خوابگردی چیست و چرا اتفاق می‌افتد؟

خواب‌گردی که به آن سومنابولیسم نیز می‌گویند نوعی پاراسومنیا (خواب‌پریشی) است که یک رفتار غیرنرمال محسوب شده و به راه‌رفتن حین خواب اطلاق می‌شود. وقتی کسی دچار خواب‌گردی است به‌راحتی می‌تواند همان‌طور که در خواب است در خانه راه برود.
اگر خواب‌گرد باشید معمولاً در خواب جوری رفتار می‌کنید که گویی بیدار هستید، مثلاً می‌نشینید، وسایل را برمی‌دارید و حتی مبلمان را حرکت می‌دهید. ممکن است چشم‌هایتان باز باشد؛ اما کسی را که سعی دارد با شما صحبت کند نمی‌بینید و تشخیص نمی‌دهید. اگر هم حرفی بزنید، واضح و مفهوم نیست. خواب‌گردی معمولاً طی دو سه ساعت اول خواب اتفاق می‌افتد.
تقریباً ۴ درصد از افراد دچار خواب‌گردی هستند. خواب‌گردی در افراد سنین بالا به‌ندرت دیده می‌شود؛ زیرا مرحله non-REM sleep (خواب بدون حرکات سریع چشم) که در سیکل اول خواب رخ می‌دهد با بالارفتن سن کاهش می‌یابد. non-REM sleep به حرکت غیر سریع چشم گفته می‌شود و خواب‌گردی معمولاً طی این مرحله از خواب اتفاق می‌افتد.

علائم خواب‌گردی

علائم خواب‌گردی می‌تواند برای هر کسی متفاوت باشد؛ اما اغلب باعث می‌شود ناگهان با نگاهی وحشت‌زده از خواب بیدار شوید و رفتارهایی انجام دهید که انگار بیدارید، مثلاً بالش‌ها و تخت را مرتب کنید. این حرکات معمولاً بی‌هدف‌اند.

رفتارهای ناشی از خواب‌گردی

خواب‌گردی می‌تواند برای کسی که شاهد ماجراست ترسناک و نگران‌کننده باشد. حتی گاهی ممکن است فرد خواب‌گرد رفتارهای پیچیده‌تری از خود نشان دهد؛ مثلاً آشپزی کند، غذا بخورد یا حتی رانندگی کند.
. راه‌رفتن حین خواب
. باز کردن چشم‌ها و نشستن در تخت
. جواب ندادن وقتی دیگران با فرد صحبت می‌کنند
. گیجی و پریشانی بعد از بیدارشدن
. بیدارنشدن زمانی که اطرافیان قصد بیدار کردن فرد را دارند
. صبح به‌یادنیاوردن اتفاقاتی که شب قبل افتاده
. احساس خستگی طی روز
به‌ندرت ممکن است رفتارهای خطرناک‌تری حین خواب‌گردی وجود داشته باشد:
. ترک خانه
. راندن اتومبیل
. رفتارهای غیرمعمول مانند هر جایی ادرارکردن
. فعالیت جنسی
. آسیب ناشی از افتادن و زمین‌خوردن
. خشونت حین خواب‌گردی یا فوراً بعد از بیدارشدن

علائم فیزیکی

حین خواب‌گردی ممکن است این علائم فیزیکی وجود داشته باشند:
. حرکات عجیب و نامفهوم
. باز کردن چشم‌ها و داشتن نگاهی خیره
. عدم توانایی برای انجام‌دادن کارهای ساده‌ای مثلاً باز کردن در به دلیل اینکه قسمت تفکر مغز خوب کار نمی‌کند
. خوردن غذاهایی که فرد معمولاً نمی‌خورد که می‌تواند به‌مرورزمان موجب افزایش وزن شود

علت‌های خواب‌گردی

خواب‌گردی دلایل متعددی می‌تواند داشته باشد که برخی از آنها قابل‌کنترل و برخی غیر قابل کنترل‌اند مانند ژنتیک.

ژنتیک
ژنتیک یا سابقه خواب‌گردی در خانواده نقش مهمی در خواب‌گرد شدن یا نشدن شما دارد. هشت دهم افرادی که خواب‌گردی دارند یکی از اعضای نزدیک خانواده‌شان نیز همین مسئله را دارد؛ مثلاً یکی از والدین یا خواهر یا برادر که هم اکنون خواب‌گرد است یا قبلاً خواب‌گرد بوده است.
مطالعه‌ای در سال ۲۰۱۵ دریافت حدود ۴ درصد از بچه‌هایی که خواب‌گرد هستند سابقه خواب‌گردی در خانواده‌شان وجود دارد. اگر پدر و مادر هر دو خواب‌گرد باشند، این عدد به ۶۱ درصد می‌رسد.
خواب‌گردی در میان دوقلوها نیز شایع است، خصوصاً دوقلوهای همسان و می‌تواند در اعضای دورتر خانواده نیز دیده شود؛ مثلاً عمه و خاله، عمو و دایی و دخترخاله و...

