مراسم قالیشویان مشهد اردهال كاشان

مراسم سنتی مذهبی قالیشویان از سنت‌های چند صد ساله است كه در دومین جمعه مهرماه هر سال در مشهد اردهال كاشان برگزار می‌شود.

مراسم قالیشویان نمایش واقعه شهادت سلطان علی بن محمد باقر (ع) در سال 113 هجرت در سزمین مشهد اردهال و نحوه به خاكسپاری این امامزاده جلیل القدر توسط اهالی فین كاشان است كه هر ساله با تعصب و غرور خاصی معمولا در یكی از روزهای میان نهم تا پانزدهم مهرماه برگزار می‌شود كه به روز قالیشویان معروف است.

هر گاه این جمعه با یكی از روزهای سوگواری و جشن مذهبی، یا با یك رویداد برجسته تاریخی و سیاسی همزمان بشود، مراسم در همان هفته بر پا می‌گردد.

یك هفته پیش از مناسك قالیشویان، معمولا در نخستین جمعه از فصل پائیز، مراسم جار در كاشان بر گزار می‌گردد . این جمعه كه در میان كاشانی‌ها به جمعه جار معروف است، روز فراخوانی مردم به مراسم قالی‌شویی در مشهد اردهال است.

هر سال در روز جمعه جار، چند جارچی در محلات فین و محله بازار كاشان و روستای خاوه از روستاهای كاشان راه می‌افتند و گشت‌زنان به روش و سنت آبا و اجدادی خود با بانگ بلند و آوازی خاص ندا در می‌دهند و مردم را از فرا رسیدن روز موعود قالیشویان و هفته زیارت امامزاده سلطان علی (ع) آگاه می‌كنند.

خبر جمعه قالیشویان به سرعت دهان به دهان میان مردم همه قشرها و بازاریان و پیشه وران و دستفروشان می‌گردد و در كمتر از یكی دو روز در همه شهرها و دهات از جمله شهرهای نطنز ، قم ، محلات، ساوه، دلیجان، یزد، آشتیان و اصفهان پراكنده می‌گردد جارچیان با رساندن این پیام، همه مردم، به ویژه زائران و فروشندگان صاحب نذر را كه باید هر ساله در قالیشویان شركت داشته باشند، به تكاپو و فراهم كردن اسباب و توشه زیارت و تهیه جا و مكان برای سكونت در مشهد اردهال وا می‌دارند.

تكاپوی سفر بیش از همه قشرها در میان كاسبكاران و بازاریان چشمگیر است. بازاریان و فروشندگان برای عرضه و فروش كالاهایشان در مشهد اردهال با یكدیگر به رقابت می‌پردازند و می‌كوشند تا هر یك پیش از آغاز مراسم غرفه‌ای یا حجره‌ای مناسب در بازار چه و یا صحن پاپك و یا صحن‌های دیگر به دست آورند.

تعیین روز قالی‌شویی و اعلام آن به مردم به عهده ستاد برگزاری مراسم سنتی مذهبی قالیشویان فین است. این گروه روز مراسم قالی شویان را معمولا در دومین جمعه پائیز تعیین می‌كنند.

این مراسم جار طبق سنت قدیم هنوز در منطقه پابرجا و انجام می‌گیرد. اشعاری كه جارچیان می‌خوانند اشاره به فرا رسیدن سالگرد واقعه شهادت امامزاده و لعنت‌هایی كه به دشمنان و قاتلان امامزاده می‌فرستند، دارد. این اشعار این است:

