اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر زید بن علی (علیهما السلام)
اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر زید بن علی (علیهما السلام)
زید بن علی (علیهما السلام) در نیمه دوم حیات امویان (80 ـ 122 هـ . ق) زندگی می‌کرد. این برهه از زمان با حوادث و تغییرات سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و علمی خاص همراه بود. در این بخش نمایه‌ای از اوضاع حاکم در عصر زید (علیه السلام) مورد بررسی قرار خواهد گرفت چرا که شناخت شرایط در آگاهی یافتن از علل قیام وی تأثیر بسیار خواهد داشت.
اوضاع سیاسی
بعد از اختلاف امام علی (علیه السلام) و معاویه بن ابی سفیان، دولت اموی شکل گرفت. دولتی که خلافت را موروثی می‌دانست و بر این اساس یزید را به عنوان جانشین و وزیر خود معرفی کرد، در حالی که عده زیادی از افراد سزاوارتر از یزید بن معاویه در جامعه زندگی می‌کردند. مردم این عمل معاویه را بدعت می‌دانستند. ظهور کفر به حدی بود که ولید بن یزید تظاهر به کفر و الحاد می‌کرد. ثمره اعتراض مردم این بود که پس از مرگ معاویه، عده زیادی در عراق دست به قیام زدند. از جمله این قیام‌ها و حرکت‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
1ـ قیام ابا عبدالله الحسین (علیه السلام) که مهم‌ترین و تأثیرگذارترین قیام در آن دوران بود و حرکت‌های دیگر هر یک به گونه‌ای نشأت‌گرفته از آن بودند. امویان که در برخورد با مردم نهایت قساوت را به خرج می‌دادند، فرزندان زهرا (سلام الله علیها) را در دشت کربلا با لبانی تشنه به شهادت رساندند. از این رو مۆمنین نسبت به آنان عناد سختی در دل داشتند.
2ـ عبدالله بن زبیر از جمله افرادی بود که خود را سزاوارتر از امویان بر خلافت می‌دانست و اهالی حجاز نیز با وی بیعت نمودند. او در مکه و در جوار کعبه سکنی گزیده بود. یزیدیان برای خاموش کردن وی با منجنیق به خانه خدا حمله کرده و گلوله‌های آتش را بر سر عبد الله بن زبیر و یارانش انداختند به گونه‌ای که بخشی از مسجد الحرام آسیب دید. سرانجام عبد الله بن زبیر با اندک یارانی که برایش باقی‌مانده بود فرار کرد و در سال 73 از دنیا رفت.
3ـ قیام توابین و قیام مختار ثقفی از دیگر قیام‌های صورت‌گرفته در زمان امویان است که هدف اصلی آن‌ها براندازی حکومت ظلم و جور و گرفتن انتقام خون شهیدان کربلا بود.
4ـ علاوه بر علویان؛ خوارج نیز در این دوران دست به قیام‌های فراوانی زدند و قیام‌های آنان پی در پی تا زمان عمر بن عبد العزیز ادامه داشت. از جمله خوارجیان قیام‌کننده می‌توان به فروة بن نوفل اشجعی، مستورد بن علقمه و قطری بن الفجاءة اشاره نمود.
در قولی از زید بن علی (علیهما السلام) آمده است: "امویان به خود و مردم و اهل بیت (علیهم السلام) ظلم می‌کردند، از این رو دست به قیام زدم". در بیانی دیگر نیز آمده است: "همانا بر علیه امویان که جدم را به شهادت رسانده و بر مردم مدینه در یوم الحرّه خدعه کردند و کعبه را با منجنیق مورد هدف قرار دادند، قیام نمودم".
اوضاع اجتماعی
موارد متعددی را می‌توان نام برد و آن‌ها را وجه تمایز حکومت اموی با سایر حکومت‌های شکل‌گرفته پس از پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) دانست. از جمله این موارد تعصب عربی امویان بود. به گونه‌ای که موالی (غیر عرب‌ها)، در طبقه دوم و اعراب در طبقه اول جامعه قرار داشتند و جزیه حتی بر موالی مسلمین نیز واجب بود. ظلم بیش از حد بر این طبقه باعث شد تا آن‌ها به حمایت از هر قیامی برآیند.
پس از گسترش اسلام و فتح سایر نقاط جهان، اعراب بادیه‌نشین با آداب و رسومی مواجه شدند که پیش از آن ندیده بودند و همین امر موجب ایجاد تغییر در زندگی مسلمانان گشت که اوج این تغییرات را در دوران امویان می‌توان مشاهده نمود. در این زمان مساجد از شکل ساده خود خارج شدند و زینت و زیور به آنان داده شد. قصرهای باشکوه و فاخر برای زندگی حاکمان بنا گردید.
