مراجع عظام تقلید، از گذشته‌های دور علاوه بر زعامت حوزه‌های علمیه و پاسخگویی به نیازهای دینی مومنان، نگاهی ویژه به معضلات و مسائل اجتماعی داشته‌اند و همواره به طور مستقیم و یا غیرمستقیم و به‌واسطه موسسات و نهادهای خیریه، در صدد کمک‌رسانی به گروه‌های خاص جامعه برآمده‌اند. بیمارستان‌ها، درمانگاه‌ها و خدمات دیگری در عرصه‌های تامین اجتماعی، شواهدی روشن بر این دغدغه بزرگان دین است.

یکی از گروه‌هایی که حمایت از آنها همواره مورد توجه مراجع عظام تقلید بوده، معلولان و روشندلان بوده است که در عین بهره‌مندی از توانایی‌های بدنی، ذهنی و هوشی، معمولا به دلیل ضعف در بینایی یا نابینایی مطلق، از جامعه دور می‌افتاده‌اند و از قابلیت‌های بسیارِ آنها استفاده‌ای نمی‌شده است.

دفتر فرهنگ معلولین (Handicap Cultural Center) که از سوی دفتر آیت الله العظمی سیستانی و با نظارت حجت‌الاسلام والمسلمین سید جواد شهرستانی در سال ١٣٩٠ تاسیس شده را اما می‌توان اولین نهادی دانست که مستقیما وارد کارزار شده تا معلولین را برای تبدیل شدن به عناصری سودمند یاری دهد. این موسسه همچنین تلاش می‌کند با «ترویج متون دینی در جامعه معلولین، اخلاق و معنویت، وظایف و احکام، و باورها و عقاید آنان را ارتقا دهد.»

محمد نوری، مدیر دفتر فرهنگ معلولین، در گفتگو با مباحثات، می‌گوید: «اصلی‌ترین وظیفه این مرکز، تولید کتاب گویا، ترجمه کتاب‌های زیربنایی و مهم به خط بریل، و نیز تولید کتاب‌های الکترونیکی است.» این مرکز علاوه بر آنکه خود، دستی در تولید کتاب‌های گویا، ترجمه به بریل و دیگر موارد دارد، با عضویت در کنسرسیوم دیزی (DAISY Consortium)، تلاش می‌کند شبکه‌ای بین‌المللی برای گردآوری منابع تولید شده در دیگر کشورها و رساندن آنها به معلولان ایجاد کند و کتاب‌های بریل، گویا و الکترونیکی را در نسخه‌های عربی و فارسی، در اختیار روشندلان ایران و جهان عرب و از جمله عراق قرار دهد.

از تفسیر المیزان گویا تا قرآن بریل

دفتر فرهنگ معلولین علاوه بر تولید کتاب‌هایی درباره معلولان، و بازخوانی تاریخی زندگی و شخصیت روشندلان صدر اسلام تاکنون، بیش از ١٠ عنوان لوح فشرده صوتی فراهم کرده که «شعر فارسی علوی»، حاوی ١٤ ساعت فایل صوتی از ٢٦٠ شاعر سده‌های سوم تا پانزدهم قمری درباره امام علی – علیه‌السلام -، یکی از این موارد است. «تفسیر المیزان گویا»، حاوی ١٦٠ ساعت فایل صوتی جلد اول تا چهارم ترجمه فارسی این کتاب ارزشمند، «احکام گویا»، حاوی ٣٩ ساعت نسخه شنیداری توضیح‌المسائل و مناسک حج آیت الله العظمی سیستانی، عناوین دیگری است که نزدیک به یک میلیون روشندل ایرانی می‌توانند به آن دسترسی پیدا کنند. مجله آینه پژوهش، کتاب راهنمای معلولین، تفسیر مجمع‌البیان، نهج‌البلاغه‌پژوهشی، زن و خانواده، کارنامه اسلام‌شناسی مستشرقین، حوزه و روحانیت، مفاتیح گویا، و همچنین تفسیر و شرح صحیفه سجادیه، برخی دیگر از این کتاب‌های گویا است.

علاوه بر کتاب‌های گویا، قرآن کریم، صحیفه سجادیه و نهج‌البلاغه، به زبان بریل در دفتر فرهنگ معلولین تولید و آماده‌سازی شده و در اختیار کتابخانه‌های ویژه روشندلان و کتابخانه‌های عمومی سراسر کشور قرار گرفته است. علاوه بر این، رساله توضیح المسائل آیت الله العظمی سیستانی و کتاب «فقه برای غرب‌نشینان» نیز به بریل تولید شده و رساله آیت الله العظمی وحید خراسانی و همچنین کتاب «اصول دین» این مرجع تقلید شیعه نیز با خط بریل برای در اختیار کتابخانه‌های سراسر کشور قرار گرفته است.