یا ای مستمع بر این وصیت شور و غوغا كن

فغان و ناله بر سلطانعلی فرزند زهرا كن

به سال 113 هجرت شیعیان خاص

روان گشته بر سوی مدینه از سر اخلاص

برفتن در مدینه خدمت آن خسرو خوبان

بگفتند ای امام پنجمین ای رهبر جانان

نداریم پیشوائی یا محمد رحم بر ما كن

یكی از نور چشمانت روان در همراه ما كن

امام پنجمین فرمود چرا از دیده خونبارید

یقین از اهل فین و مردمان چهل حصارانید

یكی از نور چشمانش همره آنها روان كرد

كه نامش حضرت سلطانعلی(ع) نوباوه زهرا

سه ساله آن شاه زاده بود اندر اردهال و فین

بهار در خاوه بود آن زمستان در دیار فین

لشگریان قد علم كردند بهر قتل آن سرور

به نام حارث ملعون و زرین كفش بد اختر

گرفتن دور آن خسرو لب تشنه از هر سو

كه این شه‌زاده دارد زور و بازوی علی اكبر

بیادم آمد آن وقتی كه گفت باد صبا یكدم

سلام از من رسان بر اهل فین بر گو به یارانم

اول به خدای حی داور صلوات

دوم به رسول حی سرمد صلوات

سوم به علی و یازده فرزندش

بر زاده پاك نور احمد صلوات

در كرببلا به شمر ملعون لعنت

بر حارث زرین كفش و زید رافیون لعنت

از بهر جفا بر شمر ملعون لعنت

در كرببلا به پاك مردان صلوات

اگر خسته جانی بگو یا علی

اگر ناتوانی بگو یا علی

به رفت سوی مشهد اردهال

به یاری یار خدا یا علی

در روز جمعه قالی شویان دهها هزار تن زن و مرد از شهرها و روستاهای ایران، بخصوص از آبادی‌های حاشیه كویر، برای حضور در مناسك قالی شویان و تماشای آداب آن در مشهد اردهال گرد می‌آیند.

حاشیه‌نشینان كویر این منطقه از ایران حضور در مناسك قالی شویان و زیارت امامزاده سلطان علی (ع) را در آغاز هر پاییز از فرائض مذهبی خود می‌انگارند. این زائران مومن ثواب زیارت امامزاده و حضور در مراسم قالیشویان را با زیارت مرقد مطهر جد بزرگوارش، حضرت امام حسین علیه السلام و حضور در كربلا برابر می‌دانند.

مراسم اینگونه آغاز می‌شود كه پس از سخنان خطیب، یكی از ریش سفیدان یا روحانی اهل فین كاشان اعانه‌ای را كه از فینی‌ها جمع كرده است به عنوان هدیه و شیرینی به متولی یا سرپرست خادمان آستانه می‌دهد و درخواست آوردن قالی مخصوص امامزاده شهید را از آستانه مبارك حضرت امامزاده سلطان علی (ع)می كند. خادمان یك تخته قالی پیچیده شده را كه رویش یك تكه پارچه سبز كشیده‌اند، از داخل حرم امامزاده بیرون می‌آورند و به بزرگان فینی می سپارند.

جوانان فینی با دیدن قالی به شور و هیجان می‌آیند و با بانگ و فریاد "یا حسین، یا حسین " برای بدست آوردن قالی به سوی آن هجوم می‌آورند و آن را از بزرگان فینی می‌گیرند این قالی سمبل جنازه مطهر امام زاده است و قالی شویان همانند جسدی كه می‌خواهند به خاك بسپارند.

از آنجایی كه به خاك سپاری امامزاده توسط مردم فین كاشان صورت گرفته لذا در طول مراسم حمل قالی كه تمثیلی از پیكر حضرت است غیر از اهالی فین كاشان هیچكس دیگری حق دست زدن به قالی را ندارد و تنها با عزاداری و سینه‌زنی می‌توانند جمع قالی‌شویان را همراهی كنند.

جوانان در پناه انبوه مردان چوب به دست (چوب به عنوان سلاح رایج در آن زمان بوده است) قالی را در حالی كه گاهی بر روی دوش و گاهی بر روی دست دارند، از میان جمعیت می‌گذرانند.

*تشییع‌كنندگان از همان راهی كه آمده بودند با "قدم سعی " یعنی با گام‌هایی تند و شتابان و گاهی دوان دوان و با هیاهو و ولوله، قالی را به سرچشمه نهر شازده حسین، در میدان مقابل زیارتگاه می‌برند. با قدم سعی در بردن قالی را به سر آب تمثیلی از كوشش هاجر به رساندن اسماعیل به چشمه آبی در صحرای خشك و تفیده مكه گرفته‌اند.

در پیشاپیش دسته حاملان قالی، مردی میان سال از اهالی چهل حصاران كاشان، سوار بر اسب حركت می‌كند. این مرد با خود یك جانماز ترمه را در حالی كه بر روی شانه راستش گذاشته، حمل می‌كند. این جانماز را مظهر و نمادی از جانماز حضرت امامزاده سلطان علی می‌دانند و این مرد چهل حصارانی از نوادگان جانمازدار حضرت به شمار می‌رود.

