي‌ديك» براي دومين بار در 15 سال اخير به صورت يك مجموعه تلويزيوني درمي‌آيد. اگر مجموعه قبلي كه سال 1998 به صورت يك كار 3 اپيزودي تهيه شد، مجموعه جديد يك كار 13 قسمتي است كه فقط در يك فصل تهيه و توليد مي‌شود.
هر قسمت مجموعه حدود 45 دقيقه خواهد بود و مايك باركر فيلمساز لندني كارگرداني كل اپيزودهاي آن را به عهده دارد. «موبي‌ديك» تازه تلويزيون محصول مشترك آلمان، اتريش و انگلستان است.
بخش مهمي از هزينه 35 ميليون دلاري اين مجموعه توسط 2 شبكه تلويزيوني اتريش و آلمان داده شده، ولي عوامل اصلي توليد آن در پشت و جلوي دوربين، هنرمندان انگليسي زبان هستند. ينگل ويليامز، فيلمنامه نسخه جديد مجموعه «موبي‌ديك» را براساس قصه قديمي هرمان ملويل نوشته است. نوول ملويل كه لقب يكي از بهترين آثار ادبي تاريخ ادبيات را گرفته، از سوي منتقدان ادبي به عنوان قصه‌اي توصيف شده كه تصويرگر نبرد هميشگي انسان با طبيعت و مظاهر سرسخت آن است. تاكنون حدود دوسوم اپيزودهاي مجموعه فيلمبرداري شده و قرار است اولين قسمت آن تا قبل از پايان سال جاري ميلادي به روي آنتن تلويزيون كشورهاي اروپايي برود.
همه علاقه‌مندان موبي‌ديك
ويليام هارت، بازيگر قديمي سينما تازه‌ترين بازيگري است كه كاراكتر كاپيتان اهب قصه هرمان ملويل را در جلوي دوربين زنده مي‌كند. او كاپيتان سرسخت و آشتي‌ناپذير نسخه جديد «موبي‌ديك» به كارگرداني مايك باركر است. او براي بازي در اين نقش، يك گريم سخت را نيز تحمل كرده است. دانلد ساترلند، شخصيت پدر ماپل را در مجموعه جديد زنده مي‌كند. شخصيت استارباك در نسخه جديد مجموعه به واسطه حضور اتان هاوك در اين نقش پررنگ‌تر شده است، ولي نكته مهم‌تر افزايش آشكار نقش اليزابت در قصه مجموعه است. گيليان آندرسن، بازيگري كه با حضور در مجموعه علمي ـ تخيلي و پربيننده «پرونده‌هاي ايكس» در دهه 90 تبديل به يكي از سرشناس‌ترين بازيگران رسانه تلويزيون شد، نقش اليزابت را در «موبي‌ديك» جديد به عهده دارد. در زمان پخش مجموعه «پرونده‌هاي ايكس»ـ كه از سال 1993 تا 2002 به روي آنتن رفت و 2 فيلم سينمايي هم براساس آن ساخته شد ـ كاراكتر دانا سالي كه توسط آندرسن بازي مي‌شد، در چند اپيزود مجموعه به اين نكته اشاره مي‌كند كه او و خانواده‌اش از طرفداران نوول موبي ديك هرمان ملويل هستند. نام مستعار پدر دانا سالي هم كاپيتان اهب بود و بقيه اعضاي خانواده سالي‌هم نام‌هاي مستعار خود را از شخصيت‌هاي اين نوول گرفته بودند. آندرسن در همان زمان در گفت‌وگوهاي خود به اين نكته اشاره كرد كه در عالم واقعيت هم قصه نوول موبي ديك را خيلي دوست دارد. منتقدان هنري مي‌گويند مجموعه جديد «موبي‌ديك» پس از اولين نسخه سينمايي قصه ملويل كه در سال 1930 توليد شد، اولين نسخه هنري از اين قصه است كه داراي يك شخصيت محوري خانم است. در بقيه «موبي‌ديك»هاي تلويزيوني و سينمايي، شخصيت اليزابت حضوري كمرنگ و كوتاه دارد و در حد يكي از شخصيت‌هاي كم اهميت قصه است.
