شاعر کودک باید کودکی کند

کودکان با شعرهای طیبه شامانی به آسانی ارتباط برقرار می کنند. زبان شعر او را می فهمند و از خواندن آن لذت می برند.طیبه شامانی معتقد است کودک درونش راز این موفقیت است. او با کودکان زندگی می کند،کودکی می کند و برای بچه ها شعر می گوید. به مناسبت روز ادبیات کودک و نوجوان درباره شعر کودک با او گفتگو کردیم.

طیبه شامانی، شاعر کودک و نوجوان و اهل دامغان است. او تاکنون اشعار زیادی برای خردسالان، کودکان و نوجوانان سروده است. از جمله آثار شامانی می‌توان به مجموعه «خاله‌بازی»، «چرخ و فلک»، «مسافر سپیده دم»، «دم گربه‌ها را بکش»، «قچ قچ»، «خدای مهربون من» ،«دستمال مهربانی»، «قطره‌های باران»، «توپولک مثل عروسک»، «عسل بابا» و «عسل مامان» و ... اشاره کرد.

برای شروع، درباره اهمیت ادبیات کودک صحبت کنیم؟
رابطه کودک، ذهن و آینده او جدا از ادبیات نیست. اولین چیزی که کودک می شنود لالایی مادرانه است. این اولین ارتباط کودک با دنیای پیرامونش پس از تولد است. اولین بار برای کودک شعر خوانده می شود. شب ها با قصه به خواب می رود. این ها نشان می دهد که چقدر ادبیات لازم و مهم است. همه این لالایی ها، قصه ها، ضرب المثل ها جزیی ازادبیات کودک است.

کودکان بر خلاف نوجوانان بیشتر با شعر ارتباط برقرار می کنند، چرا؟
خب ! برای کودک شعر می خوانند و او با شعر ارتباط برقرار می کند. اما وقتی به نوجوانی می رسد، شعر مناسب او کمتر است، در نتیجه از شعر زده می شود. زمانی از عاشقانه ها گفته نمی شد، درباره آنچه بچه ها دوست داشتند، شعری سروده نمی شد و فقط در یک سبک و زمینه خاص شعر وجود داشت. علاوه بر اینها ما در مقطعی نوجوانان را درک نکردیم و نتوانستیم برایشان شعر بگوییم. البته الان وضعیت شعر این رده سنی بهتر از گذشته است. درباره نیازها، عاشقانه ها و علاقه مندی هایشان شعر سروده می شود. با این حال باز هم شعر مناسب کم است و همین ها باعث دلزدگی نوجوان ها از شعر می شود.

اما شاعران هم از مضامین و قالب های متنوع در شعر کمتر استفاده می کنند.
در این مورد هم وضعیت نسبت به گذشته بهتر است، بچه های الان شعر نیمایی و سپید را دوست دارند. البته این را هم یادآور شوم که کتاب نوجوان سخت چاپ می شود و وضعیت اقتصادی هم بی تاثیر نیست.
تنوع در مضامین شعری از دغدغه های شخصی خود من است. در این زمینه علاقه دارم و کار می کنم. به عنوان مثال در مورد شعرفلسفی برای کودک چندین ماه وقت گذاشتم. حتی فلسفه خواندم تا ببینم فلسفه چه می خواهد و چه می گوید. طنز را در شعرهایم وارد کردم برای اینکه محیط خانواده و بچه ها شاد نیست و شادی را تجربه نمی کنند. این تنوع و استفاده از قالب و مضامین را به شخصه در آثارم لحاظ کرده ام.

این تنوع در مضامین شعری چه تاثیری در بیان و انتقال مفاهیم دارد؟
بسیار اهمیت دارد. زبان شعر کودک باید سالم باشد. این موضوع خیلی مهم است. از موضوعات تکراری باید پرهیز کرد. باید موضوعات جدید برای مخاطب بیان شود. مخاطب کودک و نوجوان بسیار باهوش هستند و همه چیز را درک می کنند و می فهمند. یعنی شاعر باید اینها را بفهمد و برایشان بنویسد.چه اشکالی دارد از طنز، تخیل و ... در شعر استفاده شود. مخاطب کودک و نوجوان خیلی راحت با طنز ارتباط برقرار می کند. هرچقدر مخاطب شاد باشد، قطعا بیشتر هم تاثیر می پذیرد.