اختلاط اعراب با غیر عرب‌ها در ساده‌ترین موارد هم‌چون غذا و پوشاک تأثیرگذار بود. به گونه‌ای که دیگر بر طعام اندک قناعت نکرده و تنوع و فزونی را در سفره‌های خود وارد ساختند.
ایجاد این تغییرات در میان حاکمان و طبقه اشراف، بی‌شک، تأثیراتی بر سایر مردم اجتماع داشت و منجر به ایجاد بدعت در دین و خروج از کتاب خدا و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) گردید.
نکته دیگری که در عصر زید ملحوظ بود، فشار و ظلم امویان بر خاندان نبوت بود که در عرصه اجتماعی محسوس شد. نمونه‌های بارز آن عبارتند از:
1ـ فرمان سبّ امام علی (علیه السلام) و تبرّی از او در منابر، توسط معاویه و سنت شدن آن در جامعه، نمونه‌ای از این مظالم بود. حجر بن عدی از جمله علویانی بود که بر ضد این حرکت بنی امیه قیام کرده و به شهادت رسید. این امر تا زمان عمر بن عبد العزیز ادامه داشت.
2ـ برخوردی که امویان با امام علی (علیه السلام) و فرزندانش، حسنین (علیهما السلام)، کردند نیز بیانگر اوضاع سخت اجتماعی در عصر آل رسول (علیهم السلام) است. این عمل آن‌قدر در جامعه آن زمان مۆثر بود که مردم را به فکر تغییر حکومت کشاند و خلیفه اموی نیز وقتی تولد این تفکر را در مردم احساس می‌کرد، به فشارهای اجتماعی خود می‌افزود و حقوق اهل بیت (علیهم السلام) را به آن‌ها اعطا نمی‌کرد و آن‌ها را در خانه‌ها زندانی می‌نمود و ... . زید (علیه السلام) در بیعت‌نامه خود آورده است:
"ما اهل بیت (علیهم السلام) را بر علیه حاکمان ظالم که حق ما را انکار می‌کنند یاری می‌رسانیم".
3ـ اظهار کفر و الحاد: ظهور کفر و الحاد توسط بنی امیه از شاخصه‌های اجتماعی‌ای بود که امویان عامل آن بودند. حسین براقی در تاریخ کوفه خود آورده است: "امویان با دین اسلام آن‌گونه بازی می‌کردند که کودکان با توپ‌ها بازی می‌کنند".
چکیده
بی‌شک ظهور هر قیام و جریانی، وابستگی مستقیم با شرایط حاکم بر عصر و دوران آن دارد و قیام زید بن علی (علیهما السلام) نیز از این اصل مهم مستثنی نیست. به همین دلیل شناخت شرایط و اوضاع حاکم بر جامعه مسلمین در زمان زید (علیه السلام) در شناخت علل قیام وی تأثیر بسزایی خواهد داشت. وقوع قیام‌های گوناگون در دوران امویان از جمله قیام ابا عبدالله الحسین (علیه السلام)، ادعای خلافت از سوی عبدالله بن زبیر که منجر به آتش زدن مسجد الحرام با منجنیق گشت، قیام توابین، قیام مختار ثقفی و قیام‌های پی در پی خوارج که تا زمان عمر بن عبد العزیز ادامه داشت وضعیت سیاسی خاصی را برای آن زمان رقم زد.
تعصب عربی امویان و اختلاط اعراب با غیر عرب‌ها که تغییراتی را در نحوه زندگی حاکمان و طبقه اشراف جامعه به وجود آورد منجر به ایجاد بدعت در دین و خروج از کتاب خدا و سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) گردید. از دیگر شاخصه‌های اجتماعی آن دوران فشار و ظلم امویان بر خاندان نبوت است که در فرمان سبّ امام علی (علیه السلام) و تبرّی از او در منابر و برخوردی که امویان با امام علی (علیه السلام) و فرزندانش، حسنین (علیهما السلام)، کردند به وضوح دیده می‌شود. امویان به اظهار کفر و الحاد پرداختند و دین را ملعبه خویش ساختند.
فرآوری: مجلسی راد
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع:
الإمام زید بن علی المفتری علیه، شیخ صالح احمد خطیب، ص 17 تا 22.
تاریخ و عقاید زیدیه، مصطفی سلطانی، ص 60 تا 63.
مطالب مرتبط:
نظر ائمه علیهم السلام نسبت به زید بن علی چه بود؟