چرا "بهار" از یادگیری قرآن فرار می کند؟!

وقتی فیلم " نفس" به کارگردانی نرگس آبیار را در سینما نگاه می کردم، قسمتی از فیلم توجهم را بسیار به خود جلب کرد و آن قسمتی بود که "ننه آقا" با بزرگ شدن "بهار" (نوه ی پسری اش؛ دختر باباغفور) او را به یادگیری قرآن پیش " اکرم خانم (معلم قرآن)" که پر از خشم و خشونت است بفرستد و این گونه می شود که ..

فرآوری: زهرا اجلال- بخش قرآن تبیان

وقتی فیلم " نفس" به کارگردانی نرگس آبیار را در سینما نگاه می کردم، قسمتی از فیلم توجهم را بسیار به خود جلب کرد و آن قسمتی بود که "ننه آقا" با بزرگ شدن "بهار" (نوه ی پسری اش؛ دختر باباغفور) او را به یادگیری قرآن پیش " اکرم خانم (معلم قرآن)" که پر از خشم و خشونت است بفرستد و این گونه می شود که این اکرم خانم داستان ما با خشونت و ترساندن بهار، نه تنها او را ترغیب و تشویق به یادگیری نمی کند، بلکه منجر می شود بهار از مکتب خانه قرآنی فرار کند و روزهای بعد، دختر کوچولوی داستان ما به اسم رفتن به کلاس قرآن، به دنبال بازی و تفریحات کودکانه و حتی خواندن کتاب هایی که از سن او بیشتر است بپردازد.... و این دقیقا در حالی است که وقتی پدربزرگ مهربان بهار برای یاد دهی قرآن به بهار برایش وقت می گذارد و با مهربانی و تشویق او را همراهی می کند، بهار به زیبایی گوش داده و یاد می گیرد.

نگاهى به روش ها و شیوه‏ هاى متداول آموزش قرآن و راهكارهاى اجرایى و پیشنهادى در جهت ترویج آن نشان مى ‏دهد كه اصول و مبانىِ آموزش و ترویج قرآن از دیدگاه قرآن مجید و آموزه‏ هاى سیره و سنّت نبوى به عنوان اسوه حسنه، مبناى برنامه ‏ریزى و راه‏اندازى این امر مهم توسط مسئولان فرهنگى نبوده و نیست. 

این در حالى است كه پیامبر اكرم صلى ‏الله‏ و علیه ‏و‏آله در نظام آموزش و ترویج قرآن، روش ها و شیوه‏ هایى را به كار مى‏ برند كه در همه زوایاى خود، كاملاً عمومى و فراگیر هستند، به طورى كه در همه زمان ها و مكان ها و براى همه انسان ها با هر زبان، خط و نژاد و براى گروه هاى سِنّى مختلف و براى با سواد و بى ‏سواد، یكسان است و به كتاب درسى و جزوه آموزشى بیرون از قرآن مشروط نیست و داراى مقبولیّت علمى، و مرحله ‏بندى و مقاطع مشخص آموزشى با رهاوردهاى تعریف شده مى‏ باشد. (محمّد على لسانى فشاركى و دیگران، طرح پژوهشى آموزش زبان قرآن، ص 600-601)

ترغیب به قرآن به جاى تحمیل آن

با توجّه به اصولى همچون «لَسْتَ عَلَیْهِم بِمُصَیْطِر» (غاشیه/ 22) و «... وَ مَا اَنْتَ عَلَیْهِمْ بِجَبَّار...» (ق/ 45) و «... وَ مَا اَنَا مِنَ الْمُتَكَلِّفینَ» (ص/ 86) و بررسى سراسر سیره رسول اكرم صلى ‏الله‏ علیه ‏و‏ آله درمى‏ یابیم كه آن حضرت هرگز قرآن را بر كسى تحمیل و اجبار نمى ‏كرد، بلكه همواره با ابلاغ مبین قرآن، زمینه آشنایى مردم با آن را فراهم مى ‏آورد، تا كسانى كه خواهان یادگیرى قرآن هستند، بتوانند آن را فرا بگیرند؛ چرا كه اصولاً هر نظام آموزشى ـ تربیتى كه شالوده ‏اش بر اجبار و تحمیل بنا شده باشد، دیر یا زود به شكست مى ‏انجامد.

بهره‏ گیرى از روش شنیدارى ـ گفتارى (اِقراء)

پیامبر اكرم صلى ‏الله ‏علیه‏ و ‏آله در جهت آموزش و ترویج قرآن، آیات نازل شده را اقراء مى ‏فرمود. اقراء آیات، سه مرحله اساسى اِسماع، اِستماع و اِتّباع را در بر دارد (چنان كه خداوند روش آموزش قرآن به پیامبر اكرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و‏ آله را این ‏گونه بیان مى‏ كند: «سَنُقْرِئَكَ فَلاَ تَنْسى» (اعلى/ 6)؛ «فَاِذَا قَرَأنَاهُ فَاتَّبِعْ قُرآنَهُ» (قیامة/ 19)

معلّم، آیات را بر متعلّم، با تأنّى و كلمه به كلمه به صورتى روشن و با صدایى گویا و رسا قرائت مى ‏كند (اِسماع)؛ و متعلّم پس از اِنصات یعنى سكوت همراه با توجّه و گوش فرا دادن (استماع) به هر فراز قرآنى، آن را تكرار مى‏كند (اتّباع)؛ و این جریان آیات از زبان معلّم به سوى گوش متعلّم و جریان دوباره همان آیات بر زبان متعلّم و بازگشت آنها به سوى گوش معلّم تا آنجا ادامه مى ‏یابد كه آیات مورد نظر از قلب و زبان معلّم به قلب و زبان متعلّم منتقل مى ‏شوند؛ و متعلّم نیز عیناً مانند معلّم، حامل و معلّم همان آیات كریمه مى ‏شود.