شهرت بعد از مرگ
هرمان ملويل، نوول‌نويس سرشناس دنياي ادبيات متولد سال 1819 آمريكاست كه در سال 1891 درگذشت. او كه شاعر و مقاله‌نويس هم بود، به عنوان نويسنده‌اي شناخته شد كه قصه‌هايش حال و هوايي رمانتيسيسم و تاريك و سياه دارند. معروف‌ترين اثر ادبي او همان «موبي ديك» است و در همه جا با اين نوول شناخته مي‌شود. ملويل سال 1891 در شرايطي درگذشت كه تقريبا تبديل به آدمي فراموش شده بود. اوايل قرن بيستم منتقدان ادبي، او و موبي ديك را دوباره كشف كردند. رسانه‌هاي گروهي از اين كشف به عنوان احياي دوباره ملويل و نوشته‌هايش اسم بردند. جي ليدا متخصص دنياي ادبيات كه بيشتر به‌خاطر مقالات و كتاب‌هاي سينمايي‌اش (بويژه در ارتباط با سينماي كلاسيك شوروي سابق) شهرت دارد، بيش از يك‌دهه از عمر خود را صرف تحقيق درباره ملويل و جمع‌آوري مدارك مستند درباره او كرد.
موبي ديك كه اكنون لقب يكي از بزرگ‌ترين نوول‌هاي انگليسي زبان تاريخ ادبيات را گرفته (و باعث نجات نام نويسنده‌اش از گرداب گمنامي شد) در سال 1851 نوشته شد. اين قصه درباره سفر دريايي جواني به نام اسماعيل است و استعاره‌هاي فراواني را در دل خودش دارد. ملويل بخش مهمي از خاطرات خود از دوران سفرهاي دريايي و صيد نهنگ را در دل قصه اين نوول گنجاند و مجموعه‌اي از اطلاعات ضروري را در اين رابطه در اختيار خواننده خود گذاشت. اين قصه شخصيت كاپيتان اهب را به صورتي دقيق تشريح مي‌كند. او مردي جاافتاده و شكارچي نهنگ است كه سال‌ها قبل هنگام يكي از سفرهاي دريايي خود با يك نهنگ غول‌پيكر سياهرنگ به نام موبي ديك درگير شده است. اهب هنوز زخم ناشي از درگيري با موبي ديك را روي صورت خود دارد و نهنگ غول‌پيكر كه توانسته در طول اين درگيري سخت از چنگ اهب بگريزد، زخمي از نيزه او را در بدن دارد. اهب هنوز هم در پي موبي‌ديك است و براي شكار او دست به يك ويرانگري دروني مي‌زند. او در بزرگ‌ترين و هيجان‌انگيزترين سفر دريايي خود، به دنبال موبي ديك مي‌رود و جان كشتي خود و سرنشينان آن را به خطر مي‌اندازد. موبي ديك، اهب و كشتي او را به وسط اقيانوس مي‌كشاند. هر دو قصد نابودكردن يكديگر را دارند. اگرچه اهب در پايان ماجرا موفق مي‌شود موبي ديك را از پا درآورد، ولي همراه او به قعر آب اقيانوس كشيده شده و جان خودش را از دست مي‌دهد.
موبي ديك روي پرده سينما
نسخه جديد تلويزيوني «موبي ديك» از نظر شرح قصه شباهت‌هايي به نسخه سينمايي سال 1956 جان هيوستن دارد. اين نسخه كه لقب معروف‌ترين نسخه سينمايي ساخته شده از نوول هرمان ملويل را گرفته، گريگوري پك را در نقش كاپيتان اهب دارد. قرار بود اين نقش را در فيلم هيوستن، اورسن ولز بازي كند و حتي او ديالوگ‌هاي كاپيتان اهب را نيز خودش نوشته بود اما وي در فيلم به عنوان بازيگر مهمان در يك صحنه ايفاي نقش كرد. اين فيلم با هزينه‌اي 4 ميليون دلاري ساخته شد و حدود 11 ميليون دلار هنگام نمايش عمومي در آمريكاي شمالي فروش كرد. هيوستن 3 سال همراه فيلمنامه خود به كمپاني‌هاي مختلف فيلمسازي سر زد، ولي نتوانست تهيه‌كننده‌اي براي آن پيدا كند. ديد عمومي درباره قصه ملويل اين بود كه حال و هوايي سياه و نااميدكننده دارد كه در طول ماجرا، هيچ قصه عاشقانه‌اي را مطرح نمي‌كند. كمپاني برادران وارنر با اين شرط توليد فيلم را پذيرفت كه يك بازيگر بسيار مطرح نقش كاپيتان اهب را بازي كند. پس از اكران عمومي فيلم برخي از منتقدان گفتند انتخاب گريگوري پك براي ايفاي اين نقش انتخاب غلطي بوده و خود پك بر اين باور بود كه بهترين گزينه براي بازي در نقش كاپيتان اهب، خود جان هيوستن بوده است. اين در حالي است كه انتخاب اصلي كارگردان قبل از پيشنهاد (توام با دستور) كمپاني برادران وارنر، پدر بازيگر خودش والتر هيوستن بود. البته جان هيوستن به دليل پيدانكردن سرمايه‌گذار آنقدر دير كارگرداني موبي‌ديك را شروع كرد كه زمان شروع فيلمبرداري 4 سال از مرگ پدرش مي‌گذشت! تلاش گريگوري پك هم براي بازي در يك نقش منفي با استقبال چنداني روبه‌رو نشد. چرا كه تماشاگران سينما فقط مي‌خواستند او را در نقش آدم‌هاي بسيار خوب و دوست‌داشتني روي پرده سينما ببينند. اين در حالي بود كه در 38 سالگي براي ايفاي نقش كاپيتان اهب بسيار جوان بود. در قصه نوول هرمان ملويل، اين شخصيت يك پيرمرد توصيف شده است.
