حسد، آتشی زیر خاکستر

< قُل أعُوذُ بِرَّبِّ الفَلَق ... وَ مِن شَرِّ حَاسِدٍ إذَا حَسَد> ¹، < بگو پناه می برم به خدای فروزنده صبح روشن ... و از شرّ حسود بدخواه چون رشک و حسد ورزد> ... .

آیات سوره فلق را که می خوانم، از خودم می پرسم به راستی چرا برخی از ما آدم ها این گونه حسادت می ورزیم، که خدا در قرآنش به ما دستور می دهد که از شر حسود به او پناه ببریم؟ ...

حسد، آرزوی زوال نعمت از برادر مسلمان و بندگان خداست و حسود کسی است که آنچه را برای خود نمی خواهد، برای دیگری می خواهد و آنچه را برای خود می خواهد، برای او نمی خواهد؛ کسی که آسیب، آزار و گرفتاری و کاستی را برای بنده خدا می خواهد و نعمت، سلامت و سعادت را برای او نمی خواهد.

حسد رذیله ای است، زاییده دو قوه شهوت و غضب؛ زشت ترین و سخت ترین بیماری های روانی؛ پست ترین رذائل اخلاقی که صاحب خود را به عقوبت دنیا گرفتار می سازد؛ زیرا در دنیا لحظه ای از اندوه و درد جدا نیست و با هر نعمتی که در دست دیگران می بیند، رنج می برد و درد می کشد و چون نعمته ای خدا بی کران و نامتناهی است و هرگز از بندگان قطع نمی شود، حسود پیوسته در اندوه و رنج است.

حسد و رشک ورزی، طنابی است که فرد حسود بر گردن دارایی و توان مندی و هوش و عزّت و فضیلت دیگری افکنده باشد و آن را به طرفی که خود می خواهد و می پسندد، می کشاند.

در حقیقت حسادت، تکرار داستان رشک ورزی قابیل و برادران یوسف و بیماری روحی و ریشه کفر است. انسان حسود که در استعدادی در خیرخواهی ندارد و نصیحت نمی پذیرد، برای نشان دادن گران چشمی خود و رسیدن به هدف، هر ناروایی را روا می شمرد و به هر چه پیش آید، دست می برد و چنگ می زند. هزاران حیله می کند با هوچی گری، فقط برای اینکه مورد حسادت به سود دیگری تحقق نیابد.

در دیدگاه او غیبت، تهمت، جادوگری، خرافات گرایی، دعانویسی و آبروریزی شخص رشک برده شده، بهره جویی از فامیل، دوست، آشنا، بیگانه و به کار گرفتن شخصیت های حقوقی برای دشمن تراشی، گردآوری نیرو و لشکرسازی را در این راه مجاز و عجیب اینکه، در فهم آبرو، کُندذهن است. خدا و ارزش های فرازین را چونان گُرز آهنین در دست می گیرد، فقط برای اینکه نیّت پلیدش تحقق یابد و با سوگندهای دروغ به خدا و به قیمت تنزّل دادن و گِل مالی کردن ارزش های متعالی و وجود ملکوتی، می کوشد تا به خواسته هایش برسد. در برابر شتردلی و تنگ چشمی او، هیچ چیزی ارج و قیمت ندارد، حتی آبرو، خون و جان و مال ... . به راستی، هر کس دیواره باورش کوتاه است، هماره ته مانده ایمان او در معرض یغمای فرومایگی های اخلاقی قرار دارد.

حسد، ریشه بدی ها، مرکب درماندگی، زندان روان، درد بی درمان و تیره ترین زندگانی است. رشک ورزی، بیماری دوستی و از بین برنده آن است که دل آدمی را به داشته های دیگران مشغول می کند. حسود با مقدّرات خدایی و قسمت هم نوعان در ستیزه است. حسد، پروراننده کینه توزی شدید است و به جسم و جان آسیب می رساند. حسادت مانند آتشی که هیزم را ببلعد، خورنده نیکی هاست و فرجامش، بدبختی دنیا و آخرت است. آنکه دلی پارسا دارد، نه خیالش در معرکه حسادت وارد می شود و نه خودش در جرگه حسودان پای می گذارد.

