نوروز جشن آفرینش

نوروز و روایت های اسلامی ( قسمت پنجم )

نوروز و 

بیشتر روایات اسطوره ای ـ افسانه ای ایران دوره پیشدادی را زمان پیدایی نوروز و جمشید چهارمین پادشاه پیشدادی را بنیانگذار نوروزو آیین نوروزی به شمار آورده اند

از پیشینه تاریخی نوروز و آیین های آن اطلاعات مستند و دقیقی در دست نیست. نوروز و جشن نوروزی یك آیین كهن و همگانی و مربوط به نو شدن و جوان شدن طبیعت است. در اقوام مختلف جهان و بومیان ایران، پیش از آمدن آریایی ها به ایران، نوروز از مهمترین اعیاد بوده است. «مهرداد بهار» نوروز را یك جشن همگانی در فرهنگ ایران و بین النهرین و آیین نوروزی را یك سنت كهن و احتمالاً رایج از هزاره سوم پیش از میلاد و در منطقه می داند و می نویسد: «این آیین یا همراه با كوچ بومیان نجد ایران به بین النهرین به آن سرزمین رفته، یا هم زمان در سراسر منطقه وجود داشته است.

نوروز در فرهنگ های منطقه در اقوام سامی نیز از كهن ترین زمان ها شناخته شده بود. نیز در بسیاری از مردم جامعه های عرب دوره جاهلیت آن را جشن می گرفتند. در اوستا به نوروز اشاره ای نشده است و مهرداد بهار اشاره نكردن به نوروز را در اوستا به علت زردشتی نبودن این جشن و مرسوم نبودن چنین آیینی در شرق ایران احتمال داده است. در نوشته های پهلوی و مانوی از نوروز، جشن اول سال نو بسیار گفته شده است. در تخت جمشید نیز كه یك مركز آیینی ـ دینی بوده، مراسم نوروز برگزار می شده است.

بیشتر روایات اسطوره ای - افسانه ای ایران دوره پیشدادی را زمان پیدایی نوروز ، و «جمشید»، چهارمین پادشاه پیشدادی را بنیانگذار نوروز و آیین نوروزی به شمار آورده اند. بنا بر پژوهش هایی كه روی آثار سنگ نگاره ها و كتیبه های مانده از دوره هخامنشیان انجام شده، مردم آن زمان به درستی با نوروز آشنا بوده اند و نوروز را به عنوان آیینی كهن به هنگام گردش سال جشن می گرفته اند. پادشاهان هخامنشی از تخت جمشید كه محلی مقدس و مخصوص نیایش بود، به هنگام نوروز برای برگزاری آیین های ویژه نوروزی و استقبال از نمایندگان اقوام و مردم مختلف استفاده می كردند. هر سال ، نمایندگان اقوام مختلف مادی ، عیلامی ، بابلی ، خوزی ، آشوری ، هندی ، تونسی ، آفریقایی و. . . با پوشاك قومی - ملی خود ، در تخت جمشید گرد می آمدند و نوروز و نو شدگی سال را در كاخ آپادانا، در برابر شاه جشن می گرفتند و هدیه های خود را به پادشاه ایران اهدا می كردند.

در دوران اشكانیان (250 پ م تا 226م) و ساسانیان (226 تا 652 م) مردم نوروز را بنا بر سنت های فرهنگی رایج در فرهنگ مردم ایران در آغاز سال نو جشن می گرفتند. نوروز و جشن نوروزی در میان ایرانیان، چنان اهمیت داشت كه برخی از جشن های مهم را به شمار روزهایی كه تا نوروز فاصله داشت، می خواندند. ایرانیان مسلمان ، نوروز را هم چون نیاكان خود جشن می گرفتند و در برگزاری آیین های نوروزی در آغاز بهار، سخت می كوشیدند. در سرزمین های اسلامی، سه گونه عید در آغاز سال وجود داشت.

1  - آغاز سال ایرانی یا شامی كه مصادف با اوایل بهار بود.

2  - آغاز سال قبطی [مصر] كه به آخر اوت [نهم شهریور] می افتاد.

3  - و بالاخره آغاز سال هجری قمری كه هر سال تفاوت می كرد. بر این عیدها باید آغاز سال ایرانی قدیم را كه آغاز تابستان بود نیز افزود.

مردم نومسلمان ایران و حكومت های ایرانی محلی در دوره عباسیان و حكومت های توانمند ایرانی پس از عباسیان به ویژه سامانیان (261 تا 389 ) در خراسان بزرگ و بوئیان (320 تا 348 ) در ایران جنوبی و عراق در زنده و پویا نگه داشتن نوروز و آیین های نوروز در میان جامعه مسلمان نقش بسیار مهمی داشتند. در دوران اسلامی به خصوص در دوره صفوی، جشن و آیین های نوروزی با برخی از آیین ها و آداب اسلامی درآمیخت و رنگ تازه و مفهوم دینی گرفت. برای اعتبار بخشیدن به رفتارهای مسلمانان در آیین های نوروزی ، و شرعی و روا دانستن آنها، مجموعه ای حدیث و روایت در چگونگی پیدایش نوروز و ارزش و اعتبار و تقدس آن نقل و گردآوری كردند. این حدیث ها و روایات شأن و منزلت نوروز و آیین های مربوط به آن را در نزد شیعیان ایران بیش از پیش بالا برد و به آنها اهمیت بخشید.

برخی نسبت های مردمی و مراسم نوروزی

مقدمه نوروز چنین است كه در میدان های عمومی، با نقاره و شیپور و سنج از نیمه شب تا ظهر نوازندگی می كنند. پس از آن مردم بلافاصله محل كار خود را ترك می گویند و همه با هیاهو و خوشحالی به مساجد، میدان ها و ساختمان های عمومی روی می آورند و همه به هم تبریك می گویند. اسب دوانی، چوگان بازی، كشتی گرفتن، جامه نو پوشیدن، حنا بستن و. . . از جمله سنت هایی است كه همیشه در این زمان از سال انجام می شده. نوروز و آزادی زندانیان در زمان هخامنشیان انجام می گرفته. جمشید پس از پیروزی بر دیوان و برقراری حكومتِ داد و برابری كه در نخستین روز نوروز انجام شد، زندانیان را آزاد كرد.

شیر سنگی

در بسیاری از شهرها و روستاها شیرهای سنگی وجود داشت كه در زمان های كهن نمادی از نیروی آناهیتا، فرشته باروری و آب بوده اند. در این گونه جاها، دوشیزگان به هنگام شب سوری آیین های نیایشی با تندیس شیر داشتند. دختران بر روی شیر می نشستند و از زیر دست و پای آن چندین بار می گذشتند و پشت و شكم آن شیر را نوازش می كردند و از آن مراد می طلبیدند و فرزندان نیرومند می خواستند. در تهران نمادی دیگر وجود داشت و آن توپ بود. دختران دم بخت از توپ مروارید در این شهر در زمان های پیشین، حاجت می طلبیدند.

آوردن آب از آسیاب ها و چشمه سارها

در زمان ساسانیان در برخی از روستاها رسم بر این بود كه آب پای سفره هفت سین را می بایستی دختران شوی ناكرده از چشمه سارها، به ویژه از زیر آسیاب ها بیاورند، زیرا نوروز هنگام زایش و باروری است و كوزه آب كه نمادی است از آناهیتا باید در خوان نوروزی نهاده شود.

منبع : اینترنت

تنظیم برای تبیان: زهره پری نوش