فصل یوسف
این فصل را با من بخوان باقی فسانه است
قسمت دوم از مثنوی هجرت سروده ی علی معلم
[فصل یوسف]
این فصل را با من بخوان، باقى فسانه است
این فصل را بسیار خواندم، عاشقانه است
یوسف به كنعان بلا مستور بوده است
فیروزه در بازار نیشابور بوده است
جرم عقیق اندر یمن قیمت ندارد
یعنى اویس اندر قرن قیمت ندارد
آشفته بازارى كه در وى گوهرى نیست
در وى نقود پُربها را مشترى نیست
یوسف گرامىگوهر افزونبها بود
كنعان تهى از مردم گوهرستا بود
اول به لطف آیینه در پیشش نهادند
آنگه به انكار بداندیشش نهادند
گاهى كه از قدر خودش آگاه كردند
او را به كام مردم بدخواه كردند
خود مهر و ماه و یازده كوكب دمیدند
در پیشگاه حرمت و عزّش خمیدند
در سجده محراب ابرویش فتادند
تعظیم را در پا چو گیسویش فتادند
یوسف حكایت را بر اهل خویشتن برد
از عیش خسرو قصه پیش كوهكن برد
راحیل و یعقوبش به حیرت ایستادند
با او برادرها به غیرت ایستادند
در رشك او حیلت به حیلت در فزودند
تا بىپناه از حصن یعقوبش ربودند
در پا چو هابیلش به زارى درفكندند
در چاه كنعانش به خوارى درفكندند
قعر زمین بود، آسمان شد، چاهِ یوسف
در چاه چون عزلتگزین شد ماهِ یوسف
آنكس كه دردش داد، درمانش فرستاد
برگ تسلىهاى پنهانش فرستاد
گم كرد راهش را و دادش راهتوشه
در زرع معنى دانهاى را داد خوشه
اخوان به وادى از بد خود در اسارت
در چاه، یوسف گرم تحسین و بشارت
زآنسو ز "مدیان"كاروانى خسته از راه
رحل اقامت در فكنده تشنه بر چاه
آویخته در كام چَه دلو هوى را
تا خود چه كام و آرزو باشد قضا را
یوسف به رنگ آب روشن در سبو ریخت
در چاهش او جا داد و در دلوش هم او ریخت
فعل و عمل خود در ید آن كهنهكار است
این انتخاب زشت و زیبا اختیار است
پس آن عطشناكان به دلوش دركشیدند
از چَه به ذوق دلو آبش بر كشیدند
یوسف به سیر عرصه دلخواه وادى
چون ماه نخشب سركشید از چاه وادى
جلعادیان را حسن یوسف بر دوانید
لختى رمانید از وى و واپس كشانید
گفتند شاید ماهى چاه است یوسف
وآویخته در ریسمان ماه است یوسف
خود ماه را پیوسته جا بر آسمان است
این فتنه، ماه آسمان در ریسمان است
با رشته ماه آسمان را نسبتى نیست
خود آسمان و ریسمان را نسبتى نیست
در آسمان و ریسمان آن تشنهكامان
تا در رسیدند آن ظلومان از بیابان
كاینك غلام حلقه در گوش است ما را
كز غیبت او جوشش از دوش است ما را
با بخت خویش از نوش خوارى مىستیزد
هر چند گه از نابكارى مىگریزد
ما در تكاپویش به زحمت مىخروشیم
اینك گرش كس مىستاند، مىفروشیم
یوسف به انكار حسودان ایستاده
مهر سكوت از دُرج شكّر برگشاده
كاینان مرا در نسبت اخواناند، اخوان
فرزند »شكیم«اند و كنعاناند، كنعان
آنان به حاشا كاین برادر نیست، بَرده است
بفروختندش، این زیانكارى كه كرده است؟
جلعادیان آن ماهوش را برگرفتند
محمل فروبستند و ره از سر گرفتند
[ فصل موسی ]
این فصل را با من بخوان، باقى فسانه است
این فصل را بسیار خواندم، عاشقانه است
موسى چنین خواندم كه در مصر محن زاد
چون غنچه در پاییز خونریز چمن زاد
از گلبنش ناچیده، در آبش فكندند
بر زورق قسمت به غرقابش فكندند
در صحبت موجش به دریاها سپردند
او را به كشتیبان ناپیدا سپردند
در لجّه بر نى سنبلش را تاب دادند
خوبان عجب دستهگلى بر آب دادند
مىرفت و بر نى لطمه غرقاب مىخورد
از موج بازیگوش دریا تاب مىخورد
مىرفت و با او جامه دل خرق مىشد
مىرفت و با او آرزوها غرق مىشد
بر نیل از نى رسته جایى نیزهاى چند
در گِردَش از فرعونیان دوشیزهاى چند
دیدند تابوتى سبك در دام دریا
چون كشتى بىناخدا در كام دریا
از لجّهاش حالى به زحمت در كشیدند
چون یونسش از كام دریا بركشیدند
جستند و از رأفت فشردندش به سینه
بىنوح بر جودى فرود آمد سفینه
موسى به ذوق جذبه پنهان كشش یافت
بر سفره فرعونیان از او خورش یافت
آن غنچه كز بیگاه زادن در محن شد،
بالید و چون سرو سهى زیب چمن شد
شاخى كه از بیگاه روییدن بلا داشت،
از لطف سر بر طارم اعلى برافراشت
برق عنایتهاى پنهانى عیان شد
چشم و چراغ حلقه فرعونیان شد
تا در دماغش بوى هجرت حیرت انگیخت
سوداى پنهان در مزاجش غیرت انگیخت
رویید در جان نژندش بیخ شادى
بیرون كشید از مصر آبادش به وادى
اى بستر بىتابى اندیشه، صحرا!
