انقلاب فرهنگي و سياسي در سيره امام صادق(عليه‎السلام)

امام صادق(عليه‎السلام) هشتمين ستاره فروزان آسمان عصمت، و ششمين اختر تابان‏سپهر امامت و ولايت در هفدهم ربيع‏الاول سال‏83 ه.ق در مدينه چشم به جهان گشود، ودر 25 شوال سال 148 در 65 سالگي به دستور منصور دوانيقي (دومين طاغوت عباسي)مسموم شده و به شهادت رسيد. در زندگي سراسر افتخار او، دو موضوع همچون دو جريان ‏هميشگي با پرتلاش‏ترين شکل در راس موضوعات ديگر ديده مي‏شد، که هر دو در يک صراط قرار داشته و تکميل کننده همديگر بودند که عبارت‏اند از: طاغوت زدايي و نشان‏ دادن چهره اسلام ناب؛ اسلام محمد(صلي الله عليه و آله) و علي(عليه‎السلام).

آن حضرت در وضعيتي قرار گرفت، که اسلام چهره حقيقي خود را از دست داده بود، و از قرآن و اسلام جز نامي باقي نمانده بود، چرا که مدتي با امويان و سپس با عباسيان درگير بود که بر کشور پهناور اسلامي حکومت مي‏کردند، و همه چيز را با ميل‏ و هوس‏هاي نفساني خود رتق و فتق مي‏نمودند، و اسلام را به دنبال اهداف شوم خود مي‏کشيدند و آن را پلي براي اجراي مقاصد طاغوتي خود قرار داده بودند.

امام صادق(عليه‎السلام) در طول 34 سال امامت‏ خود (114 148 ه.ق) با پنج‏ حکمران اموي؛

يعني هشام بن عبدالملک، وليد بن يزيد، يزيد بن وليد، ابراهيم بن وليد، مروان بن‏محمد، درگير بود، پس از انقراض آنها با دو خليفه عباسي يعني عبدالله بن محمد،معروف به سفاح و منصور دوانيقي رو به رو گرديد. آن حضرت براي نجات اسلام و مسلمين چاره‏اي نمي‏ديد، جز اين که مانند پدرش امام باقر(عليه‎السلام) دو موضوع را مساله ‏اصلي زندگي خود قرار دهد؛ يعني همان دو موضوعي که از کلمه طيبه «لا اله الاالله‏» نشات مي‏گرفت، و تحقق عيني چنين کلمه‏اي که اساس اسلام محمد(صلي الله عليه و آله) و علي(عليه‎السلام)را تشکيل مي‏داد، نياز به انقلاب سياسي و نفي طاغوت‏ها، و انقلاب فرهنگي و آموزش‏براي رشد و آگاهي بخشي جامعه داشت، تا با اين «نفي‏» و «اثبات‏» بتواند اسلام‏را از زير حجاب‏هاي جهل و غرور خودکامگان رهايي بخشد، و چهره ناب آن را به عموم‏نشان دهد. روشن است که چنين کار بزرگي، بسيار دشوار و طاقت فرسا بود، در عين‏حال امام صادق(عليه‎السلام) که خود را وقف اسلام و قرآن نموده بود، با همتي بلند و اراده‏اي‏محکم، به اين کار بسيار عميق و بزرگ دست زد، و تا آخر عمر هم‏چنان با قاطعيت‏ادامه داد و سرانجام در اين راه شهد شهادت نوشيد.

بنابراين، آن حضرت همه وجودش را در مسير اين نفي و اثبات فدا نمود، و به‏پيروان خود آموخت که اصلي‏ترين کار آنها بايد اين دو کار سياسي و فرهنگي باشد،که اساس رشد و تکامل همه جانبه در پرتو آن به دست‏خواهد آمد.

تاسيس دانشگاه جعفري يا حوزه علميه

شاگردان امام باقر(عليه‎السلام) پس از درگذشت آن‏ حضرت به گرد شمع وجود امام صادق(عليه‎السلام) حلقه زدند. امام عليه السلام نيز با جذب ‏شاگردان جديد به تاسيس يک نهضت عظيم فکري و فرهنگي و بالنده مبادرت ورزيد، به‏گونه‏اي که طولي نکشيد مسجد نبوي در مدينه منوره و مسجد کوفه در شهر کوفه به ‏دانشگاهي عظيم تبديل شد. درگيري شديد بين بني‏عباس و بني‏اميه، آنان را آن چنان ‏به خود مشغول کرده بود، که فرصتي طلايي براي امام صادق(عليه‎السلام) و يارانش به دست آمد، آن حضرت با استفاده از اين فرصت ‏به بازسازي و نوسازي فرهنگ ناب اسلام پرداخت و شيفتگان مکتب حق از اطراف و اکناف، از بصره، کوفه، واسط، يمن و نقاط مختلف حجازبه مرکز اسلام; يعني مدينه، سرازير شدند و چون پروانگاني دلباخته به گرد شمع‏وجود امام صادق(عليه‎السلام) تجمع کردند.

