واقعاً زن مطبخی است؟!

منیژه خسروی: طی روزهای اخیر تحلیل‌هایی درباره دیوارنگاری «بر دامان بهشت» شاهد بوده‌ایم که به «نادیده گرفتن نقش اجتماعی زن» انتقاد دارند و سازندگان را متهم کرده‌اند. آیا واقعاً این‌گونه است؟ در نوشتار پیش رو، این مساله را با محوریت عناصر هنری بررسی کرده‌ایم.

هنرمند با بهره‌گیری از رنگ‌های شاد و زنده به بازنمایی صحنه‌ای دل‌انگیز و فرح‌بخش بپرداخته است تا بتواند بیننده شهری را برای لحظاتی از فضای شلوغ و پرتلاطم پایتخت جدا و حسی خوشایند را در او زنده کند. ایده خلق اثر وامدار تقابل چند مفهوم است:

نخست ارتباط زنانگی و مادر بودن؛ در فرهنگ ایرانی اسلامی یکی از جایگاه‌های رفیع زن، مقام مادر بودن است. مادری که دامانش بستر ورود به بهشت برین است و با تربیت نسل آینده سعادت جامعه را به‌عنوان اصلی‌ترین وظیفه بر عهده دارد. بی‌شک دستیابی به چنین هدفی درگرو داشتن زنانی پاک‌دامن و متعهد است که عشق به خانواده و میهن را در وجود پاک کودکان این سرزمین بارور و بدین طریق فردایی روشن را تضمین می‌کنند.

مفهوم پاک‌دامنی در نماد چادر سفید که یادآور چادرنماز است تبلوریافته و بر عنصر الوهی، مقام اخروی و فرشته صفت بودن مادران در فرهنگ ایرانی اشاره دارد. بدین ترتیب طراح توانسته چادر سفید مادر را به بستری فرش مانند تبدیل کند که محل رشد و شکوفایی جوانان آینده است. همچنین گل‌های چادر با حرکت به سمت پایین آرام‌آرام از نقش پارچه جداشده و باغی پرگل را می‌سازند که نمادی از حضور بهشت بر بستر زمین است. هم‌نشینی رنگ صورتی گل در کنار برگ‌ها و جوانه‌های سبزرنگ را می‌توان نمادهایی از زنانگی، شادابی و جوانی دانست که به‌واسطه حضور پروانگان، بُعدی از خلاقیت، لطافت و ظرافت را نیز بر ذهن متبادر می‌کند.

از سویی با توجه به فرمایشات مقام معظم رهبری مبتنی بر پرهیز از تک‌فرزندی، طراح سه فرزند را در دامان مادر قرار داده است و بدین طریق خانواده چند فرزندی و ارتباط گرم میان کودکان را به مخاطب یادآور می‌شود. ترتیب چینش کودکان نیز دارای معانی و مضامینی اجتماعی است. لباس صورتی دختر نوجوان که در سمت راست کادر واقع‌شده، نمادی بصری از زنانگی او است که در تقابل با گل‌های صورتی چادر مادر، بر قابلیت مادرانگی او در آینده اشاره می‌کند. این اشاره به‌واسطه تمایل کودک نشسته در میانه تصویر که به‌سوی خواهر خود دست دراز کرده است، قطعیت می‌یابد.

اطراف دختر نوجوان با کتاب و مداد رنگی پرشده است؛ این المان‌ها به همراه داشتن عینک بر چشمان دختر نیز تأکید مجدد بر کتاب‌خوان بودن اوست. بدین طریق طراح تلاش کرده است بر لزوم تحصیلات دختران جامعه امروز ایران تأکید کند؛ چراکه آموزش، آگاهی و تعمق مهم‌ترین نیاز یک زن برای تربیت نسل آینده ایران است. دختر جوان در حالی بر قاصدک آرزوها می‌دمد که کوله‌باری از دانش و هنر را با خود همراه کرده است. او خود را برای قصه‌گویی کودکان آینده آماده می‌کند تا اهداف نسل بعد را در دل قصه‌هایی دل‌نشین در گوش ایشان زمزمه کند و بر رؤیاهای ایشان رنگ عشق زند.

در سمت چپ مادر پسربچه‌ای در حال بازی است. انواع اسباب‌بازی‌های ماشینی او را احاطه کرده‌اند که می‌توانند تمثیلی از عصر مدرن و ماشینی امروز باشند. یادگیری، تخصص و فنون ماشینی توسط مردان فردای ایران نویدبخش استقلال اقتصادی و خودکفایی تکنولوژیک است. کودک امروز با در دست گرفتن ماشین و هواپیما، زمین و آسمان را در فردا از آن خود خواهد کرد. لباس سبز و آبی پسر می‌تواند نمادی بصری از این مفهوم باشد.

حضور فرزندان در کنار مادر یادآور مفهوم خانواده است، هنرمند با حذف پدر خانواده بر نقش زن و مادرانگی او تأکید و تلاش کرده است نقش او را به‌عنوان ستون خانواده تفهیم کند. همچنین ترکیب‌بندی قرینه بر ثبات، امنیت و همیشگی بودن آغوش مادر اشاره دارد که چون بهشتی ابدی است.

انتخاب فونت برای نوشتار که برآمده از خط نستعلیق است نیز از خط نوشتاری کتاب‌های فارسی دبستان الهام گرفته که گویی حسی کودکانه و خاطراتی نوستالژیک را در اذهان پدران و مادران امروز جامعه ایران بیدار می‌کند.

بر دامان بهشت

محصول: خانه طراحان انقلاب اسلامی
خلاقیت و طراح شعار: پویا سرابی
مدیر هنری: محمد تقی‌پور
طراحان گرافیک: محمد تقی‌پور، محمد شکیبا، سینا رعیت‌دوست
عکاس: سینا رعیت‌دوست
ترکیب نوشتار: مجتبی حسن‌زاده

---