شاعر چگونه می تواند به زبان کودک شعر بگوید؟
شاعر باید کودک شود و کودکی کند.دنیای کودکان را ببیند و تجربه کند. لمس روحیات کودکانه از نزدیک خیلی مهم است. شاید یکی از دلایلی که در شعر کودک موفق بوده ام همین باشد.کودک درونم هنوز فعال است.

برای شعر نانوایی، بارها به نانوایی می رفتم و از نزدیک با فضای آن آشنا شدم. برای شعر گربه، قفس مرغ عشق ها را در حیاط می گذاشتم و بازی گربه ها و رفتارشان را با آنها تماشا می کردم. بهرحال نمی توانیم در فضای بزرگسالان زندگی کنیم و فقط روحیه نقادانه داشته باشیم، در عین حال شعر کودک هم بگویید.

مهمترین اصلی که در شعر کودک باید رعایت شود، چیست؟
زبان سالم در شعر کودک خیلی مهم است. در شعر کودک زبان معیار است و در شعر خردسال محاوره. به نظرم مهمترین مساله این است که زبان را به بچه ها درست بیاموزیم. فعل و فاعل، واژگان فارسی و ... را درست به کار ببریم و از آسیب های زبانی پرهیز کنیم؛ به عبارت بهتر درست نویسی و دوری از غلط نویسی. شعر کودک باید به زبان آموزی و آموختن زبان فارسی کودکان و نوجوانان کمک کند.
نکته ای که باید به آن اشاره کنم، کتاب سازی است که متاسفانه زبان و ادبیات فارسی را به هم ریخته است. برخی تصور می کنند چون مخاطب کودک است، اجازه داریم کلمات و جمله ها را غلط بگوییم. کودکان غلط نویسی را یاد می گیرند. شعر موفق، زبان سالم را به مخاطب می آموزد. زبان فارسی را نباید بیشتر از این خراب کرد.

کدام یک از آثارتان را بیشتر دوست دارید؟
در رده سنی کودکان «دم گربه را بکش» و «قچ قچ» را بیشتر دوست دارم. «دم گربه را بکش» یک اثر کودکانه است که فضایی شاد دارد. حس و حال شیطنت های کودکان را به خواننده منتقل می کند. شعرهایی که در عین جذاب بودن، نکته های اخلاقی و تربیتی را هم به کودکان یادآور می شود. کتاب «قچ قچ» هم که برای گروه سنی الف سروده ام. در بخش کودک و نوجوان حشنواره شعر فجر برگزیده شد.
علاوه بر اینها یک مجموعه شعر نوجوان با حس و حال این رده سنی نیز با نام «دلم تنگ تنگ است» را هم خیلی دوست دارم. هر چند که این کتاب بیش از یک سال است که در انتظار انتشار، به دلیل شرایط اقتصادی در چاپخانه معطل مانده است. مجموعه ای است از 15 شعر نوجوان که  فضایی عاشقانه و اجتماعی دارد. حاصل  15 سال فعالیت من در حوزه ادبیات کودک و نوجوان است.


نام هایی را که می برم در چند کلمه توصیف کنید؟

مصطفی رحماندوست: استاد شعر و شعور و اخلاق.
ناصر کشاورز: در شعر کودک، مدیون ایشان هستم.
شکوه قاسم نیا: خیلی دوست داشتنی، عزیز و قابل احترام.

تصویر ادبیات کودک و نوجوان بدون حضور نام آوران و استادان شعر و ادب چگونه است؟
تصورش هم سخت است. از این جهت که بدون اینها (نام نمی برم، همه بزرگان و اساتید) اصلا شعر کودک نداشتیم. بدون آنها چیزی که امروز به عنوان شعر کودک و نوجوان می شنویم، وجود خارجی نداشت.تلاش ها و کوشش های ایشان و خلق آثاری ماندگار و قابل توجه است که باعث حفظ و تثبیت ادبیات کودک و نوجوان شده است.

 و آینده ادبیات کودک و نوجوان؟
قطعا آینده ای بسیار روشن! با توجه به نیروهای جوان و نویسندگان و شاعرانی که در حال حاضر در این حوزه فعالیت دارند، به نظرم آینده ای روشن در انتظار ادبیات کودک و نوجوان است. به شرط آنکه حمایت از ادبیات کودک و نوجوان فراموش نشود. به ویژه در حوزه نشر. کتابی که امروز نوشته می شود برای بچه های امروز است نه 10 سال دیگر. کتاب ها و آثار نویسندگان و شاعران کودک و نوجوان نباید در چاپخانه یا دفتر ناشر خاک بخورد و باید منتشر شود.

---