آموزش انضباط در خانواده

آموزش نظم و انظباط در فرزندان(2)

نظم و انضباط مثل بسياري از رفتارها ي ديگر اکتسابي است و مهم ترين کانون آموختن آن خانواده است . در مقاله ي قبل با عنوان « شلختگي  هم آموختني است » به نکاتي اشاره کرديم که در تربيت کودکان موثر است و آن ها به سمت زندگي منظم سوق مي دهد.در اين مقاله به نکاتي ديگر اشاره خواهيم کرد:

پرهيز از خشم و زور گويى 

يكى ديگر از موضوعاتى كه بايد براى آفريدن نظم و انضباط در فرزندان بدان توجه كرد ، پرهيز از خشم و زورگويى است . انضباطى كه بر پايه خشم و غضب استوار گردد و با زور انجام پذيرد ،  چون خانه اى است كه بر پايه هايى سست و بى رمق بنا شود و به محض برداشته شدن زور و اجبار ، اين خانه سست بنيان از هم مى پاشد.

خشم ، در روايات اسلامى ، بسيار نكوهش شده و حتى كليد همه بدى ها ناميده شده است . (1) 

ايجاد انضباط از راه زور، پيامدهايى زيان بار به دنبال دارد كه مى توان از ميان آنها به مقاومت ، بى اعتنايى ، شورش ، بدخلقى ، دروغگويى ، انزوا، لج بازى ، اشاره كرد.

اگر به گونه منطقى و صريح و مستدل ، با كودك برخورد شود ، او حق را مى پذيرد و تسليم خواهد شد. اجراى برنامه هاى انضباطى ، بدون گذشت ، امكان پذير نيست . در صورت تخلف ، بايد شكيبايى به خرج داد ، ولى در اجراى انضباط، پافشارى لازم است و از راه تشويق و تحسين و در مواضع ضرورى از راه تنبيه و توبيخ با احتياط و دقت ، مى توان به اصلاح رفتار كودكان پرداخت . (2)

قاطعيت و پرهيز از ترديد و دو دلى 

وقتى براى فرزندان خويش مقرراتى را لازم مى دانيم ، براى ايجاد انضباط در وجود آنان ، بايد در اجراى اين مقررات ، استوار باشيم و از ترديد و دو دلى پرهيز كنيم ؛ زيرا سستى و سهل انگارى ، باعث بى انضباطى مى شود و ما را از هدف باز مى دارد.

اگر فرزند ، متوجه ترديد و دو دلى شما شود ، از انجام دادن مقررات سر باز مى زند و به بحث و جدل مى پردازد و نيز ممكن است دچار سر در گمى شود كه آيا بايد آن كار را انجام دهد يا ندهد. ناگفته نماند كه اين ايجاد انضباط در خردسالى و پا فشارى بر آن ، سبب مى شود كه در آينده ، بردبار و شكيبا و منظم و منضبط باشد. در روايتى از هفتمين پيشواى شيعيان ، حضرت امام كاظم (ع )، آمده است :

يستحب غرامة الغلام فى صغره ليكون حليما فى كبره ؛ (3)

بهتر است فرزند ، در دوران كودكى ، با سختى و مشكلات رو به رو شود تا در بزرگ سالى ، بردبار و شكيبا باشد.

رعايت اصل تدريج در اصلاح رفتار 

يكى ديگر از اصولى كه بايد براى ايجاد انضباط مورد توجه قرار گيرد ، اصل تدريج در اصلاح رفتار است . كسب عادت هاى درست ، نيازمند به وقت است و يك باره امكان پذير نيست . از اين رو، بايد حوصله به خرج داد و با مراقبت و استقامت ، شالوده شخصيت كودك را بر پايه نظم و انضباط استوار ساخت . براى دست يابى به اين هدف بلند ، بايد به تدريج و گام به گام او را به سوى هدف رهنمون ساخت و در اين راه ، ظرفيت و موقعيت جسمى و روحى اش را در نظر داشت .

پيامبران الهى (ع ) كه مربيان جامعه بشرى اند، تمام دستورهاى خود را به يك باره به مردم ابلاغ نمى كردند، بلكه از گذشت زمان و شيوه گام به گام بهره مى جستند. قرآن كريم نيز، كه كتاب نور و هدايت است ، در مدت بيست و دو سال ، به تدريج نازل شد و مسلمانان را گام به گام با احكام و معارف نورانى خود آشنا ساخت . برخى از احكام قرآن ، مانند حكم حرمت شراب ، به تدريج در موقعيت هاى زمانى گوناگون بيان شده است .

تداوم در استوار ساختن نظم و انضباط 

براى اين كه انضباط ، ابتدا به صورت يك حالت ، در درون فرزند شكل گيرد و سپس به عادت و آن گاه به ملكه اى درونى مبدل شود، لازم است در استوار ساختنش مداومت كرد.

گر چه ممكن است آغاز كار، آسان باشد ، به سامان رساندن آن و به بار نشاندنش ، به مراقبت و مواظبت نياز دارد. براى اين كه بذر ارزشمند انضباط به برگ و بار بنشيند و آدمى در سايه سار آن به آرامش و سعادت برسد ، مداومت و شكيبايى بسيار ، بايسته است . امام اهل يقين ، حضرت على (ع )، در حديثى نورانى مى فرمايد:

العمل العمل ثم النهاية و الاستقامة الاستقامة ثم الصبر الصبر؛ (4)

عمل ، عمل ، سپس توجه به پايان كار، پايان كار، آن گاه استقامت ، استقامت ، سپس شكيبايى ، شكيبايى !

و در حديثى ديگر مى فرمايد:

قليل مدوم عليه خير من كثير مملول منه ؛ (5)

كارى اندك كه بر آن مداومت شود ، برتر است از كار بسيار كه خستگى آورد و توانايى دوامش از انسان سلب شود.

پي نوشت ها :

1) امام صادق (ع ) الغضب مفتاح كل شر. الحديث ، ج 1،ص 145

2) جزوه اهميت نظم و تدبير در اسلام ،ص 22.

3) وسائل الشيعه ، ج 5،ص 198؛ ميزان الحكمه ، ج 5،ص 352

4) نهج البلاغه فيض الاسلام ، خطبه 176،ص 569

5) همان ، حكمت قصار،ص 444

منبع : برگرفته از كتاب " نظم و انضباط " - مؤ لف : مركز پژوهش هاى اسلامى صدا و سيما گروه معارف

با تلخيص

تنظيم براي تبيان :داوودي

مقالات مرتبط :

مي خواهيم از شکست نشکند

دموکرات باشيم يا ديکتاتور؟

توانمند ترين فرزند را داشته باش