از دست دادن دندان ها
از دست دادن دندان ها
انسان دو بار در طول زندگي خود صاحب دندان مي‌شود. يكي در سال‌هاي ابتدايي زندگي است كه دندان‌هاي شيري در دهان كودك ظاهر مي‌شود. بعد از 6-7 سال دندان‌هاي شيري كم كم در فرايندي طبيعي مي‌ريزند و دندان‌هاي دائمي در دهان كودك ظاهر مي‌شوند. از دست رفتن دندان‌هاي دائمي به منزله خالي ماندن هميشگي محل شان در حفره دهان خواهد بود.
اگر هر فردي مراقبت‌هاي ساده بهداشتي دهان و دندان را رعايت كند مطمئنا شانس از بين رفتن دندان‌هايش بسيار كاهش خواهد يافت، اما از آنجا كه اين مراقبت‌ها هرگز به‌طور كامل اجرا نمي‌شوند، دندان‌ها نيز در معرض خطر از دست رفتن قرار دارند.
به‌طور كلي دندان‌ها به دو صورت از دست مي‌روند: يا به‌دنبال فرايندهاي عفوني نظير پوسيدگي و بيماري هاي لثه، و يا به دنبال وارد آمدن صدمه‌اي به دندان‌ها.
به هر حال، دندان‌ها به هر دليلي كه از دست بروند، عملكرد و زيبايي وابسته به آنها با اختلال روبه‌رو مي‌شود.
بنابراين جايگزين كردن دندان‌هاي از دست رفته امري واجب خواهد بود كه توسط پروتزهاي دنداني يا همان دندان‌هاي مصنوعي صورت مي‌گيرد.
به‌طور كلي واژه پروتز به هر شيء خارجي اطلاق مي‌شود كه براي جايگزين كردن بافتي از دست رفته در بدن كار گذاشته مي‌شود. طبعا پروتزهاي دنداني، وظيفه بازسازي ظاهر و عملكرد دندان‌هاي از دست رفته يا به‌شدت تخريب شده را بر عهده دارند.
عوارض از دست رفتن دندان‌ها
وقتي دنداني از دست مي‌رود، بر حسب اهميت آن دندان، فرد با مشكلات مختلفي روبرو مي‌شود. اولين مشكل فرد مربوط به فرايند جويدن است. از دست رفتن دندان به‌خصوص دندان‌هاي آسياب بزرگ، جويدن را دچار اختلال مي‌كند.
مشكل ديگر به هم ريختن سازماندهي دندان‌هاست. دندان‌ها در ارتباط با يكديگر و مجموعه آنها در ارتباط با مفصل گيجگاهي فكي و عضلات جونده، ساز و كار بسيار پيچيده‌اي دارند كه به آن(اكلوژن) مي‌گويند. گرچه اين جا مجال پرداختن به اين بحث تخصصي نيست، اما به‌طور اختصار بايد گفت از دست رفتن حتي يك دندان باعث اختلال اكلوژن مي‌شود.
ساده‌ترين نمونه آن از دست رفتن اولين دندان آسياب بزرگ فك پايين به‌دليل پوسيدگي است. در اين حالت دو دندان كناري، يعني دومين دندان آسياي بزرگ وكوچك به‌طرف فضاي خالي ناشي از كشيده شدن آسياب بزرگ منحرف مي‌شوند. در نتيجه تماس بين اين دو دندان با دندان‌هاي فك فوقاني دچار اشكال مي‌شود.
دندان‌هاي فوقاني هم كه دنداني را درفك پايين مقابل خود ندارند، دچار رويش بيش از حد شده و به طرف پايين حركت مي‌كنند. دندان‌هاي جلوتر هم به دليل برهم خوردن تماس ها با دندان‌هاي عقبي دچار درهم ريختگي مي‌شوند. در ادامه مشكلات بافت‌هاي نگهدارنده هم به مشكلات دنداني افزوده مي‌شود كه درمان تمامي آنها پُرهزينه و سخت خواهد بود.
يكي از مهم‌ترين مشكلات به دنبال از دست رفتن دندان‌ها و جايگزين نكردن آنها، تحليل استخوان فك است. اگر فعاليت هر عضوي در بدن متوقف شود، آن عضو به مرور دچار تحليل و فرسودگي مي‌شود.
