مهار غرایز از نوع آگاهانه
مهار غرايز از نوع آگاهانه
نيروي خويشتنداري از مباحثي است که اين روزها و در دنياي سخت و ماشيني فراموش شده و کمتر از آن ياد مي‌شود. به همين دليل و به بهانه پخش سريال حضرت يوسف در اين ايام که فرصت خوبي براي احياي نيروي خويشتنداري است هفته نامه سلامت به سراغ دکتر احمدعلي نوربالا، روان‌پزشک و استاد دانشگاه علوم پزشکي تهران رفته و در مورد ارتباط خويشتنداري با سلامت روان و راه‌هاي زنده کردن اين نيرو در زندگي امروزي اطلاعاتي در يافت کند.
آقاي دکتر! آيا در روان‌پزشکي، مبحثي به نام خويشتنداري وجود دارد؟
بله. در روان‌پزشکي به مهار آگاهانه و معقول احساسات و عواطف در شرايطي که ابراز و ارضاي آن عواقب منفي براي فرد داشته باشد، خويشتنداري مي‌گوييم و اين موضوع نشانه‌اي از قدرت و توانايي فرد در کنترل احساساتش است البته اين مقوله با اجتناب و بازداري فرق دارد زيرا در اين شرايط فرد به صورت ناآگاهانه از بيان يا ابراز احساسات خود اجتناب مي‌کند و کنترلي در آن ندارد ولي در خويشتنداري فرد مختار و آزاد به تصميم‌گيري است.
آيا خويشتنداري صرفا يک مقوله مذهبي است؟
در واقع خويشتنداري يک مقوله کاملا شناخته شده و استثنايي است که آموزههاي مذهبي و ديني نيز مي‌تواند براي بلوغ، رشد، توسعه و تکامل آن راه‌کارهاي مناسب ارايه دهد.
در روان‌پزشکي مي‌گويند روان انسان داراي سه سطح ( نهاد، من و من برتر) است که هرکدام از اين سطوح تعريف و کارکرد خود را دارند. نهاد معمولا از اصل لذت‌طلبي بدون ملاحظه و بدون توجه به زمان و مکان پيروي مي‌کند و هر آنچه که برايش مطبوع باشد، انجام مي‌دهد و مانند نوزادي است که به هر چيزي که مي‌خواهد به هر نحو و وسيله‌اي بايد برسد.
در آموزههاي ديني به اين سطح از روان، نفس اماره مي‌گويند که به سمت لذت‌طلبي (بي‌توجه به اصول اخلاقي) گرايش دارد. من، وظيفه بررسي خواسته‌‌‌هاي نهاد را دارد و با بررسي اين خواسته‌‌‌ها به آنهايي که مطابق با واقعيات است اجازه بروز و ظهور مي‌دهد. اما من برتر بر اساس ارزشها و ضدارزش‌‌‌ها، خوب و بد و زشت و زيبا قضاوت مي‌کند. اين سطح با استفاده از ارزشهاي نهادينه شده در جامعه اعم از آموزههاي ديني، فرهنگي، خانوادگي و اجتماعي، ارزشها را نهادينه مي‌کند در واقع هميشه بين نهاد و من برتر کشمکش و تنازع وجود دارد و وظيفه من است که اين کشمکش‌‌‌ها را تعديل کند.
در اين تقسيم‌بندي روان‌شناسانه، جايگاه صبر و خويشتنداري کجاست؟
در روان‌پزشکي، نشانه رشد يافتگي و بلوغ آدمي‌اين است که با استفاده از تجربه از اصل لذت‌طلبي تا حدي دوري کرده و آن را تعديل کند، به گونه‌اي که بتواند با پيمودن مسير قانوني، عرفي، اخلاقي، ايماني و مذهبي خواسته‌‌‌هاي نهاد را با مفاهيم و ارزشهاي جامعه تطبيق دهد. به طور مثال نوزاد در آغازين روزهاي زندگي خود بايد به همه آنچه که ميل دارد برسد اما با گذشت زمان و بالا رفتن سن، کودک مي‌فهمد که بايد براي رسيدن به خواسته‌‌‌هاي خود صبر و تحمل داشته باشد و از اين طريق شخصيت خود را رشد دهد. اين موضوع در افراد بزرگسال نيز شايع است، به اين معني که برخي افراد براي رسيدن به قدرت، شهرت و ثروت صبر و تحمل نکرده و با هر شيوه‌اي اقدام به ارضاي نيازهاي خود مي‌کنند. به اين ترتيب فرد ارزشها و هنجارهاي جامعه را زير پا گذاشته و خواسته‌‌‌هاي نهاد را بدون کم و کاست اجرا کرده است اما فردي که خويشتنداري و تحمل بيشتري دارد، مي‌داند که براي رسيدن به نيازهايش بايد صبر کند.
در واقع آموزههاي ديني کمک مي‌کند که فرد دورانديش باشد و بتواند اصل زمان را در ارتباط با وقايع رعايت کند، يعني فرد با خويشتنداري خود بداند که نمي‌تواند سريع به خواسته‌‌‌هايش برسد و بداند که اگر چنين اتفاقي بيفتد، ممکن است براي وي عواقبي داشته باشد. اگر خواسته‌‌‌هايش مسير درست و مناسب خود را طي کند همان لذت‌طلبي براي وي رضايت مندي ايجاد خواهد کرد.
تنظيم براي تبيان: کهتري
مقالات مرتبط
عادت هاي بد را اينگونه ترک کن!