اى عرصه مردان عاشقپیشه، صحرا!
اى پهنه دریادلى در خشكسالى
اى جلوه اندیشه را روح مثالى
اى قالب اوهام و تمثیل معانى
اى خیمهگاه لعبتان آسمانى
اى نقشبند این مصیبتنامه، صحرا!
اى جلوهگاه حیرت و هنگامه، صحرا!
اى در تو صد داوود و یحیى روح در اوج
اى با تو صد موسى و عیسى نوح بر موج
از هفت گنج دولت ماكان اول
در هفتخوان هجرت ما خوان اول
اى تا ابد یعقوب و یحیى خرقهپوشت
آنك رسید از مصرِ معنى جرعهنوشت
آنك رسید از گرد میدان شهسوارت
اى سرمه در چشم سبكتازان غبارت
اى وجد! مفتونت رسید از ره، برآشوب
اى نجد! مجنونت رسید از ره، برآشوب
این حسرتى را ذوق پنهان مىدواند
این هجرتى را سوز هجران مىدواند
موساست این، از مصر حسرت مىگریزد
از محنت هجران به هجرت مىگریزد
او را به چشم مردمى مهمان خود كن
سیراب جام چشمه حیوان خود كن
[فصل موسی و قبس]
این فصل را با من بخوان، باقى فسانه است
این فصل را بسیار خواندم، عاشقانه است
موسى به ارض قدسى »مدیان« درآمد
خضر عاقبت بر چشمه حیوان درآمد
زخم سفر را مرهمى درخورد جسته
رنج عطش را گنج آبشخورد جسته
از تشنهكامىهاى وادى رانده خرّم
چون كاروان حاجیان بر چاه زمزم
جان برده از خونریزى تیغ ملامت
بر چاه مدیان رانده از مصر غرامت
ره جسته از خوف بیابان در پناهى
بر چاهسار واحه از نخل و گیاهى
زرع و نخیلى در رهش بر چاه رسته
چون بیخ ایمان از دل آگاه رسته
در سایه او اشتران و ساروانان
و آنسوىتر دوشیزهاى چند از شبانان
همچون شقایقهاى در صحرا نشسته
چون آفتاب روز ابرى روى بسته
در تنگناى عرض فرصت ایستاده
بر آسیاب چَه به نوبت ایستاده
موسى در آمد بر سر چَه تشنهآسا
وز تشنگى بر آبگیران دشنهآسا
نوشید و نوشاند آن زنان محتشم را
سیراب كرد از مردى آن خیل و حشم را
و ایشان دعاى خیر آن بیگانه خواندند
گفتند تحسینى و معصومانه راندند
موسى بدان بیغوله غمناك دل بست
ملّاح مصر آرزو، بر خاك دل بست
پیوست با خیل و نخیل و ساروانان
شهزاده فرعونیان گشت از شبانان
از خرمن "یترون" كاهن خوشه مىبرد
تیمار هجرت را از او رهتوشه مىبرد
بىباغبان این كشته را آفات و عیب است
پیر شبان وادى ایمن "شعیب"است
شب بود و شببو بود و شب قول و غزل بود
موسى به آیین شبانان در جبل بود
آنان كه "صهبا" را ز مینا مىشناسند،
"حوریب" را بر طور سینا مىشناسند
"حوریب"بر دامان سینا جایگاهى است
نى نى، غلط شد، جایگاهى نیست، راهى است
راه عروج سرخوشان تا بىنشان است
راه فرود مهوشان از كهكشان است
راهى است زاو حیران دل آگاه مانده
راهى است موسى اندر او گمراه مانده
بر قلههاى آتشین راهى است "حوریب"
دلدوز گفتم، دلنشین راهى است "حوریب"
شب بود و شب، بوى صبا، بوى خدا بود
موسى به بویى با صبا در صخرهها بود
گم كرده دامان از گریبان در سیاهى
ناگه پریشان ماند و حیران در سیاهى
پوشید لَختى دیده و بگشاد لختى
از نور و نیران چون توان دیدن درختى؟
موسى ز وحشت سر نهاد و دیده پوشید
وآن كوهساران ناگهانى برخروشید
كاینك منم من، "اَهیَه" هستم آنكه هستم
