توبه سلمان رشدي و فرق كافر با مرتد

 در اينجا چند بحث وجود دارد : اينكه فرد مرتد مي تواند توبه كند؟ آيا توبه او پذيرفته مي گردد؟ توبه او خطاب به كيست، خداوند يا انسان كه مجري فرامين الهي در جامعه است؟ به عبارت ديگر خداوند در مقابل فرد مرتد در صورت توبه چه خواهد كرد و ما در مقابل چنين فردي چه بايد بكنيم ، با توجه به اينكه خداوند بر اساس نيت و باطن حكم مي كند و ما بر اساس ظاهر. چند نوع مرتد وجود دراد؟ و در پايان هم چه فرقي بين كافر و مرتد وجود دارد.
مطمئنا هر فردي كه گناهي كند مي تواند بازگردد و خداوند هيچ گاه در توبه را به روي او نمي بندد هر چند ممكن است برخي گناهان چنان زشت باشند كه تمام قلب فرد را تيره و تار گرداند و همين گناه فرصت بازگشت را از فرد باز ستاند اما امكان توبه گناهكار وجود دارد . بنابراین ، فردي چون سلمان رشدي اگر نوري در قلبش وجود داشته باشد حتما توبه خواهد كرد اما تا آنجا كه خرد انساني نظاره گر او مي گردد چنين نوري را در قلب او نمي يابد چون فردي كه علم مبارزه با خداوند را برافراشته و در مقابل او كوس جنگ سر داده است چگونه در انديشه بازگشت خواهد بود.
بنابراين وقتي بنده اي به پيشگاه خداوند توبه آرد و اظهار پشيماني نمايد چون توبه كردن نيز خود از وجود نور و زمينه اي الهي در فرد خبر مي دهد خداوند توبه او را مي پذيرد و از حقي كه مربوط به اوست مي گذرد اما از حقوق ديگر آفريده هايش كه به كفر چنين فردي مربوط است هرگز نخواهد گذشت ؛ مثلا از گمراهي ديگران ، آزار و اذيت مومنان و ....
ما كه از باطن و نيات افراد آگاه نيستيم و بر اساس ظاهر حكم مي كنيم و قرار است احكام الهي را در جامعه پياده سازيم نيز در مقابل فرد مرتد مكلف به انجام قوانيني و احكامي هستيم كه براي آگاهي از آنها بهتر است در ابتدا به بررسي انواع مرتد بپردازيم.
انواع مرتد
در فقه اسلامى مرتد دو نوع است و هر يك احكامى جداگانه دارد:
الف) مرتد فطرى: كسى است كه پدر يا مادر يا والدينش هنگام انعقاد نطفه وى مسلمان بوده، بعد از بلوغ، آيين اسلام را پذيرفته و سپس به كفر روى آورده است؛ مانند سلمان رشدى كه پدرش مسلمان است.
ب) مرتد ملى: كسى است كه پدر و مادرش هنگام انعقاد نطفه وى كافر بوده‏اند؛ بعد از بلوغ، اظهار كفر كرده، سپس مسلمان شده و بعد از آن به كفر باز گشته است. البته برخى از فقها نيز اسلام يا كفر پدر يا مادر هنگام ولادت طفل را شرط دانسته‏اند نه هنگام انعقاد نطفه.
فرزندان نابالغ، از جهت اسلام و كفر، تابع آيين پدر و مادرند. هر گاه يكى از والدين مسلمان باشد، فرزند، مسلمان شمرده مى‏شود؛(اسلامِ حكمى) چون اسلام بر كفر برترى دارد و تابعيت برتر براى فرزند منظور مى‏شود. اگر پدر و مادر هر دو كافر باشند، فرزند نيز در حكم كافر است. البته بايد توجه داشت، براى حكم به ارتداد و اجراى مجازات آن، اسلامِ حكمى كفايت نمى‏كند. بايد فرد، پس از بلوغ، خود اسلام را انتخاب كند و سپس كفر بورزد. ( ر.ك. پيام قرآن ج 10، حضرت آيت الله مكارم شيرازي)
مجازات ارتداد
اگر مرتد فطرى مرد باشد، علاوه بر برخى از احكام مدنى مانند فسخ پيمان نكاح و جدايى از همسر بدون نياز به طلاق و تقسيم اموال بين ورثه، به اعدام محكوم است و توبه‏اش، از جهت ظاهرى، پذيرفته نمى‏شود؛ يعنى اگر با اعتقاد و باور قلبى توبه كند، خداى متعال مى‏پذيرد و نماز و عبادتش صحيح است؛ اما بر جريان حكم اعدامش تأثير ندارد. اگر مرتد ملى توبه كند، پذيرفته مى‏شود؛ حتى قبل از جريان هر گونه حكمى، نخست وى را به توبه و بازگشت به ا سلام دعوت مى‏كنند و سه روز - برخى از فقها مانند شيخ طوسى گفته‏اند به قدر لازم - به او مهلت مى‏دهند. اگر در اين مدت توبه كرد، آزاد مى‏شود؛ و گرنه به اعدام محكوم مى‏گردد. البته زن مرتد، از هر نوع كه باشد كشته نمى‏شود. او را به توبه فرا مى‏خوانند، چنانچه توبه كرد، آزادش مى‏كنند؛ و گرنه در زندان باقى مى‏ماند، هنگام نماز تازيانه مى‏خورد و در تنگناى معيشتى قرار مى‏گيرد تا توبه كند.