بازمانده كشتي شكار نهنگ
مايك باركر، كارگردان نسخه جديد تلويزيوني موبي‌ديك اين نكته مهم قصه ملويل را رعايت كرده و ويليام هارت 60 ساله را به عنوان كاپيتان اهب به تماشاگران خود معرفي مي‌كند. اما او قصه درام ماجراجويانه‌اش را در حال و هوايي شبيه فيلم جان هيوستن تعريف مي‌كند. در قصه مجموعه او هم مثل نسخه سينمايي كلاسيك هيوستن، ماجرا از نگاه تنها بازمانده كشتي شكار نهنگ كاپيتان اهب تعريف مي‌شود. او تعريف مي‌كند كه چگونه با كاپيتان اهب همراه شد تا براي شكار موبي‌ديك بروند. باركر در‌اين‌باره مي‌گويد: «نام قصه نوول هرمان ملويل با نام «موبي ديك» جان هيوستن گره خورده است. هيوستن يك روايت بسيار خوب تصويري از اين نوول ارائه داد و هنوز هم فصل نبرد نهايي اهب و موبي‌ديك در آن درياي خروشان، يكي از بهترين فصل‌هاي تاريخ سينماست. مجموعه من به نوعي اداي ديني به آن كار موفق و برجسته سينمايي و شخص هيوستن و پك است. با اين حال، مجموعه ما تفاوت‌هايي بسيار آشكار با آن فيلم خواهد داشت و تلاش دارد روايت تازه‌اي از قصه «موبي ديك» را به تماشاگران تلويزيوني ارائه دهد. جلوه‌هاي پيشرفته امروزي كمك مي‌كند تا صحنه‌هاي نبرد دريايي قصه به شكل بهتر و زنده‌تري فيلمبرداري و كار شوند.»
باركر براي تماشاگران تلويزيوني در انگلستان و بقيه كشورهاي اروپايي نام ناآشنايي نيست. اين فيلمساز كه اواسط دهه 60 ميلادي به دنيا آمد، فعاليت هنري را از سال 1992 با كارگرداني فيلم «ادي و بادكرده‌هاي ساحل شرقي» شروع كرد. سال بعد او راهي دنياي تلويزيون شد و تا سال 1996، دو فيلم تلويزيوني و دو مجموعه را كارگرداني كرد. در فاصله سال‌هاي 1997 تا 2007، پنج فيلم سينمايي و يك فيلم تلويزيوني را جلوي دوربين برد.
«كشتن شاه» و «يك زن خوب» از جمله فيلم‌هاي سينمايي نسبتا موفقي هستند كه او در اين سال‌ها كارگرداني كرد. «پروانه روي چرخ» (2007) تا به امروز آخرين كار هنري اوست. اين فيلم سينمايي يك درام جنايتكارانه و دلهره‌آور است كه با بازي پيرس برازنان، جيمز باند سابق سينما ساخته شد و نتوانست موفقيتي در جدول گيشه نمايش به‌دست بياورد. عدم موفقيت مالي اين فيلم، باركر را متقاعد كرد كه دوباره به دنياي تلويزيون برگردد. او در سال 2008 تصميم گرفت يك نسخه جديد تلويزيوني از قصه موبي‌ديك را بسازد. بجز 6 ماهي كه او با همكاري نيكل ويليامز مشغول نوشتن فيلمنامه «موبي‌ديك» بود، يك سال هم به دنبال تهيه‌كنندگاني براي توليد اين كار پرخرج 25 ميليون دلاري بود.