پس فاعبدونى گفت، یعنى مىپرستم
آنگه به تعلیم رسالت رتبتش داد
یعنى پس از بیگانگیها قربتش داد
گل كرد پنهان بیخ شادى بار دیگر
موسى به مصر آمد ز وادى بار دیگر
موسى به مصر آمد، صلاى زندگى داد
اسباط را در بندگى تابندگى داد
بر طبع دیوان ازل فالى عیان زد
آتش شد و و در خرمن فرعونیان زد
درماندگان را وعده لطف نهان داد
آن قومِ در ره مانده را توشوتوان داد
تا نغمه هستى به غربت ساز كردند
وآن هجرت مردانه را آغاز كردند
در بستر ره نیل رهجویان روان بود
موسى چو رایت پیشتاز كاروان بود
مىرفت و با او شوكت صد روح بر اوج
مىرفت و با او هیبت صد نوح بر موج
مىرفت و با او تیرگیها خرق مىشد
مىرفت و با او ظلم و حرمان غرق مىشد
مىرفت و حكم فتنه را مطلوب مىخواست
مىرفت و از فرعونیان آشوب مىخواست
مىرفت و آن قوم شقى شمشیر بسته
خنجر به كین حنجر تقدیر بسته
مىرفت و آن زورآوران از پى شتابان
تا نیل خونین برگشایند از بیابان
موسى و قوم از آرزو تا نیل راندند
وآنگه به عجز خاكیان بر آب ماندند
بیرون ز حكم رفته كس گردن نیارست
بر آب جز ماهى گذركردن نیارست
بر نیل، ماهىوش به ساحل پشت كرده
موسى در آمد آن عصا در مشت كرده
بگشاد آن بازوى رحمانى به مستى
عالم ز سهم آن بلندى یافت پستى
بر سنگ زد عقد كیاست را كه بگشا
بر نیل زد چوب سیاست را كه بگشا
بحر مشیت موج زد تقدیر بشكست
وآن سد نیل از نعره تكبیر بشكست
موسى و قوم از سرخوشى در آب راندند
فرعونیان از بیخودى بر آب ماندند
لختى تماشا را به حیرت مانده بر جا
آنگه ز غیرت رانده چون موسى به دریا
آن موجها ناگه ز یكدیگر بریدند
در عرصه آن راه رحمانى دویدند
موسى و قوم از نیل سرخوش برگذشته
و آب از سر آن نابكاران درگذشته
در فصح هجرت یوم حق یوم رهایى
آغاز شد با موسى این كوچ خدایى
[فصل خاموشی]
این فصل را با من بخوان، باقى فسانه است
این فصل را بسیار خواندم، عاشقانه است
هفتاد باب از هفت مصحف بر نبشتم
این فصل را خواندم ورق را در نبشتم
از هر گیاهى سرو بستان بركشیده است
و ز دفتر ما این ورقها برگزیده است
از فصلها نیكوترین فصلى بهار است
این نوبهار چار فصل روزگار است
افسانه كردند آنچه را افسانه كردند
تا كعبه را هم در زمین بتخانه كردند
در محضر هستى عدم را بركشیدند
ارباب تردستى »صنم« را بركشیدند
بیخ درخت كفر را در گِل نشاندند
لات و هبل را بر سریر دل نشاندند
پاى تغافل بر سر پیمان نهادند
اصنام را در معبد یزدان نهادند
در شرك گم شد قبلهگاه بتشكنها
چون دیر كاهن از صنمها و وثنها
مىرفت كز نسیان بخشكد شاخ امّید
مىرفت كز كفران، برآید بیخ توحید
مىرفت كآواز خدا خاموش گردد
میراث ابراهیمیان فرموش گردد
مىرفت تا در تیه سرگردان بمانیم
مىرفت تا جاوید در حرمان بمانیم
مىرفت تا لوط از اجابت مانده گردد
موسى به تیه آرزوها رانده گردد
مىرفت تا یحیى به كوه و بیشه سازد
مىرفت تا عیسى خموشى پیشه سازد
مىرفت تا نوح بنى فرموش گردد
مىرفت تا بانگ خدا خاموش گردد
ادامه دارد...