موضوع ارتداد و آثار حقوقى اش در شريعت و فقه اسلام به اندازه‏اى روشن و بديهى است كه درباره اصل حكم كم‏ترين ترديدى وجود ندارد و همه مذاهب فقهى آن را پذيرفته‏اند؛ البته درباره جزئياتش اختلاف نظرهايى ديده مى‏شود؛ براى مثال، بر اساس رأى مشهور اهل سنت، بين مرتد ملى و فطرى يا زن و مرد تفاوتى وجود ندارد؛ - هر نوع كه باشد - ابتدا به توبه دعوت مى‏شود، چنانچه توبه كرد آزاد و گرنه كشته مى‏شود. ابوحنيفه، مانند فقهاى شيعه، بين زن و مرد فرق گذاشته است. حسن بصرى نيز معتقد است مرتد، بى‏آن كه به توبه دعوت گردد، كشته مى‏شود.
خلاصه بايد گفت كه ، توبه مرتد اگر قبل از اثبات ارتداد نزد قاضى باشد هم از لحاظ حكم فردى پذيرفته است و هم از لحاظ حكم اجتماعى؛ يعنى اثر فردى آن را كه بين شخص مرتد و خداوند است اصلاح مى‏كند و هم مجازات دنيوى آن را از بين مى‏برد. ولى اگر اين توبه بعد از اثبات ارتداد نزد قاضى باشد، مجازات آن در برخى موارد (مرتد فطرى «مسلمان زاده» مرد) ساقط نمى‏شود ولى توبه او به لحاظ حكم فردى، يعنى آنچه بين او و خدا است پذيرفته مى‏شود.
ارتداد در اديان مختلف
ارتداد از موضوعاتي است كه در اديان مختلف، به عنوان «جرم» شناخته شده است و برخي حقوقدانان بر اين باورند كه «در همه اديان» جرم شمرده مي‏شود. در عصر ساسانيان در مزدائيزم هم براي آن كيفري در قوانين پيش‏بيني كرده بودند، چنانكه فردوسي مي‏گويد:
كه زردشت گويد به استا و زند / كه هر كس كه از كردگار بلند
به پيچد به يكسال پندش دهيد / همان مايه سودمندش دهيد
پس از سال اگر او نيايد به راه / كشيدش به خنجر به فرمان شاه
در متون مقدس مسيحيت نيز فراوان از قتل كساني كه دين را رها كنند سخن به ميان آمده است. با توجه به شواهدي كه از اديان مختلف در اين باره وجود دارد، مجازات مرتد را «ماده‏اي مشترك» در همه قوانين اديان بايد دانست.
فرق كافر و مرتد
همانطور كه مي دانيم مرتد كسى است كه از اسلام خارج شده، و كفر را اختيار نمايد.( امام خمينى، تحرير الوسيله، ج2، ص 366؛ ابن قدامه، المغنى، ج 10، ص 74 ) خروج از اسلام با انكار اصل دين، يا يكى از اصول دين (توحيد، نبوت و معاد) حاصل مى‏شود، و نيز اگر يكى از ضروريات دين را - كه براى همه‏ى مسلمانان روشن و واضح است - به گونه‏اى كه - ملازم با انكار رسالت باشد، و انسان به اين ملازمه توجه داشته باشد - باز ارتداد حاصل مى‏شود. (همان، ج1، ص 118 ) و نيز ارتداد به دو قسم فطرى و ملّى تقسيم شد.
كافردر اينجا به معناي خاص آن يعني كسي كه معتقد به دين اسلام نيست خواه معتقد به اديان ديگر – يهود يا مسحيت - باشد و خواه اصلا معتقد به ديني نباشد ، بكار مي رود. فرد كافر اصلا در هيچ برهه از زندگي اش به دين اسلام معتقد نبوده است.
با توجه به معناي كافر و مرتد بايد گفت كه : كافر داراي معنايي اعم از مرتد است چرا كه هر مرتدي را مي توان عنوان كافر بر آن اطلاق نمود اما به هر كافري نمي توان گفت مرتد است ؛ به عبارت منطقي ميان آن دو نسبت عام و خاص مطلق بر قرار است ، كافر عام و مرتد خاص است.
البته از جهت احكام نيز اين دو با يكديگر فرق دارند. با توجه به اينكه احكام الهي تمام انسانها را مخاطب قرار مي دهد و چنين نيست كه تنها مسلمانان مخطبان فرامين الهي باشند بلكه همه انسانها مكلف به انجام دستورهاي الهي اند و آناني كه انجام مي دهند ثواب خواهند گرفت و آناني كه انجام نمي دهند پس از مرگ عقاب خواهند ديد. اما نكته اي كه در اينجا وجود دارد اين است كه فرد كافر چون پس از كفرش مسلمان شد تمام اعمال انجام نداده اش بخشيده مي گردد و نيازي ندارد تا آنها را جبران نمايد اما فرد مرتد اگر باز گشت بايد تمام اعمالش را كه در زمان ارتدادش انجام نداده است قضا نمايد و بجا آورد.

---

منبع :پرسمان/معارف