10 خاصیت فوق‌العاده‌ی بذر گشنیز

بذر گشنیز حاوی 0/5 تا 1 درصد روغن ضروری است که سرشار از مواد مغذی گیاهی مفیدی نظیر کارون، ژرانیول، لیمونن، بورنئول، کامفور، المول و لینالول می‌باشد. در ادامه به برخی از خواص متنوع و خارق العاده این بذر باارزش اشاره خواهیم نمود:

1- بذر گشنیز و خواص آنتی‌اکسیدانی و ضدسرطانی

خاصیت آنتی اکسیدانی بذر گشنیز به علت وجود ترکیبات مختلفی همانند: کوئرستین، کامفرول، رامنتین، اپی‌ژنین، کافئیک اسید، کلروژنیک اسید و تیانین می‌باشد.
فلاوونوئیدها و سایر ترکیبات مذکورِ موجود در بذر گشنیز علاوه بر کاهش پراکسیداسیون لیپیدها و بهبود فعالیت آنزیم‌های شرکت کننده در دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن مانند گلوتاتیون پراکسیداز (GPx)، گلوتاتیون ردوکتاز (GR)، سوپر اکسید دیسموتاز (SOD) و کاتالاز، مانع تشکیل رادیکال‌های آزاد مخرب سلامتی نیز می‌شوند.
در مطالعات گوناگون، فعالیت آنتی اکسیدانی گیاهان دارویی به محتوای فنولی آن‌ها نسبت داده شده است. گزارش شده است که بیشترین مقدار فنول گیاه گشنیز مربوط به دانه آن می‌باشد که می‌تواند با اثرگذاری بر مسیر کاسپازهای (گروهی از آنزیم‌ها که به خانواده پروتئازها تعلق داشته و نقش مهمی در مرگ برنامه ریزی شده سلول‌ها ایفا می‌کنند) درون سلولی و مسیرهای اپوپتوز (مرگ برنامه ریزی شده سلولی) میتوکندری، سلول‌های سرطانی را مهار نماید.
علاوه بر این، آنتی‌اکسیدان‌های موجود در بذر این گیاه می‌تواند سطح H2O2 (هیدروژن پراکسید، تجزیه این ماده باعث ایجاد رادیکال‌های آزاد شده که با خاصیت شدید اکسیدکنندگی خود، انواع مواد آلی و معدنی را اکسید می‌کنند و می‌توانند زمینه ایجاد انواع سرطان‌ها را پدید آورند) را کاهش داده و احتمالاً از تکثیر و مهاجرت سلول‌های سرطانی جلوگیری کند.

2- دانه گشنیز و کنترل دیابت

از دسته گیاهان دارویی که به نظر می‌رسد در درمان و کنترل دیابت نقش مهمی داشته باشد، بذر گشنیز را می‌توان نام برد که اثرات مفید و کارآمد خود در این زمینه را از 3 طریق مختلف اعمال می‌کند:
1- آثار ضدِ هایپرگلیسمی عصاره‌ی بذر گشنیز ممکن است به دلیل بازسازی پاسخ انسولین از طریق وجود فعالیت "شبه انسولین" و "انسولین آزاد" ضدِهایپرگلیسمیکی این بذر رخ دهد.
2- کنترل ضعیف قند خون در دیابت نوع یک با افزایش آسیب اکسایشی آپولیپوپروتئین A-I همراه است که بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند عصاره‌ی بذر گشنیز می‌تواند موجب بهبود کنترل گلوکز خون از طریق تعدیل مسیر فوق شود.
3- اثر هیپوگلیسمیک فلاونوئیدهای بذر گشنیز می‌تواند نتیجه افزایش فعالیت هگزوکیناز و گلوکوکیناز کبدی، محافظت و حتی افزایش تراکم سلول‌های β در جزایر لانگرهانس به علت خاصیت آنتی‌اکسیدانی آن‌ها، افزایش بیان ناقلان گلوکز در سلول‌های عضلانی، تعدیل فعالیت افزایش یافته آنزیم کبدی گلوکز 6- فسفاتاز و یا افزایش جذب گلوکز به وسیله سلول‌های کبد، چربی و عضله باشد.
روش استفاده: هر شب تعدادی تخم گشنیز را در آب خیس کنید و روز بعد آب عصاره‌ی آن‌ها را بنوشید.

