تاريخچه تطور نثر فارسي (7)

قرن چهاردهم

پيداست که درين دوره بايد روز به روز دامنه ترجمه از زبان‌هاي بيگانه توسعه يابد. در آغاز ترجمه از زبان فرانسه بيشتر رايج بوده و سپس از انگليسي و پس از آن از روسي و آلماني ترجمه کرده‌اند و گاهي نيز از تازي و ترکي به زبان فارسي نقل کرده‌اند. 

 پيداست که درين دوره بايد قهراً روزنامه‌نويسي نيز روز به روز توسعه بگيرد. فن ديگري که درين دوره رواج کامل يافته تحقيقات ادبي و تاريخي به روش اروپايي است که نخست مرحوم محمّد قزويني راه را باز کرده و عدّه کثيري از و پيروي کرده‌اند. درين دوره قهراً مي‌بايست روز به روز بر شماره نويسندگاني که مقالات سياسي و اجتماعي مي‌نويسند بيفزايد از نويسندگاني که در اين زمينه سرمشق‌هاي جالب داده‌اند: سيد جلال‌الدين کاشاني، مدير روزنامه حيل‌المتين و سيد محمدرضا مدير روزنامه مساوات و سلطان العلماي خراساني مدير روزنامه روح‌القدس و حاج شيخ يحيي کاشاني، و ميرزا جهانگير خان شيرازي نويسنده معروف روزنامه صوراسرافيل و ميرزا ملکم‌ خان ناظم‌الدوله و سيد حسين اردبيلي و علي‌اکبر داور و ميرزا محمد صادق اميري اديب الممالک فراهاني، و ميرزامحمد حسين فروغي ذکاء‌الملک و ميرزا علي محمد خان کاشاني مدير روزنامه ثريّا و ميرزا مهدي خان زعيم الدوله مدير روزنامه حکمت و عبدالحميد خان ثقفي متين السلطنه و ميرزا محمد فرّخي يزدي و ميرزا محمد تقي ملک‌الشعراء بهار در صف نخست جاي دارند.

در اين دوره که پيروي از ادبيات اروپا، زمينه را کاملاً آماده کرده است، بسياري از نويسندگان درصدد برآمده‌‌اند که آثار ادبي محض و به معني اخصّ به پيروي از ادبيّات اروپا مانند رمان و نوول و تئاتر، فراهم کنند و بر شماره ايشان نيز بايد قهراً روز به روز افزوده شود.

اين است که نويسندگان قرن حاضر را بايد به چهار دسته ممتاز تقسيم کرد:

نخست: کساني که آثار ادبي محض و به معني اخصّ دارند و رمان و نوول و تئاثر نوشته‌اند و مشاهيرشان بدين قرارند: علي‌اکبر دهخدا، صادق هدايت، علي دشتي، محمد علي جمال‌زاده، محمد حجازي، بزرگ‌علوي، کريم کشاورز، احسان طبري، ابوالقاسم پرتو اعظم، حسينقلي مستعان، محمد مسعود، جهان‌گير جليلي، صادق چوبک، دکتر محمد نخعي، جلال‌آل‌احمد، دکتر فخرالدين شادمان، حسين مسرور، ذبيح‌الله بهروز، صبحي مهتدي، دکتر شيراز پور پرتو، محمدباقر حجازي، حيدرعلي کمالي، رحمت مصطفوي، محمد علي صفّاري، محمدرضا خليلي، حسن‌مقدم (علي نوروز)، عبدالحسين ميکده، اعتمادزاده، حمزه سردادور، طالب‌زاده، جهانگير تفضلّي، مرتضي مشفق کاظمي، فريدون توللّي، زين‌العابدين رهنما، سيمين دانشور، ماه طلعت پسيان، موسي نثري، مهدي حميدي، صنعتي زاده کرماني، محمدباقر خسروي، احمد علي خداداده، م.ا. به آذين.(تا سال 1330 که اين مقاله نوشته شده است)

دوم: کساني که تحقيقات تاريخي و ادبي کرده‌اند: محمد قزويني، حسن تقي‌زاده، محمدعلي تربيت، محمد تقي ملک‌الشعراء بهار، جلال همايي، احمد بهمنيار، دکتر رضازاده شفق، عباس اقبال، نصرالله فلسفي، رشيد ياسمي، محمدعلي فروغي، مجتبي مينوي، دکتر محمد معين، دکتر ذبيح‌الله صفا، دکتر پرويز خانلري، حسينقلي کاتبي، مرتضي مدرسي چهاردهي، مدرّس رضوي، ايرج افشار، عبدالحسين زرين‌کوب، سيد احمد کسروي، احمد اديب کرماني، ميرزا آقا فرصت شيرازي، بديع الزمان فروزانفر، حسن پيرنيا مشيرالدوله، عبدالعظيم قريب، ابراهيم پورداوود، محمود محمود، فريدون آدميّت، حسين مکّي دکتر محمد مکري، ذوالرياستين شيرازي، سيد عبدالرحيم خلخالي، دکتر محمد مقدم، دکتر صادق‌کيا، علي سامي، و علي آذري.

سوم: نويسندگان اجتماعي و سياسي: دکتر لطفعلي صورتگر، مصطفي الموتي، فرج‌الله بهرامي، عميدي نوري، رکن‌زاده آدميت، جواد فاضل، نظام وفا، ناصرالدين شاه حسيني، محمد جناب‌زاده، دکتر مظفّر بقايي، دکتر امين‌فر، دکتر محمد حسين علي‌آبادي، دکتر حسن شهيد نورايي، حسين شهيد نورايي، حسين شجره، حبيب‌الله آموزگار، عبدالرحمن فرامرزي، ابراهيم خواجه‌نوري، منوچهر بزرگمهر (صاحبدل)، محمد زرنگار، عباس خليلي، فرزانه يزدي، ناظرزاده کرماني، علي جلالي، علي‌اکبر کسمايي، احتشامي، حسين حجازي، رحيم‌زاده صفوي، فرّخ کيواني، علي‌ کسمايي، و ابراهيم خليلي.

چهارم: مترجمان: رضا شهرزاده، عبدالحسين نوشين، حسن‌ناصر، مسعود فرزاد، يوسف اعتصامي، شجاع‌الدين شفا، ابوالقاسم پاينده، رحيم نامور، مشفق همداني، ابوالقاسم اعتصام‌زاده، کاظم عمادي، ابراهيم الفت، محمدعلي خليلي، علي اصغر حکمت، زينت رام، محمد سعيدي، نيّر سعيدي، رحمت الهي، مهندس کاظم انصاري، عزت‌الله فرجي شادان، علي‌اصغر سروش، احمد ميرقندرسکي، خانم حاجب، خانم باتمانقليج، زهرا خانلري، احمد شهيدي، غلامحسين زيرک‌زاده، محمد‌آسيم، رضا آذرخشي، جمال‌الدين اخوي، دکتر قاسم غني، اکبر صيرفي دانا سرشت، مسعود برزين، حميد نيرنوري، ابراهيم زنجاني، حسن بديع، حسين کسمايي، محمود هدايت، اميرقلي اميني، محسن خواجه نوري، مرتضي فخرايي، محمدعلي گلشائيان، محمدباقر سنگلجي، اشراق خاوري، سيد مصطفي طباطبائي، رضا مشايخي (فرهاد)، و ذبيج‌الله منصوري.

پايان

نويسنده : سعيد نفيسي شاهکارهاي نثر فارسي معاصر،