قهوه (COFFEE)

پیشینه قهوه: درخت قهوه كه برگ هایی همیشه سبز و زیبا دارد، گیاهی است از تیرهCoffee كه دانه های آن را به صورت های مختلف همچون پودر و خرده های ریز ودرشت به فروش می رسانند.  بیش از یك سوم مردم جهان قهوه را دوست دارند و مصرف می كنند.

واژه قهوه ، برگرفته از زبان عربی و به معنای تحریك كننده و زایل كننده اشتها است .  و برخی از مورخان ، پیشینه این واژه را به كشور اتیوپی نسبت می دهند.

درخت قهوه بین 7 تا 10 متر بلندی دارد و درهوای گرم و مرطوب رشد می كند. این درخت گل هایی كوچك و سپید دارد كه بوی آن بی شباهت به بوی یاسمن نیست. همچنین اندازه دانه های قهوه ، بین 15 تا 18 میلی متر است كه در آغاز، رنگ سبز و پس از رسیدن، رنگ گیلاس به خود می گیرد. از این رو در بعضی كشورها به درخت گیلاس هم شهرت دارد. دانه های قهوه دو به دو به یكدیگر چسبیده اند و پرده نازكی میان دانه ها وجود دارد كه آن ها را از هم جدا می كند.

تهیه قهوه در كشورهای جهان متفاوت است، اما اغلب آن را با آب جوش ،  بخار آب و یا از طریق گذراندن آب جوش از پودر آن تهیه می كنند.

بهترین قهوه جهان از نظر بو و طعم ، از بوته ای به نامArabica به دست می آید كه در برزیل به خوبی رشد می كند و از آن جا به سراسرجهان صادر می شود . بعد از برزیل ، بهترین قهوه كه طعم و بویی مطبوع دارد متعلق به كشور تانزانیا و اتیوپی است. همچنین در آمریكا اغلب، قهوه را با بخار آب درست می كنند كه به آن اسپرسو(Espresso) می گویند. در ایران نیز شایع ترین نوع قهوه ، نسكافه است كه با ریختن آب جوش بر روی یك قاشق قهوه فراهم می شود.

درقرن شانزدهم مصرف قهوه در مصر بسیار شایع بود و بیشتر، افراد مذهبی آن را به كار می بردند تا بتوانند بیدار بمانند و به عبادت پروردگاربپردازند. اما بعدها هنگامی كه دریافتند این ماده ضربان قلب را افزایش می دهد و موجب اعتیاد می شود، خرید و فروش و مصرف آن را ممنوع ساختند وافراد متخلف را به شدت مجازات كردند، ولی چون مردم آن را دوست داشتند ، در این راه موفقیتی كسب نكردند. ابوعلی سینا حكیم بزرگ ایران، حدود هزار سال قبل  در كتاب خود  شرح جامعی در مورد قهوه  آورده كه البته ایرانیان در آن عصر بر آن نام بونو(Buno) نهاده بودند و بوعلی نیز همین واژه را به كار بسته است . این واژه ای است كه هنوز در اتیوپی آن را به كار می برند. بوعلی سینا قهوه را به منظور تحریك بیماران افسرده ، مورد استفاده قرار داده است.

بر اساس آمارهای به دست آمده، 89 درصد مردم جهان ،  قهوه، چای و یا هر دوی آنها رامصرف می كنند. 40 درصد آن ها ترجیح می دهند چای بنوشند و در صورت عدم دسترسی به چای، قهوه می نوشند و حدود 30 درصد مردم دنیا نیز، قهوه را ترجیح می دهند و درنبودن قهوه به نوشیدن چای رضایت می دهند و برای 15 درصد نیز میان چای و قهوه تفاوتی وجود ندارد و هر كدام  را كه در دسترس باشد مصرف می كنند. ناگفته نماند كه 15 درصد مردم جهان نیز چای و قهوه را دوست ندارند  و هیچیك را نمی نوشند.

لازم  است كمی هم در مورد كافئین موجود در قهوه توضیح داده  شود. كافئین خالص ، شبیه به پودری سفید و ابریشمی است و حالت سوزنی دارد و دارای طعمی تلخ وبی بو است، همچنین به سهولت در آب گرم حل می شود و در حرارتی معادل 460 درجه فارنهایت ، ذوب شده، و به حالت  مایع درمی آید. این ماده در صنعت داروسازی بسیار پر مصرف است و به میزان اندك، دربیش از60 نوع داروی مختلف ، به ویژه داروهای ضد حساسیت به كار گرفته می شود. كافئین نیز همچون مواد مخدر درصورت مصرف بلند مدت، موجب اعتیاد می شود، اما چون این اعتیاد زیان چندانی به انسان وارد نمی سازد، مصرف آن در میان مردم جهان رواج یافته است. حتی بسیاری از مردم نسبت به اعتیاد آور بودن آن بی اطلاع هستند. كافئین در طول روز به شكل های گوناگون مانند  قهوه، برخی از نوشابه های گازدار وبسیاری از انواع شكلات مورد مصرف قرار می گیرد و در كودكان بیشتر ایجاد ناآرامی وبی خوابی می كند. خردسالانی كه مواد كافئین دار مصرف می كنند چنانچه روزی از مصرف آن خودداری كنند ، امكان دارد بعضی از علائم ترك اعتیاد مانند بیخوابی، ناآرامی، احساس خستگی، كم اشتهایی و گریه زیاد بر آن ها عارض شود.