آسان‏ سازى آموزش

پیامبر اكرم صلى ‏الله ‏علیه‏ و ‏آله با آن شناخت جامع و كاملى كه از ماهیّت و اهداف نزول قرآن و گوناگونى مخاطبان آن به خصوص از دو جنبه زبان و روان داشت، در هنگام تعلیم قرآن، هر طور كه آیات قرآن بر زبان افراد جارى مى ‏شد، آن را تحسین و تجویز مى ‏فرمود و اشتباهات قرآن‏ آموزان را به صورت مستقیم و رو در رو، به ویژه در حضور دیگران، تصحیح نمى ‏كرد؛ اصولاً هیچ گونه قرآن خواندنى را «غلط» محسوب نمى ‏كرد، بلكه هر كس، هر طور كه مى‏ خواند، چون به هر حال قرآن مى ‏خواند، تحسین و تشویق مى‏ شد. 

کمبود توجه به این نکته  را متأسفانه زیاد در بین مجالس قرآنی می بنیم که معلمین اشتباهات تلاوت کننده ها را مستقیم و بدتر از آن، با لحن های بدی تذکر می دهند و این ها در حالی است که  پیامبر اكرم صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله مسیر آموزش و فرایند یادگیرى یكایك قرآن ‏آموزان را متناسب و مطابق با وضعیّت و توانایى هر یك از آنان آسان مى ‏نمود، تا هیچ قرآن ‏آموزى احساس نكند كه نسبت به میزان توانایى و مشكلاتش در روند یادگیرى، بى‏ توجّهى مى ‏شود و در نهایت نتیجه بگیرد كه بهتر است قرآن نخواند و آن را رها كند؛ چنان كه وقتى بلال حبشى به علّت عدم توانایى بر تلفظ حرف «شین»، مورد انتقاد برخى از ظاهرگرایان قرار گرفته بود، پیامبر اكرم صلى ‏الله‏ علیه ‏و ‏آله فرمود: «انّ سین بلالٍ عنداللّه‏ الشین» (مستدرك الوسائل، ج 4، ص 278)؛ نزد خداوند، سین بلال همان شین است و هیچ فرقى نمى‏ كند.

از این رو، به معلّمان قرآن نیز همواره سفارش مى‏نمود كه در آموزش قرآن به مسئله مهم آسان ‏سازى و آسان ‏گیرى توجّهى جدّى داشته باشند و بر مبناى آن عمل نمایند: «عَلِّموا و یسِّروا و لا تعسِّروا و بشِّروا و لا تنفِّروا» ( كنز العمّال، ج 10، ص 249، ح 29330؛ صحیح مسلم، ج 2، ص 1359)

آسان‏گیرى سبب مى‏شود كه مردم، قرآن را به مثابه پیامى فرخنده و خجسته دریافت كنند و همین بشارت، آنان را به سمت فراگیرى بیشتر قرآن و قرائت آن تشویق مى‏كند، در حالى كه سختگیرى و ایجاد دشوارى، موجب نفرت و دورى مردم از عرصه آموزش و ترویج قرآن مى‏گردد.

اقراء و قرائت پیوسته آیات

قرائت پیوسته آیات قرآن توسط پیامبر اكرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و‏ آله (در حقیقت توجه به این نکته توسط رهبری جامعه) سبب مى‏ شد كه بسیارى از افراد در همان لحظات خود به خود به انصات و استماع آیات قرآن بپردازند و آنها را فرا گیرند، یا همراه آن حضرت تكرار كنند؛ چنان كه ابن مسعود مى‏گوید: «هنگامى كه با پیامبر اكرم صلى ‏الله ‏علیه ‏و ‏آله در منى به‏ سر مى ‏بردیم، سوره «والمرسلات» نازل شد و رسول خدا صلى ‏الله‏ علیه‏ و‏ آله بلافاصله به قرائت آن پرداخت و من در حالى كه زبان مباركشان به قرائت آن سوره تر و تازه بود، آن سوره را از دهان مباركشان تلقّى كردم و یاد گرفتم» ( صحیح بخارى، ج 18، ص 176 و 178)

این نکته درست همان نکته ای است که چندی پیش رهبر انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای در سخنرانی خود تأکید داشتند و فرمودند" یکی از کارهای لازم در کشور، رواج جلسات «تلاوت و استماع» قرآن است. همانگونه که جلسات عزاداری یا سرور برای اهل بیت علیهم السلام برگزار می شود، جلسات قرآنی نیز باید گسترش پیدا کند تا سرعت رشد مفاهیم قرآنی افزایش یابد».

و نیز ایشان  به برگزاری جلساتی تنها برای استماع قرآن کریم توصیه کرده بودند؛ جلساتی که می‌تواند افراد را جذب ظاهر قرآن کرده و پس از آن به سوی عمق کلام وحی و تدبر در آیات الهی سوق دهد."

به امید آنکه ان شاء الله با رفتار و عملکردهایمان، مشوق هایی باشیم برای جذب افراد مخصوصاً جوانان به سمت قرآن کریم.

منابع:
سایت فارس نیوز
نشریه مشکوه - شماره 87