فعاليت فيزيولوژيك استخوان فك هم به‌دنبال از دست رفتن دندان‌ها مختل شده و استخوان به‌طور برگشت ناپذير دچار تحليل مي‌شود و اگرچاره اي براي اين مشكل انديشيده نشود، امكان انجام درمان هاي عادي پروتز نيز در آينده ميسر نخواهد بود.
مشكل ديگر مرتبط با از دست رفتن دندان‌ها، به‌خصوص دندان‌هاي جلويي، به‌هم خوردن زيبايي فرد است. در اين حالت، فرد حتي ممكن است در جامعه و هنگام شركت در فعاليت‌هاي اجتماعي دچار مشكل شده و به تبع آن با مشكلات روحي و افسردگي مواجه شود.
از دست رفتن دندان‌ها براي بسياري افراد نشانه پيري و از كارافتادگي است كه مي‌تواند همراه با مشكلات روحي براي اين قبيل افراد باشد. صحبت كردن نيز به دنبال از دست رفتن دندان‌هاي جلويي ممكن است دچار اشكال شود.
انواع پروتزهاي دنداني
بر حسب تعداد يا محل دندان‌هاي از دست رفته يا شدت تخريب دندان‌ها مي‌توان از طرح درمان‌هاي متفاوتي استفاده كرد. به‌طور كلي سه نوع درمان پروتز وجود دارد: متحرك، ثابت و پروتزهاي متكي بر ايمپلنت.
پروتز متحرك همان‌طور كه از نامش پيداست، شامل درمان‌هايي است كه پروتز در آن متحرك بوده و قابل خارج كردن از حفره دهان است. خود پروتزهاي متحرك دو نوع هستند: كامل و پارسيل. پروتز كامل، همان دندان مصنوعي‌هاي معروفي هستند كه به‌دنبال از دست رفتن دندان‌هاي يك يا هر دو فك ساخته مي‌شوند و اغلب افراد مسن از همين دست دندان‌ها استفاده مي‌كنند.
اگر هم فرد تعدادي از دندان‌هاي خود را از دست داده باشد، مي‌توان از پروتزهاي پارسيل استفاده كرد. اين پروتزها كه به پلاك‌هاي متحرك معروف هستند، به وسيله قلاب‌هاي فلزي به دندان‌هاي باقيمانده گير مي‌كنند.
ايراد بسيار بزرگ پروتزهاي متحرك، جدا از بحث متحرك بودن و مشكلات مربوط به آن، عدم جلوگيري از تحليل استخوان باقيمانده است. بنابراين دير يا زود اين پروتزها گير خود را از دست داده و اصطلاحاَ لق مي‌شوند كه نياز به قالب‌گيري و تصحيح دارند. در عين حال اين پروتزها نياز به مراقبت هاي خاصي دارند و شب‌ها بايد حتما از دهان خارج شوند.
نوع ديگري از پروتزهاي متحرك كه در حال حاضر رواج بيشتري در كشور ما پيدا كرده (اوردنچر)است. در اوردنچر ريشه‌هاي قابل نگهداري دندان‌هاي جلويي (عمدتا دندان نيش) درمان ريشه شده و پروتز متحرك كامل، با اتصالات مخصوصي به اين ريشه‌ها متصل مي‌شود. حسن بزرگ اين پروتزها تحليل بسيار كمتر استخوان فك و گير بالاتر آنها در مقايسه با پروتزهاي كامل عادي است.
پروتزهاي ثابت (يا همان روكش‌هاي چيني) رايج‌ترين روش درمان در تمام دنيا براي جايگزين كردن يك يا دو دندان از دست رفته در شرايطي است كه دندان‌هاي كناري در دهان وجود دارند. همچين پروتز ثابت، اصلي‌ترين درمان براي بازسازي دندان‌هاي تخريب شده‌اي است كه امكان انجام درمان‌هاي عادي ترميمي براي‌شان وجود ندارد.