نسخه سينمايي در راه است
به گفته باركر: «گريگوري پك كه در نسخه سينمايي سال 1956 نقش كاپيتان اهب را بازي كرد، در نسخه تلويزيوني سال 1998 در نقش پدر ماپل ظاهر شد. اين آخرين نقش او نيز در جلوي دوربين بود و پس از آن مرد. به نظر من، انتخاب او براي ايفاي نقش پدر ماپل در نسخه تلويزيوني سال 1998 انتخاب خوبي بود. من هم خيلي دوست داشتم مشابه چنين كاري را بكنم و پاتريك استوارت بازيگر نقش كاپيتان اهب اين مجموعه را براي ايفاي نقش پدر ماپل نسخه خودم انتخاب كنم. اما من به اندازه كارگردان مجموعه قبلي «موبي‌ديك» خوش‌شانس نبودم و استوارت براي حضور در كار ما وقت نداشت. وقتي موضوع حضورش در «موبي‌ديك» جديد را مطرح كردم، از آن استقبال كرد و گفت فكر بسيار خوبي است. اما نتوانست در بين برنامه‌ها و كارهاي هنري مختلفي كه دارد، وقت و جايي هم براي همكاري با مجموعه ما پيدا كند. من هم ايفاي نقش پدر ماپل را به دانلد ساترلند سپردم.» نسخه تلويزيوني سال 1998 يك مجموعه 4 اپيزودي 45 دقيقه‌اي بود كه توسط فرانك روداس كارگرداني شد. اين مجموعه محصول مشترك تلويزيوني انگلستان، استراليا و آمريكا بود كه كل صحنه‌هاي آن در استراليا فيلمبرداري شد. نسخه جديد تلويزيوني «موبي‌ديك» در شرايطي در دست توليد است كه صنعت سينما هم براي سال 2011 قصد دارد يك نسخه تازه سينمايي از اين قصه را تهيه و توليد كند.
فرصت جديد براي كاپيتان اهب
ويليام هارت كه در 60 سالگي امكان بازي در نقش كاپيتان اهب را پيدا كرده، بازي در اين نقش را يكي از آرزوهاي هميشگي خود توصيف مي‌كند و از اين‌كه اين رويا بالاخره روي صفحه تلويزيون به واقعيت مي‌پيوندد، احساس خشنودي و رضايت مي‌كند. هارت كه سال قبل هم با درام پررمز و راز و دلهره‌آور «ويرانگران» (يك مجموعه 39 اپيزودي) به ديدار تماشاگران تلويزيوني آمد، كار بازيگري را از سال 1977 و با حضور در مجموعه پليسي «كوجك» (با بازي تلي‌ساوالاس در نقش اصلي) شروع كرد. او پس از بازي در چند كار تلويزيوني ديگر در دهه 80 به صورت يكي از چهره‌هاي مطرح دنياي سينما درآمد. «پارك گوركي»، «فرزندان يك خداي كهتر»، «بوسه عنكبوتي» و «توريست اتفاقي» از فيلم‌هاي مهم او در اين دوران هستند. شهرت اين بازيگر در دهه 90 ميلادي كاهش يافت و او با بالارفتن سن تبديل به بازيگر نقش‌هاي مكمل سينمايي شد. با اين حال، وي به همكاري با مجموعه‌هاي تلويزيوني روي نياورد و در سال 2000 در مجموعه علمي ـ تخيلي و ماجراجويانه «دون» بازي كرد. موفقيت اين مجموعه 3 اپيزودي تلويزيوني، او را تشويق كرد كه همكاري‌اش با كارهاي تلويزيوني را ادامه دهد و در دهه جديد در كنار بازي در فيلم‌هايي مثل «هوش مصنوعي» استيون اسپيلبرگ با مجموعه‌ها و فيلم‌هاي تلويزيوني همكاري بيشتر و نزديك‌تري داشته باشد. اين بازيگر در رابطه با «موبي‌ديك» مي‌گويد: «خودم خيلي خوب مي‌دانم كه نمي‌توانم كاپيتان اهب را مثل گريگوري پك در جلوي دوربين به تصوير بكشم. اما خوشحالم كه بالاخره اين فرصت برايم به وجود آمد كه نقش يكي از شخصيت‌هاي كلاسيك دنياي ادبيات و سينما را كه خيلي دوستش دارم، در يك كار جديد به تصوير بكشم.»
اتان هاوك و چارلز كاكس هم در مجموعه جديد تلويزيوني «موبي‌ديك» بازي دارند و پيش‌بيني مي‌شود در زمان پخش تلويزيوني، تبديل به يكي از مطرح‌ترين مجموعه‌هاي تلويزيوني بشود.
مترجم: كيكاووس زياري / جام جم
تنظيم براي تبيان : مسعود عجمي