جستاری پیرامون مسأله تقطیع حدیث

نقل قسمتي از يك روايت را اصطلاحا تقطيع حديث می نامند.

توضیح مسأله
برخی از احاديث فقط در يك موضوع وارد شده و شامل يك حكم است، ولي برخي از روايات، شامل احكام مختلف و يا حاوي موضوعات متنوعي است.

نسبت به نقل قسمتي از يك روايت «تقطيع» بين علماء اختلاف نظر است. جمعي كه نقل مفاد حديث (يعني نقل به معني) را جايز نمي دانند، از تقطيع روايت نيز منع كرده اند و بعضي هم كه نقل به معني را جايز مي دانند، فقط در موردي كه تمام روايت را قبلا نقل نموده، تقطيع را جايز دانسته اند.

خطيب بغدادي میگوید: [1] اگر متني شامل دو حكم باشد، به منزله احاديث منفصل بوده و جايز است جدا جدا نقل كرد و عده اي از ائمه چنين مي كردند. سپس از احمد بن حنبل نقل مي كند كه مقدار حاجت را از حديث نقل مي كرد و گاهي از اول و آخر حديث را مي آورد و قسمت وسط را متروك مي گذشت.

تحقيق آن است كه جواز تقطيع حديث منوط به دو شرط است:
شرط اول: نخست آن كه روايت داراي احكام مختلف يا شامل موضوعات متنوعي باشد.

شرط دوم: دوم آن كه تقطيع از كسي كه صلاحيت علمي براي اين كار دارد، صادر شود.بديهي است با اين دو شرط، موانعي كه احتمال مي رود ملغا مي گردد.

بايد دانست كه تقطيع حديث، بيشتر به سبب تدوين روايات به حسب ابواب احكام انجام مي شود و اتفاقا بيشتر كتب حديث بر اين روش تدوين شده است و در نتيجه، براي تسهيل كار مراجعين-كه بررسي روايات يك موضوع و يك باب است-تقطيع حديث، لازم وحتمي به نظر مي رسد، چه تكرار يك روايت كه شامل چند حكم است،[2] به تعداد ابواب مختلف، جز اتلاف وقت مؤلف و پژوهنده نتيجه اي ندارد.آري، اگر حديثي را در موردي نقل نمايند و سپس درابواب ديگر پس از نقل جمله مربوطه، يادآوري شود كه تمام حديث درچه بابي ذكر شده است بهتر خواهد بود.

به هر حال اين كار (تقطيع حديث) از لحاظ شرعي بدون اشكال است و از نظر سهولت كار لازم است. عبد الله بن سنان به حضرت صادق (ع) عرض كرد كه قومي به نزد من مي آيند كه از احاديث شما استفاده نمايند، ولي من خسته شده و توانايي اين كار را ندارم. حضرت فرمود: ازاول موضوع، حديثي را از وسط و آخر حديثي قرائت نما. [3]

تنبيه: تقطيع حديث در كتب مهم حديث شيعه [4] و قسمتي از كتب اهل سنت از قبيل موطا مالك و صحيح بخاري و سنن ابوداود و سنن نسائي انجام شده، منتها از ابن حنبل نقل شده كه گفته است: سزاواراست كه حديث را تقطيع نكنند. [5]

ـــــــــــــــــ
پی نوشت
[1] . الكفاية في علم الدراية، ص 193.
[2] . مانند حديث اربعماة كه به نقل صدوق در خصال، حضرت امير المؤمنين‏در يك مجلس به اصحاب خويش تعليم فرمود.ر.ك:خصال چاپ مكتبه الصدق، ص 611.
[3] . علم الحديث، ص 94.
[4] . خاصه در وسائل الشيعه.
[5] . تدريب الراوي، ص 316-الكفايه خطيب ص 190.

منبع:‌ وبسایت اندیشه قم