کسر خواب
کمبود خواب می‌تواند باعث خواب‌گردی شود. طی سه مرحله از سیکل non-REM، عضلات بدن ریلکس می‌شوند، ضربان قلب پایین می‌آید و فشارخون افت می‌کند. این فرایندها و در نهایت خواب، نقش مهمی در کمک به بدن در ترمیم خودش دارند.
خواب‌گردی معمولاً طی خواب عمیق non-REM رخ می‌دهد. با افزایش سن بدن شما کمتر به این مرحله عمیق از خواب نیاز دارد؛ اما اگر شما کسر خواب داشته باشید، بدنتان مدت‌زمان بیشتری در این مرحله از خواب می‌ماند و احتمال خواب‌گردی نیز بیشتر می‌شود.

عوارض روحی و روانی
استرس می‌تواند به خواب‌رفتن را سخت کند. اگر عوامل استرس برانگیز؛ مانند کار و مسائل مالی یا روابط اجازه نمی‌دهند شب راحت به خواب بروید، دچار کسر خواب خواهید شد که می‌تواند عاملی برای خواب‌گردی باشد. این عوارض هم می‌توانند احتمال خواب‌گردی را بیشتر کنند:
. اضطراب
. اختلال استرس پس از ضایعه
. ترومای کودکی

برخی از داروها
بعضی از داروها می‌توانند احتمال خواب‌گردی را بیشتر کنند. هر چند خواب‌گردی بیشتر در میان کودکان شایع است و معمولاً به‌مرور برطرف می‌شود؛ اما در بزرگسالانی که داروهایی مصرف می‌کنند نیز می‌تواند دیده شود.
زولپیدوم دارویی که برای درمان بی‌خوابی به کار می‌رود می‌تواند احتمال خواب‌گردی را افزایش دهد. بی‌خوابی عارضه‌ای است که به خواب‌رفتن یا در خواب ماندن را سخت می‌کند.

دیگر داروها:
. سدیم اکسیبات دارویی که برای درمان حمله خواب به کار می‌رود.
. داروهایی که برای درمان بی‌خوابی به کار می‌روند؛ مانند آگونیست‌های گیرنده بنزودیازپین.
. ضدافسردگی‌ها یا داروهایی که برای درمان علائم افسردگی به کار می‌روند.
. داروهایی که برای درمان عوارض روانی به کار می‌روند؛ مانند سروکوئل.
. مهارکننده‌های بتا مانند متوپرولول که به درمان فشارخون بالا و عوارض قلبی کمک می‌کنند.

الکل
الکل شیوه پیشروی در مراحل گوناگون سیکل خواب را تغییر می‌دهد و می‌تواند کیفیت خواب را تحت‌تأثیر قرار دهد. الکل می‌تواند احتمال خواب‌گردی را نیز افزایش دهد.

بیماری‌ها
بعضی از بیماری‌های مغزی مانند پارکینسون ممکن است باعث خواب‌گردی شوند. سندرم پای بی‌قرار نیز می‌تواند این احتمال را افزایش بدهد. گاهی عوارض تنفسی مانند آپنه خواب نیز می‌توانند باعث خواب‌گردی شوند. افرادی که آپنه خواب شدیدتری دارند نسبت به افرادی که نوع خفیف‌تر این بیماری را دارند بیشتر مستعد خواب‌گردی هستند.

تشخیص خواب‌گردی

پزشک می‌تواند با پرسش درباره سابقه پزشکی و خانوادگی‌تان، خواب‌گردی را تشخیص دهد. سپس پزشک با انجام معاینه فیزیکی مطمئن می‌شود که خواب‌گردی شما ناشی از یک عارضه یا بیماری دیگری نیست، مثل تشنج، حملات پانیک یا دیگر عوارض خواب.
اگر کسی که با شما زندگی می‌کند به شما می‌گوید که در خواب راه می‌روید هنگام مراجعه به پزشک از او بخواهید همراهی‌تان کند تا بتواند اطلاعاتی از شما به پزشکتان بدهد.