3- دانه‌ی گشنیز و کنترل چربی خون

استفاده از عصاره بذر گشنیز سطوح کلسترول تام، تری گلیسیرید، LDL-C و VLDL-C سرم را کاهش داده و سطح HDL-C سرم را افزایش می‌دهد.
بعلاوه یافته‌های حاصل از بررسی‌های علمی ثابت کرده‌اند بذر گشنیز از طریق تأثیر بر متابولیسم چربی‌ها و افزایش تبدیل کلسترول به اسیدهای صفراوی سبب کاهش کلسترول سرم در بیماران مبتلا به کلسترول بالای خون می‌شود.

4- بذر گشنیز و سلامت پوست

در مطالعات اخیر حیوانی اثر عصاره بذر گشنیز به منظور بررسی اثر محافظتی این عصاره در برابر اشعه ماوراءبنفش به صورت آزمایشگاهی بر روی فیبروبلاست‌های پوست و نیز روی پوست بدون مو آزمایش شده است.
در سلول‌هایی که با عصاره بذر گشنیز درمان شده بودند مقادیر بیشتری از پروکلاژن نوع یک و مقادیر کمتری از MMPI (آنزیمی که موجب تخریب و تجزیه پروتئین‌های ساختمانی ماتریکس پوست نظیر کلاژن و الاستین می‌شود) دیده شده است.
همچنین مشاهده شد پوست‌های درمان شده با عصاره بذر گشنیز لایه‌های نازک‌تر پوستی و کلاژن فشرده‌تری از پوست‌های درمان نشده داشتند.
در تحقیقات میکروسکوپی نیز در سلول‌های پوست‌های درمان شده با بذر گشنیز مقادیر بیشتری پروکلاژن و مقادیر کمتری MMPI دیده شد.
همه این نتایج نشان‌دهنده آن است که عصاره بذر گشنیز می‌تواند به عنوان یک ماده ضد چروک که از طریق محافظت پوست در مقابل اثر UVB اثر می‌کند، در محصولات آرایشی- بهداشتی و دارویی مورد استفاده قرار گیرد.
از دیگر خواص تخم گشنیز در سلامت پوست می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
* درمان اگزما
تخم گشنیز دارای خواص ضدعفونی‌کننده است و می‌تواند برای درمان بیماری‌های پوستی از جمله اگزما و بثورات استفاده شود.
روش استفاده: تخم گشنیز پودر شده را با یک قاشق غذاخوری عسل و مقداری آب ترکیب کنید، خمیر به دست آمده را بر روی مناطق آسیب‌دیده بمالید و بگذارید 10 دقیقه بماند، سپس با آب سرد خوب بشویید.
* درمان آکنه و جوش صورت
دانه گشنیز دارای خواص ضد باکتری بوده و به عنوان یک درمان مؤثر برای آکنه و جوش صورت محسوب می‌شود.
روش استفاده: پودر تخمه گشنیز را با عسل و زردچوبه ترکیب کنید و آن را بر روی صورت بمالید، بگذارید تا خشک شود و سپس با آب سرد بشویید.
* رفع خارش پوست
برای خارش‌های پوستی نیز می‌توان از محلول‌های موضعی تخم گشنیز استفاده کرد.

5- تخم گشنیز و رینیت آلرژیک

تحقیقات علمی نشان داده‌اند ترکیبات فلاونوئیدی، فنولی و ترپنی عصاره بذر گشنیز سبب بهبودی در علائم رینیت آلرژیک همچون احتقان، آبریزش و سوزش بینی می‌شوند.
فلاوونوئیدهایی همچون لوتئولین، اپیژنین و فیستین به عنوان مهارکننده‌های طبیعی احتمالی IgE (نوعی ایمونوگلوبولین که با پیوند به عامل حساسیت‌زا باعث آزاد شدن هیستامین از ماست‌سل و بازوفیل می‌شود و علائم آلرژی را پدید می‌آورد) در نظر گرفته می‌شوند که فعالیت‌های ضد آلرژیک قوی همچون مهار آزادسازی هیستامین از اینترلوکین های نوع 4 و 3 (مولکول‌هایی از جنس پروتئین که نقش مهمی در بروز پاسخ آلرژیک و علائم آن دارند) سنتزی و جلوگیری از ترشح گیرنده CD40 (مولکولی که در صورت تحریک مجموعه‌ای از واکنش‌های مرتبط درون سلولی را رهبری می‌کند) به وسیله بازوفیل‌ها و شاید ماست‌سل‌ها دارند.
همچنین، کوئرستین موجود در این بذر ترشح CD63 و CD203c و آزاد شدن هیستامین در بازوفیل های فعال شده با آنتی IgE را مهار می‌کند.