حسود، یک انسانِ گزند دیده سطحی نگر و هول انگیز است، نه یک انسانِ بی گزندِ خودساخته و امنیت بخش. چیزی که برای برخی از مردم هیچ مفهوم ندارد، خودسازی است؛ یعنی حاضرند زندگی را تنگ چشم و شتردل یا مانند علف هرز بگذرانند، اما همه قابلیت ها و ظرفیت های انسانی، به بار ننشینند و از بود و وجودشان، گل و میوه انسانیت برنیاید. شاید این اندازه را هم نفهمند. از چنین کسانی است که باید به خدا پناه برد ... <اَعُوذُ بِاللّهِ اَنْ اَکُونَ مِنَ الْجاهِلینَ>.²

حسد، باور و ایمانِ زندگی بخش را از جان انسان می مکد و او را نه تنها مبتلا به بیمارهای روحی، که به بیماری های جسمی نیز مبتلا می کند؛ همچنانکه فرموده اند: <الْحَسَدُ لاَیَجْلِبُ اِلاّ مَضَرَّةً وَ غَیْظاً، یُوهِنُ قَلْبَکَ، وَ یَمْرُضُ جِسْمَکَ؛ حسد جز زیان و خشم چیزى در وجود انسان ایجاد نمى کند، حسد سبب مى شود که قلب انسان ناتوان و جسم او بیمار گردد>.³

ریشه حسد چیری جز کور دلی و کفر نیست ... < اِیّـاکُـم اَن یَحسُـدَ بَعضُکـُم بَعضـاً فَـاِنَّ الکُفـرَ اَصلُه الحَسَـد؛ از حسـد ورزى به یکـدیگـر بپـرهیزیـد، زیـرا ریشه کفـر، حسـد است>.⁴

حسد آتشی است که با از بین بردن نیکی ها زندگی آدمی را می سوزاند؛ ... < إِیّاكُم وَ الحَسَدُ، فَإِنَّهُ یَكُلُ الحَسَناتِ كَما تَكُلُ النّارُ الحَطَبَ؛ از حسادت بپرهیزید، زیرا حسد نیكى ها را مى خورد چنان كه آتش هیزم را مى خورد>.⁵

حسد نه تنها با روح ایمان سازگار نیست؛ بلکه با نفاق هماهنگ است؛ چنانکه در حدیث قدسى نیز آمده است که خداوند به موسى بن عمران علیه السلام فرمود : < اى موسى! هرگز در مورد آنچه به مردم از فضلم عطا كرده ‏ام حسد مورز و چشم به آن ها ندوز و آن ها را در دل پیگیرى نكن (و بر این امور خرده مگیر)؛ زیرا حسود نسبت ‏به نعمت ‏هاى من خشمگین، و مخالف تقسیمى است كه در میان بندگانم كرده ‏ام، هر كس چنین باشد نه من از اویم و نه او از من است>.⁶

در حکایات آورده اند: <سرهنگ زاده ای را بر در سرای اغلمش دیدم که عقل و کیاستی و فهم و فراستی زایدالوصف داشت، هم از عهد خردی آثار بزرگی در ناصیه او پیدا.

فی الجمله مقبول نظر افتاد که جمال صورت و معنی داشت و خردمندان گفته اند، توانگری به هنر است نه به مال، بزرگی به عقل است نه به سال.

ابنای جنس او بر منصب او حسد بردند و به خیانتی متهم کردند و در کشتن او سعی بی فایده نمودند. دشمن چه زند چو مهر باشد دوست؟ ملک پرسید که موجب خصمی اینان در حق تو چیست؟ گفت: در سایه دولت خداوندی دام ملکه همگنان را راضی کردم، مگر حسود را که راضی نمی شود، الا به زوال نعمت من و اقبال و دولت خداوند باد.

*******

همچنانکه می گویند: حسود از نعمت حق بخیل و بنده بی گناه را دشمن می‌دارد.

حسد، آتشی است که از صاحبش جز خاکستر باقی نمی گذارد؛ گسلی که بنای ایمان بر آن دوام ندارد؛ مَزبله و مرداب گَندآلودی که موزیان و گزندهای دیگری مانند: بی گذشت بودن، کینه توزی و ستیزه جویی، دروغ، دورویی، شیطنت و نیرنگ، کفر و ناباوری را نیز در درون خود می پروراند و ویژگی های خوبی همچون: خداباوری، آشتی و خیرخواهی، صداقت، یک رنگی، دیگرگرایی، حیا و انصاف را در خود به لجن می کشاند و استحاله می کند؛دوستی ها را از هم می گسلد؛ آدمی را از رسیدن به مقامات والا بازمى دارد؛ حجاب و مانعی می شود در برابر معرفت و شناخت حقایق؛ ریشه هاى ایمان را نابود مى کند و آدمی را نسبت به عدل و حکمت الهى بدبین مى سازد.

1. فلق(113) : 5.

2. بقره(2) :67.

3. بحارالانوار، بیروت، ج 70، صفحه 256.

4. الحرانی، ابن شعبه،تحف العقول، قم، ص 315.

5. سبزواری، محمد، جامع الأخبار، ص 451.

6. کلینی، اصول کافى، تهران، ج 2، صفحه‏307.

7. کلیات سعدی،گلستان، باب اول، ص 15.

8. همان، باب هشتم، ص131.