لحن و صوت

موسيقي در اسلام (2)

حكم غناء در اسلام

از احكامي كه با دقت و كنكاش مورد توجه واقع نشده و يا اگر گرفته به صورت روشن و خالي ازابهام و دغدغه براي ديگران تبيين نشده و مكلفان همواره ناچار بوده اند با تامل و احتياط در آن عمل كنند غناء و موسيقي است.

علل عدم تبيين كامل حدود غناء شايد به دو جهت باشد:

1ـ آميختگي بعضي آوازها و سرودها با مسائل حرام و لغو و لهو و لعب و رقص و گناه، زيراصرف آميختگي عاملي براي پرهيز بوده است.

2ـ اندك بودن موارد و كم تأثير بودن موضوع خوانندگي و سرود در جامعه چون راديو و تلويزيون هنوز اختراع نشده بود و لذا ضرورتي براي بحث بيشتر نبود. اما امروز اين نياز به شدت احساس مي شود خصوصاً از سوي كساني كه به واقعيتهاي اجتماعي و عيني در زندگي و نيز به رابطه هنر بازندگي انسان و اخلاقيات و فرهنگ توجه كامل دارند.

* * * * *

در اصطلاح فقه اسلامي و با استفاده از آيات و رواياتي كه گذشت آن غناء و آوازي حرام است كه يكي از شرائط زير را دارا باشد:

1ـ غناء و آوازي كه به گونه لهو يا لغو يا باطل كه با مجالس لهو مناسبت دارد باشد. يعني آواز داراي ارزش صحيح و آثار نباشد.

خواه چنين آوازي همراه با قول و كلامي باشد يا نباشد و چه آن كلام هم لهو و لغو و باطل باشد يا نه مانند كلمات قرآن و حديث.

2ـ غناء و آوازي كه در بردارنده الفاظ و مطالب و مفاهيم لهو و لغو و باطل باشد خواه به گونه آواز اهل فسوق باشد يا نه.

يعني ممكن است سرودهاي شهواني و الفاظ و مفاهيم پست با يك صداي معمولي و صوت متوسط و حتي صداي خشن خوانده شود و با اين حال حرام باشد زيرا محتوي و مفاهيم آن ممنوع است.

3ـ غناء و آوازي كه داراي لحن اهل فسوق و گناه باشد (معمولا اهل گناه و معصيت داراي الحان و سبک هاي خاصي در خواندن سرودها و اشعار و نوازندگي هستند).

استفاده از سبک ها و الحان و آوازه هاي خاص اهل گناه غناء و حرام به شمار مي آيد. گرچه معمولا الحان اهل گناه، لهو و لغو و باطل است ولي اين تعبير داراي ويژگي خاصي است، حتي در موردي كه نفس لحن، لهو نباشد اگر از الحان اهل گناه به شمار آيد حرام خواهد بود. (اين موضوع نظير تشبه به كفار است).

امام صادق عليه السلام از رسول خدا نقل مي كند:

«اقروءا القرآن بالحان العرب و اصواتها و اياكم و لحون اهل الفسوق و اهل الكبائر.....» بخوانيد قرآن را با لحن و صوت عربي و برحذر باشيد از الحان و سبکهاي گناهکاران.(1)

4ـ صدا و آوازي كه انسان را از ياد خدا دور بدارد (الملاهي التي تصد عن ذكر الله كالغناء و ضرب الاوتار)(2) ابزار آنچه كه مانع از ذكر و  ياد خدا گردد مثل غنا.

در اين روايت حرمت ملاهي معلق شده بر وصف «صد عن ذكرالله » و در جاي خود ثابت شده تعليق حكم بر وصف مشعر به عليت است، يعني علت حرمت ملاهي (وغناء) به خاطر اين است كه انسان را از ياد خدا باز مي دارد.

بنابراين هرگاه غناء و ساير آهنگها و موسيقي ها مانع از ياد خدا نباشد بلكه انسان را به ياد خدا بيندازد حرام نيست.

5ـ آوازي كه همراه با معصيت باشد مانند آواز زن كه با حضور نامحرمان پديد آيد، ولي اگر نامحرم و مردان اجنبي حضور نداشته باشند و آن را نشنوند و خود آواز و محتواي آن ممنوع نباشد اشكالي ندارد.

* * * * *

فقهاء و حكم غناء و آثار آن

شيخ اعظم انصاري (رحمه الله عليه ) بعد از بيان اينكه در غناء «لا خلاف في حرمته في الجمله »مي فرمايند:

«آنچه از ادله بدست مي آيد صدايي كه همراه با ترجيع و بر طريق لهو باشد حرام است و همانا لهو چنانچه به واسطه ابزار بدون بكارگيري صوت باشد... و فرقي ندارد بين استعمال آن در كلام حق يا باطل.»

آيه الله سيد ابوالقاسم خوئي غنائي كه بر وجه لهو و باطل باشد حرام مي دانند:

«اگر غناء به صورت لهو و باطل باشد حرام است و معتبر صدق عرفي است...»

حضرت امام خميني (رضوان الله عليه ) در تحرير الوسيله پيرامون حكم غناء مي فرمايند:

«اشتغال به كار غناء و شنيدن آن و معامله با آن حرام است، مقصود از غناء صداي خوب نيست بلكه غناء عبارتست از كشيدن صدا و بالا و پائين بردن (چه چه زدن) با كيفيت خاص كه را (شادي آور) و طرب انگيز باشد و مناسب مجالس لهو و محافل طرب و آلات لهو باشد و فرقي نمي كند كه اين غناء در كلام حق باشد يا باطل حتي اگر در قرآن، دعا،..... باشد كه دراين موارد عقاب چند برابر شود.(3)

مرحوم آيه الله سيد ابوالحسن اصفهاني در كتاب وسيله النجاه مي فرمايند:

«خوانندگي و نواختن موسيقي و كسب نمودن با آن حرام است و گوش كردن به آن نيز حرام و معصيت مي باشد»(4)

مراجع تقليد عصر حاضر در رساله هاي عمليه خود مساله شماره 930 (رساله امام 921) متفق القول و بطور اجمالي فرموده اند:

«اگر در اذان و اقامه صدا را در گلو بيندازد چنانچه غناء شود يعني بطور آوازه خواني كه در مجالس لهو معمول است اين حرام است و اگر نشود مكروه است»

پي نوشتها: 

1- وسائل الشيعه، ج 4، ص 858

2- همان، ج 10، ص 229

3- تحريرالوسيله، ج 1، امام خميني (ره )، ص 49

4- وسيله النجاه، ج 2، ص 3

* * * * *

                                                                                                                                               ادامه دارد ...

منبع:

چيت سازيان، مرتضي، موسيقي در اسلام، با اندکي تصرف

مطالب مرتبط قبلي:

موسيقي در اسلام (1)