* كافئین موجود در یك فنجان قهوه ،  برابر 150 سی سی است.

* قهوه ای كه با آب جوش قطره ای تهیه شودBrewed Drip Method)) دارای 60 تا 180 میلی گرم كافئین و میانگین كافئین 120 میلی گرم است .

* قهوه بدون كافئین كه به طریقه بالا تهیه می شود، دارای 3 تا 5 میلی گرم كافئین ، و میانگین كافئین 4 میلی گرم است .

* قهوه ترك دارای 40 تا 170 میلی گرم كافئین و میانگین كافئین 100 میلی گرم  است .

* نسكافه فرانسوی( قهوه آماده = Instant) دارای 30 تا 120 میلی گرم كافئین و میانگین كافئین 75 میلی گرم است .

* نسكافه فرانسوی بدون كافئین دارای 1 تا 5 میلی گرم كافئین و میانگین كافئین 3 میلی گرم است .

كافئین را نمی توان به صورت صد درصد از قهوه خارج نمود . از این رو حتی قهوه های بدون كافئین نیز مقدار اندكی از این ماده را دارند.

در نیمه  قرن شانزدهم میلادی درانگلستان، مصرف قهوه به طور كامل رواج یافته بود، به گونه ای كه در روزنامه تایمز، بارها این آگهی به چاپ رسید:« قهوه ، شما را سالم نگه می دارد ،  به هضم غذا كمك می كند ، چشم درد، سردرد، سرما خوردگی، سرفه و آب ریزش بینی را برطرف می كند و در درمان بیماری هایی مانند سل، نقرس و خون ریزی لثه، دارویی مؤثر به شمار می آید.» درج این آگهی گویای آن است كه در آن زمان ، مردم باور داشته اند كه قهوه بسیاری از دردها را تسكین می دهد و بعضی بیماری ها را نیز درمان می كند.

بررسی و پژوهش های علمی در عصر ما، افزون بر موارد یاد شده  ثابت كرده است كه مصرف قهوه باعث هوشیاری مغز و اعصاب می شود،خستگی عضلات و ماهیچه ها را برطرف می كند ، اشتها را كاهش می دهد ( كه این خود مانع از  بروز چاقی می شود )، یبوست را از میان می برد، ماهیچه های شش را شل می كند( كه باعث سهولت در امر تنفس می شود) ، به دلیل رفع خستگی، زمان و میزان فعالیت را افزایش می دهد، برهمكاری عضلات چشم می افزاید( مهارت و دقت در كارها را افزایش می دهد)، مركز تفكر را تحریك می كند( لذا بر قدرت قضاوت و نیروی حافظه می افزاید)، به انسان تیزهوشی همراه با آرامش می دهد ، و گاهی در بعضی افراد عامل تحریك قوای شهوانی می شود.

با این همه مصرف نامناسب قهوه ، زیان هایی را نیز در پی دارد كه وقوع اتفاقات و رویدادهای زیر را می توان ناشی از آن دانست:

گروهی از پژوهشگران به این نتیجه رسیده اند كه قهوه موجب پیدایش سرطان در انسان می شود و گروهی نیزمعتقدند كه كافئین ، باعث تحریك بیماران روانی می شود. اما واقعیت این است كه هیچیك از این پژوهش ها را نباید به عنوان یك اصل اثبات شده علمی پذیرفت، زیرا گستره این تحقیقات اغلب محدود است و در مقابل، فرضیه های مخالف نیز توانایی اثبات را دارند، چنان كه در سال 1998 میلادی یك نشریه پزشكی مدعی شد كه بر اساس آزمون های صورت گرفته ، این نتیجه به دست آمده است كه قهوه، برخی از سلول های سرطانی را تحت تأثیر قرار می دهد و آن ها را از رشد باز می دارد یا كوچك می كند، اما بر روی سلول های معمولی تأثیری ندارد.

بعضی از افراد نسبت به كافئین به شدت حساسیت دارند، به طوری كه مقدار اندكی از آن ، اشخاص را  گرفتار هیجان می كند، ضربان قلبشان را افزایش می دهد و دچار بی خوابی می كند.

تأثیر كافئین بر اندام بدن

1- فشار خون: كافئین ،  فشار خون را افزایش می دهد. اگر كسی 250 میلی گرم قهوه مصرف كند، فشار خونش در یك ساعت  ، 10 میلی متر بالا می رود.