اگر يك يا چند دندان از دست رفته باشند و دندان‌هاي كناري وجود داشته باشند، مي‌توان دندان‌هاي كناري را تراش داده و يك پل (بريج) روي اين پايه‌هاي باقيمانده سوار كرد كه دندان يا دندان‌هاي غايب را جايگزين مي‌كند.
ايراد بزرگ اين درمان تراش خوردن دندان‌هاي سالم است كه بسياري از بيماران به‌همين دليل آن‌را نمي‌پذيرند. اما در بازسازي دندان‌هاي به‌شدت تخريب شده كه اغلب آنها تحت درمان ريشه قرار گرفته اند، ابتدا هسته‌اي شبيه شكل دندان تراش خورده روي دندان ساخته شده و سپس روكش روي اين هسته سوار مي‌شود.
سومين نوع درمان هاي پروتز را ايمپلنت تشكيل مي‌دهد. همان‌طور كه مي‌دانيد ايمپلنت يك پايه فلزي از جنس تيتانيوم است كه با جراحي داخل استخوان فك كاشته مي‌شود و بعد از شكل گيري استخوان در اطراف آن، پروتز روي پايه نصب مي‌شود. اين درمان داراي دو مرحله ي مجزاي جراحي و پروتز است كه در برخي موارد توسط دو متخصص و در برخي موارد توسط يك دندان پزشك انجام مي‌شود.
پروتزهاي متكي بر ايمپلنت مثل انواع ديگر، پروتز ثابت يا متحرك هستند. نوع متحرك پروتزهاي متكي بر ايمپلنت صرفاَ شامل اوردنچر است. در اين حالت 2 يا 4 ايمپلنت در قدام فك پايين و4 يا6 ايمپلنت در فك بالا كار گذاشته مي‌شود و اين پايه‌ها مثل ريشه دندان طبيعي به پروتز متصل مي‌شوند. براي افراد با تحليل استخوان وسيع يا افرادي كه از لحاظ مالي توان پرداخت هزينه بالاي پروتزهاي ثابت ايمپلنت را ندارند، اوردنچر درمان مطلوبي است.
در پروتز ثابت نيز همان دندان روي ايمپلنت كاشته شده، بازسازي مي‌شود و ديگر نيازي به تراش خوردن دندان‌هاي سالم اطراف وجود ندارد. جدا از اين مزيت بزرگ، مهم‌ترين برتري ايمپلنت بر پروتزهاي عادي، تحليل استخواني به مراتب پايين‌تري است كه در طول استفاده از ايمپلنت رخ مي‌دهد.
بزرگ‌ترين ايراد ايمپلنت شايد هزينه بالاي آن باشد كه البته در ايران بسيار پايين‌تر از كشورهاي ديگر است.
يك نكته مهم اينكه هر بيماري براي درمان ايمپلنت مناسب نيست؛ مثلا سيگاري‌هاي قهار يا افراد مبتلا به برخي بيماري‌هاي پيشرفته يا افراد بي‌توجه به بهداشت، گزينه‌هاي مناسبي براي دريافت ايمپلنت نيستند.
يك نكته تكراري
تمام انواع پروتز به مراقبت هاي بهداشتي حتي دقيق‌تر از خود دندان‌ها احتياج دارند. متأسفانه برخي از مردم تصور مي‌كنند با نصب پروتز، ديگر نيازي به رعايت مسائل بهداشتي دهان و دندان نيست. اين طرز فكر كاملاَ اشتباه است. اگر هر فردي كه در دهان خود پروتز دارد به مسائل بهداشتي بي‌توجه باشد، بسيار سريع تر از آنچه تصور مي‌كند، با تخريب دندان‌هاي اطراف و زير پروتز يا مشكلات عديده بافت نرم و مخاط دهان روبه‌رو خواهد شد.
*مطالب مرتبط:
براي بي دندان ها: آنچه بايد از دندان مصنوعي بدانيد
مراحل عصب کشي دندان(با تصاوير)
مراحل پُر کردن دندان(با تصاوير)
لبخندي زيبا با دندان هايي سفيد
آيا جرم گيري باعث آسيب به دندان ها مي شود؟
روش استفاده از نخ دندان(با تصاوير)
مواد غذايي موثر در پوسيدگي دندان و جلوگيري از آن