محمد نوری مدیر دفتر فرهنگ معلولین، درباره گستره فعالیت این موسسه تاکید می‌کند: «تفاوت ما با سایر موسسات، این است که هدف ما غیر از ایران، کشورهای عربی منطقه از جمله عراق هم هست و برای همین، کتاب‌های عربی هم در این مرکز تولید شده و پس از تکثیر برای کتابخانه‌های مختلف ارسال می‌شود.»

وی همچنین با اعلام اینکه از ٢٠ کارمند دفتر فرهنگ معلولان، ١٣ تن معلول و ٥ نفر از این تعداد، نابینای مطلق هستند، می‌گوید: «دفتر فرهنگ معلولین، با واسطه با اکثر معلولین ایران در ارتباط است و ١٠٠٠ نخبه معلول، و همچنین ٣هزار معلول دیگر از سراسر ایران، عضو این مرکز هستند و ما آثار تولید شده را از طریق کتابخانه‌های ویژه معلولین و مراکز فعال در سراسر ایران، به آنها می‌رسانیم. آثار گویا را هم برای ٥٠٠ مرکز ارسال می‌کنیم.»

دفتر فرهنگ معلولین در اینترنت

handicapcenter.com نیز علاوه بر اطلاع‌رسانی درباره اقدامات انجام شده و فعالیت‌های در حال انجام این موسسه، حاوی اطلاعات ارزشمندی است؛ معرفی نزدیک به ١٥٠ روشندل ایرانی موفق که «امیر سلامی»، سردبیر ماهنامه علم و فرهنگ ویژه نابینایان و هنگامه صابری، دانش‌آموخته دانشگاه هاروارد و استاد دانشگاه بوستون، برخی از این چهره‌ها هستند.

این سایت همچنین به معرفی موسسات مختلفی پرداخته که برای یاری رساندن به معلولان و روشندلان تاسیس شده‌اند؛ از موسسه فرهنگی اجتماعی شمیم رویش که در استان اصفهان فعالیت می‌کند، تا گروه ماجراجویان معلول ایرانی که تلاشی است برای نشان دادن توانمندی‌های افرادی با معلولیت‌های شدید.

بخش دیگری از پایگاه اینترنتی دفتر فرهنگ معلولین، ارائه منابع معلولیت‌پژوهی به پژوهشگران است. در این بخش، کتاب‌هایی به زبان‌های فارسی، عربی و انگلیسی،‌ برای مطالعه درباره معلولان، در اختیار علاقمندان قرار گرفته است. مقالات آموزشی برای معلولان و روشندلان، گزارش‌هایی از کتاب‌های منتشر شده مرتبء و فعالیت‌های مذهبی ناشنوایان و نابینایان، موارد دیگری از منابع معلولیت‌پژوهی است که در این سایت قابل دستیابی است. علاوه بر این، اطلاعاتی درباره نشریات و فصلنامه‌های تخصصی نیز در این سایت معرفی شده است. نشریه قرآنی سپیدآفرین ویژه نابینایان، فصلنامه توان‌یاب، دوماهنامه شنوایی‌شناسی، فصلنامه ایرانی کودکان استثنایی، دوماهنامه توان‌نامه و…، برخی از این نشریات است که امکان دستیابی به متن و فایل صوتی آنها نیز فراهم شده است.

مسائل شرعی نابینایان، معلولین ذهنی و معلولین قطع دست و نخاع، در بخش «مسائل شرعی معلولین» آمده است و معلولین همچنین می‌توانند سوالات و استفتائات خود از آیت الله العظمی سیستانی را در بخش «استفتائات» مطرح کنند و پاسخ بگیرند. معلولان، روشندلان و ناشنوایان همچنین می‌توانند نام و اطلاعات خود را در «بانک اطلاعات معلولین نخبه» به همراه مهارت‌های هنری، ورزشی و… ذکر کنند تا توانایی‌ها و استعدادهای این افراد، از طریق انتشار دانشنامه معلولان، در اختیار مراکز علمی و پژوهشی، هنرکده‌ها و سازمان‌های جهانی مانند یونسکو قرار گیرد.

تولید آثاری از قبیل دانشنامه روشندلان نابینا، شخصیت‌شناسی نابینایان مشهور، شخصیت‌شناسی ناشنوایان نخبه، زندگینامه اصحاب و تابعین معلول مانند ابابصیر، و همچنین آماده‌سازی مجموعه ژس‌های عبادت معلولین، و گردآوری ٤٠ حدیث درباره معلولیت، از برنامه‌های آتی دفتر فرهنگ معلولین است.