در پی حامل جانماز، گروهی از مردم اهل روستای خاوه كاشان در جلو قالی عزاداری كرده و علمی را كه با پارچه‌های سبز پوشیده شده است، می‌كشند. فینی‌ها و دسته حاملان قالی نیز به دنبال علم با بانگ "الله اكبر " و "حسین، حسین " گویان راه می سپارند و پیاپی چوب‌هایشان را در هوا تكان می‌دهند.

گروهی از جوانان فینی در تمام مسیر همگام و همراه با دسته حركت می‌كنند و گذرگاه را برای گذر دسته باز نگاه می‌دارند. در طول راه، سلاخان گوسفندان یا گوساله‌هایی را كه صاحبان نذر، گوشت یا خون آنها را نذر كرده‌اند، پیش پای حاملان قالی ذبح و قربانی می‌كنند.

گرد و غباری كه از زیر گام‌های كوبنده و شتابان جوانان فینی به هوا بر می‌خیزد، بسان سپاه خشمگینی می‌ماند كه به قصد انتقام و خونخواهی به قلعه و دژ دشمن حمله كرده‌اند.

جوانان با چوب های چرخان در آسمان، همچون امواجی در پس این پرده غبار ، خیزان و پویا پیش می روند تا خود را به سرچشمه آب برسانند. قالی‌كشان قالی را در كنار نهر روی زمین می‌گذارند و دور آب، حلقه می‌زنند و چوب‌هایشان را پیاپی در هوا تكان می‌دهند. در این هنگام، یعنی پیش از آداب شستن تمثیلی قالی امامزاده، مراسم لعن‌خوانی بر دشمنان حضرت انجام می‌گیرد.

پس از پایان آداب شست و شو، قالی را دوباره به دوش می‌گذارند و از گذرگاهی در پای كوه اردهال كه به در شرقی آستانه امامزاده منتهی می‌شود، به صحن سردار یا صحن فینی‌ها می‌برند. در بازگرداندن قالی به آستانه، اهالی روستای خاوه كاشان و شماری از فینی‌ها در دسته‌ای پیشاپیش حاملان قالی و فینی‌های چوب به دست، سینه می‌زنند و آرام و سنگین نوحه می‌خوانند و دم می‌گیرند. چوب به دستان در تمام طول راه با تكان دادن چوب‌هایشان و نهیب و تهدید مردم را از نزدیك شدن به قالی و دست زدن به آن دور و باز می‌دارند.

در صحن سردار (عامر بن ناصر)، فینی‌ها چوب به دست چند دور در حیاط صحن و در پیرامون چوب می‌گردند. بعد،قالی را به بالای صفه در ایوان بقعه می‌برند. در ایوان ، چند تن از بزرگان مردم فین و خاوه كه درانتظار قالی هستند به سوی حاملان قالی پیش می‌روند كه قالی را بگیرند، لیكن جوانان از تحویل دادن قالی سر باز می زنند و با تكان دادن چوب هایشان بزرگان فینی و خاوه ای را از نزدیك شدن به قالی دور می كنند. سرانجام پس از كشمكش های بسیار و در لحظه هایی حساس و پرهیاهو و در زیر بانگ و فریاد "حسین ، حسین " و "الله اكبر، الله اكبر "، بزرگان فینی قالی را از جوانان می‌گیرند و به نمایندگان خاوه‌ای تحویل می‌دهند. خاوه‌ای‌ها قالی را با تشریفات و احترامی خاص به داخل حرم می‌برند و به خدام آستانه تسلیم می‌كنند.

مراسم قالی‌شویان در حدود ساعت یك بعد از ظهر در فضایی آكنده از غم و افسوس و در برابر هزاران چشم اشك آلود پایان می‌یابد.

زمانی كه آن حضرت برای رهایی از گرمای طاقت فرسای كاشان به منطقه مشهد اردهال می آید دچار حیله دشمنان می‌شود و قبل از رسیدن مردم روستای خاوه، چهل حصاران و فین كاشان بسیار مظلومانه به شهادت می رسد و مانند اباعبدالله حسین (ع) سر مباركش را از تن جدا می‌كنند.

مراسم تشییع و خاكسپاری آن حضرت توسط اهالی فین كاشان در حال كه چوب به دست برای حمایت او آمده بودند، انجام می شود و مراسم قالی شویان نمایش آن واقعه است.

منبع: فارس نیوز