درمان‌های خواب‌گردی

خواب‌گردی همیشه هم نیازمند درمان نیست. گاهی تغییراتی در سبک زندگی کافی‌اند. اما کارهایی می‌توانید انجام دهید تا از تعداد دفعات خواب‌گردی‌تان کم شود یا مشکل اصلی که عامل خواب‌گردی است حل شود.

تغییراتی در سبک زندگی

. بهداشت خواب را رعایت کنید
بهداشت خواب خیلی مهم است و بر سلامت عمومی اثر می‌گذارد. سعی کنید هر شب ۷ تا ۹ ساعت بخوابید. بالش شما می‌تواند تفاوت بزرگی در کیفیت خواب شما ایجاد کند، پس بالش و تشک مناسبی انتخاب کنید. اگر دچار کمردرد و گردن درد هستید، بالش و تشک مناسب خیلی اهمیت پیدا می‌کند.

. برنامه خواب منظم داشته باشید
کسر خواب یک عامل مهم دخیل در خواب‌گردی است. هر شب به‌اندازه کافی بخوابید و سراغ داروی خواب نروید. سعی کنید هر شب رأس ساعت به خواب بروید و هر روز صبح سر ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید. از مصرف کافئین در ساعات نزدیک به زمان خواب پرهیز کنید و از تخت خوابتان فقط برای خوابیدن و رابطه جنسی استفاده کنید، نه خوردن و کارکردن.

. استرس خود را کاهش دهید
با تکنیک‌های مؤثری مانند مدیتیشن و تنفس عمیق، استرس خود را کنترل کنید. کاهش استرس به خواب بهتر کمک می‌کند.

. به طور منظم ورزش کنید
هر روز حداقل ۳۰ دقیقه ورزش کنید؛ اما از دو ساعت مانده به زمان خوابتان تحرکی نداشته باشید. ورزش‌کردن نزدیک به زمان خواب می‌تواند ضربان قلب و دمای بدن را بالا ببرد و آرام‌شدن برای خواب را دشوار کند.

نکات ایمنی

خواب‌گردی به‌طورکلی خطرناک نیست؛ اما نیازمند رعایت‌کردن یک سری نکات ایمنی است تا جلوی آسیب گرفته شود:
. درها و پنجره‌ها را قفل کنید
. وسایل خطرناک را از اتاق‌خواب خارج کنید
. مسیرهای رفت‌وآمد را باز بگذارید تا مانعی وجود نداشته باشد
. بالای پله‌ها در بگذارید

مداخلات پزشکی

متأسفانه سازمان غذا و دارو هیچ داروی خاصی را برای خواب‌گردی تأیید نکرده است؛ اما گاهی پزشکان داروهایی تجویز می‌کنند.
اگر خواب‌گردی ناشی از عارضه یا بیماری دیگری مانند آپنه خواب باشد پزشک، درمان این عارضه را هدف می‌گیرد تا خواب‌گردی نیز برطرف شود. اگر خواب‌گردی اثر دارویی باشد که مصرف می‌کنید تغییراتی در دوز مصرفی ایجاد می‌کند یا در صورت امکان، دستور توقف مصرف دارو می‌دهد.
تراپی‌ها
درمان رفتاری شناختی در مواردی که یک اختلال خواب وجود دارد مؤثر خواهد بود. این نوع درمان کمکتان می‌کند پیدا کنید چه چیزی باعث مشکلات خواب شماست، مثلاً بی‌خوابی، و به شما یاد می‌دهد الگوهای سالم خواب را پیاده‌سازی کنید، مثلاً تغییر روتین خواب یا استفاده از تکنیک‌های ریلکسیشن.
مشورت با درمانگر به شما کمک می‌کند متوجه شوید آیا درگیر افکار اضطرابی، استرس یا کمبود خواب هستید که باعث خواب‌گردی‌تان شده‌اند یا خیر.

در پایان
خواب‌گردی در افراد بزرگسال به‌اندازه خواب‌گردی در کودکان شایع نیست. در بزرگسالان خواب‌گردی اغلب مربوط به مصرف دارو یا یک عارضه دیگر است، بنابراین مهم است که علت را پیدا کنید.
خواب‌گردی ممکن است خیلی به‌ندرت پیش بیاید یا مرتباً اتفاق بیفتد و پتانسیل پیامدهای خطرناکی را داشته باشد. اما با درمان اغلب مشکل برطرف می‌شود.
اگر خوابگردی در خواب و زندگی و روابطتان اختلال ایجاد کرده، به پزشک مراجعه کنید تا تحت درمان قرار بگیرید.

---