2- قلب: پس از مصرف قهوه، ضربان قلب كاهش می یابد اما پس از مدتی بر تعداد آن افزوده می شود و تا هنگامی كه كافئین از بدن خارج نشده باشد به همان صورت باقی می ماند. چنانچه میزان كافئین مصرفی ، بالا باشد نه فقط تپش قلب ایجاد می كند بلكه حالت (Fibrilation) یعنی حركت نامنظم ماهیچه های قلب نیز پدید می آید كه گاه ممكن است منجر به مرگ شود. بر اساس آمارهای به دست آمده، نوشیدن بیش از 5 فنجان قهوه در روز ، احتمال  سكته قلبی را افزایش می دهد.

3- هورمون ها: كافئین بر تولید برخی از هورمون های بدن می افزاید، مانند : اپی نفرین(Epinephrine) كه منقبض كننده عروق است ،  نوراپی نفرین (Norepinephrine) كه بر میزان فشار خون می افزاید، رنین (Renin) كه به علت كم خونی كلیه ها و بر اثر كاهش فشار نبض در سرخرگ كلیوی ، از كلیه ها ترشح می شود و پس از فعل و انفعالاتی ، باعث فشار خون می گردد و كاتكولامین (Catecholamine) كه باعث تحریك اعصاب قلب شده و حرارت بدن را افزایش می دهد.

4- معده: كافئین بر ترشح اسید معده و میزان پپسین (Pepsin) كه نوعی آنزیم معدی  است می افزاید.

5- خانم های باردار: اداره نظارت بر غذا و دارو در آمریكا (FDR) در سال 1980 میلادی اعلام كرده است كه كافئین باعث زایمان زودرس می شود و ممكن است در نوزدان ناراحتی ایجاد كند. اگر چه از آن تاریخ ، پژوهش ها و مطالعات بسیاری در این زمینه صورت گرفت اما تا كنون مشخص نشده است كه چه مقدار كافئین می تواند عامل زایمان زودرس شود. كافئین برای نوزادان دو عارضه ایجاد می كند:

1-  از طریق شیر مادر وارد دستگاه گوارش كودك می شود و او را در وضعیت استفراغ قرار می دهد.

2- مدت زیادی در بدن نوزاد می ماند تا متابولیزه شود، زیرا كبد نوزاد به اندازه كافی آنزیم ندارد.

در صورتی كه  مادری دو فنجان قهوه تند بنوشد و سپس به نوزاد خود شیر بدهد چون بخشی از كافئین ، همراه شیر مادر وارد بدن نوزاد می شود ، امكان دارد عوارض زیر در نوزاد به وجود آید: ناآرامی، لرزش دست ها، پاها و لب ها، سفت یا شل شدن عضلات و ماهیچه های بدن، بی خوابی، جیغ زدن، حساسیت نشان دادن به صدا، به گونه ای كه با كمترین صدایی كودك از خواب می پرد. از این رو به مادرانی كه فرزند خود را شیر می دهند توصیه می شود كه از مصرف قهوه یا مواد كافئین دار پرهیز كنند.

6- مغز و اعصاب: تأثیر كافئین بر مغز و اعصاب، می تواند به پیدایش عوارض زیر منجر شود:

1- اضطراب2- هیجان 3- ناآرامی 4- فراموشی و افسردگی .

كسانی كه گرفتار عارضه افسردگی هستند ، نباید بیش از یك گرم كافئین  در روز مصرف كنند ؛ زیرا سبب شدت یافتن افسردگی آن ها می شود.

7- خون: كافئین باعث می شود كه مقدار قابل ملاحظه ای از سدیم و پتاسیم بدن از طریق كلیه ها دفع شود، همچنین مقدار مصرف قند را نیز كاهش می دهد كه نتیجه آن ، افزایش قند خون خواهد بود. از این رو به كسانی كه مبتلا به بیماری قند ( دیابت) هستند توصیه می شود از مصرف مواد كافئین دار، اجتناب ورزند. كافئین ، جذب آهن را در روده ها كم می كند و لذا با توجه به نیاز ضروری بدن به آهن، كه كار خون سازی را بر عهده دارد، توصیه می شود كه از مصرف كافئین همراه با غذا و تا یك ساعت پس از آن، به طور جدی پرهیز شود.

8- لاغری: كافئین میزان سوخت و ساز بدن را بالا می برد و در نتیجه مصرف كالری نیز افزایش پیدا می كند. برای مثال ، چنان چه كسی یك فنجان قهوه حاوی 100 میلی گرم كافئین بنوشد میزان متابولیسم بدن وی تا 4 درصد افزوده شده و درنتیجه باعث لاغری او می شود.

9- فیبروكیستیك (Fibrocystic) : زنانی كه در سینه خود غده فیبروكیستیك دارند ، نباید به میزان زیاد كافئین مصرف كنند، زیرا به بزرگ شدن این غده كمك می كند.