روز به روز به تعداد شاگردان مي‏افزود، به گونه‏اي که تعداد آنها به چهار هزارنفر رسيد.

شيخ طوسي (وفات يافته 460 ه.ق) در رجال خود تعداد شاگردان امام صادق(عليه‎السلام) را 3197 مرد و 12 زن نام مي‏برد.

اين دانشگاه عظيم صدها مجتهد، استاد، دانشمند و محقق تربيت‏شدند، که هر کدام‏از شخصيت‏هاي بزرگ علمي به شمار مي‏آمدند، و گروهي از آنان داراي آثار علمي وشاگردان متعدد شدند. شيخ مفيد (وفات يافته‏413 ه.ق) مي‏نويسد: «به قدري علوم‏از امام صادق(عليه‎السلام) نقل شده که در همه جا پخش شده، و زبان به زبان به گردش درآمده‏است، و از هيچ يک از افراد خاندان رسالت، آن همه علم و حديث، نقل نشده است.»

با توجه به اين که شاگردان امام صادق(عليه‎السلام) به شيعيان انحصار نداشتند، بلکه ديگران‏ نيز از خرمن فيض او خوشه مي‏چيدند. مالک، پيشواي فرقه «مالکي‏» در ضمن گفتاري ‏گويد: «در علم و عبادت و پاک‏زيستي، برتر از جعفر بن محمد(عليه‎السلام) هيچ چشمي نديده، و هيچ گوشي نشنيده و به قلب هيچ بشري خطور نکرده است.» ابوحنيفه پيشواي فرقه ‏حنفي، دو سال شاگرد امام صادق(عليه‎السلام) بود، به طوري که اين دو سال را اساس و سرمايه‏اصلي علوم خود دانسته و مي‏گويد: «لولا السنتان لهلک نعمان; اگر آن دو سال نبود،نعمان هلاک مي‏شد.» از گفتني‏ها اين که: روزي منصور دوانيقي طاغوت عصر امام‏صادق(عليه‎السلام)، ابوحنيفه را احضار کرد و به او گفت: مردم شيفته جعفر بن محمد شده‏اند واو داراي شاگردان بسيار شده است، يک سري مسائل دشواري را نزد خود در نظر بگير،تا در ملا عام از او بپرسي، تا او در پاسخ فروماند، و از نظر چشم مردم ساقط شود.

«ابوحنيفه مي‏گويد: چهل مساله مشکل نزد خودم رديف کردم، و به مجلس منصوردوانيقي در «حيره‏» حاضر شدم، ديدم جعفر بن محمد(عليه‎السلام) در سمت راست منصور نشسته‏است، همين که چشمم به آن حضرت افتاد آن چنان تحت تاثير شکوه و جلال او قرارگرفتم که خود را باختم، سلام کردم و با اشاره منصور نشستم، منصور به امام رو کردو گفت: «اين ابوحنيفه است.» امام فرمود: آري او را مي‏شناسم. سپس منصور به من‏رو کرد و گفت: «اي ابوحنيفه! مسائل خود را از جعفر بن محمد(عليه‎السلام) بپرس.» من‏سؤال‏هاي خود را مطرح کردم، هر سوالي که از آن حضرت مي‏پرسيدم، او بي‏درنگ پاسخ‏مي‏داد، و ابعاد مساله را بيان مي‏کرد، و مي‏گفت: عقيده شما درباره اين مساله‏چنين است، و به عقيده مردم مدينه چنان است و به عقيده ما چنين مي‏باشد، در بعضي‏از موارد نظر آن حضرت با عقيده من موافق بود و در بعضي موارد با نظر اهل مدينه‏توافق داشت و گاهي با هر دو مخالف بود، و به اين ترتيب به چهل سؤال مطرح شده من‏پاسخ داد، آن گاه ابوحنيفه گفت: «اءليس ان اعلم الناس اعلمهم باختلاف الناس؛