6- دانه گشنیز و سلامت مو

دانه گشنیز ریشه‌های مو را تقویت می‌کنند و باعث افزایش رشد مو می‌شوند، همچنین با تقویت مو از ریزش مو جلوگیری می‌کنند.
روش استفاده: پودر دانه گشنیز را در مقداری روغن‌زیتون بریزید و بر روی موها و پوست سر خوب ماساژ دهید، بگذارید 30 دقیقه بماند و سپس با آب گرم و شامپو بشویید.

7- دانه گشنیز و کمک به گوارش

محققان دریافتند که تخم گشنیز مانند یک داروی ضد اسپاسم عمل می‌کند و برای بهبود هضم غذا، درمان نفخ، درمان معده درد، سندروم روده تحریک‌پذیر و سلامت دستگاه گوارش مفید می‌باشد.
روش استفاده: اگر سو هاضمه و نفخ دارید می‌توانید هر روز یک عدد تخم گشنیز را بجوید و یا تخم گشنیز را یک شب در آب خیس کنید و صبح روز بعد ناشتا آب آن را بنوشید.

8- بذر گشنیز و تسکین عفونت ادراری

تخم گشنیز به درمان عفونت ادراری و عفونت مثانه کمک می‌کند و چون خواص دیورتیک دارد برای سلامت کلیه‌ها مفید می‌باشد.
روش استفاده: 1.5 قاشق چای‌خوری تخم گشنیز را در دو فنجان آب بریزید و ناشتا بنوشید.

9- تخم گشنیز و کاهش درد قاعدگی

تخم گشنیز با کمک به تنظیم عملکرد مناسب غدد درون‌ریز و هورمون‌هایی که دوره‌های قاعدگی را تنظیم می‌کنند به بهبود بی‌نظمی قاعدگی و درمان گرفتگی و درد پریود کمک می‌کند.
روش استفاده: 6 گرم تخم گشنیز را در نیم لیتر آب جوش بریزید و بگذارید 10 دقیقه بماند تا دم بکشد، این چای گرم را با عسل ترکیب کنید و روزی سه بار مصرف کنید تا درد قاعدگی را کاهش دهد.

10- بذر گشنیز و درمان کم‌خونی

تخم گشنیز حاوی مقادیر بالایی آهن است که برای پیشگیری و درمان کم‌خونی مفید می‌باشد.
روش استفاده: برای درمان کم‌خونی هر روز یک قاشق چای‌خوری تخم گشنیز را در یک لیوان آب جوش بریزید و بگذارید 10 دقیقه بماند تا دم بکشد سپس این دمنوش را با عسل یا خرما بخورید.

دیگر خواص تخم گشنیز

تخم گشنیز حاوی مقادیر بالایی پتاسیم است؛ از این رو به عنوان یک دیوروتیک طبیعی عمل کرده و باعث کاهش فشارخون بالا، ادم و ورم می‌شود.
این دانه‌ی گیاهی همچنین حاوی مقادیر بالایی ویتامین C است که باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شده و به درمان سرماخوردگی و آنفلوانزا کمک می‌کند.
می‌توان 2 تا 3 گرم تخم گشنیز را دم کرد و 3 بار در روز آن را مصرف کنند که برای کاهش قند خون، افزایش شیر مادران و هضم غذا مفید است.

عوارض و مضرات تخم گشنیز

* کسانی که از دیابت و فشارخون بالا رنج می‌برند، نباید در مصرف تخم گشنیز زیاده روی کنند چون ممکن است باعث کاهش شدید قند خون و فشارخون شود.
* تخم گشنیز ممکن است باعث واکنش‌های آلرژیک در افراد حساس شود.

---

منابع:
زندگی آنلاین - هاشم یاوری؛ دانشجوی کارشناسی ارشد علوم بهداشتی در تغذیه
فارس - مرتضی صفوی؛ متخصص تغذیه
سایت کوکا