با کلک های شیطان آشنا شوبم!

نفس انسان جنبه های مختلف دارد. جنبه‏ روحانى که از آن به روح یا نفس مطمئنه تعبیر مى‏شود و جنبه اهریمنى که از آن به نفس اماره یا هواهاى نفسانى، تعبیر مى‏شود.

شیطان براى حکم راندن به آدمى، ناگزیر از مجراى نفس اماره او،[1] استفاده خواهد کرد و از آن بهره خواهد برد؛ از طرف دیگر یک موجود مثالى، نمى‏تواند به نحو مستقیم با موجودات جسمانى در تکاپو و ارتباط باشد. این ارتباط مرموز شیطان با نفس اماره، همان چیزى است که از آن به عنوان القا یا وسوسه یاد مى‏کنند.

علامه طباطبایى در این باره مى‏گوید: ”‌شیطان از طریق القاى وسوسه در قلب، آدمى را مى‏فریبد.”‌[2]

پس شیطان، یک جزء علت است و به تنهایى نمى‏تواند، انسان را گمراه کند، بلکه انسان را به سوى آنچه که نفسش مى‏طلبد، فرا مى‏خواند. یا به دیگر سخن یک علت مُعدّه است، نه علت تامه.

انسان نیز در قبال وى، مختار است و مى‏تواند راه او را دنبال کند و یا پیرو فرامین حق و عقل خویش باشد. از این رو است که خداوند متعال، در نهى انسان از عمل به فرامین شیطان، مى‏فرماید: ”‌و پا جاى پاى شیطان، نگذارید که او براى شما دشمنى آشکار است.”‌[3]

حال سۆال این است که شیطان چگونه، احساسات غیر عقلانى و هواهاى نفسانى آدمى را تحریک مى‏کند و او را به انجام اعمال ناشایست وامى‏دارد؟

شیطان از راه‏هاى مختلف در رسیدن بدین مقصود، بهره مى‏برد که به چند مورد از آنها، اشاراتى خواهیم داشت.

از طرفی شیطان مى‏تواند به عنوان یک موجود عینى و خارجى تمثُّل پیدا کند. این خود یکى از طرق اغواگرى شیطان است؛ یعنى در لحظات حساس و تاریخى، به عنوان یک فرد ظاهر الصلاح در آمده و انسان‏ها را از مسیر حق، گمراه مى‏کند. نمونه‏هایى از این قضیه، در تاریخ ثبت شده است و چه بسا براى برخی از ما نیز، پیش آمده باشد.[4]

اما او از روش‏هاى دیگرى نیز، بهره مى‏برد که در آیات قرآنى، به آنها اشاره شده است:

الف. تزیین اعمال زشت: یعنى شیطان کارهاى ناپسند را زیبا جلوه مى‏دهد، تا براى مردم عمل بدان پسندیده و شایسته به نظر آید. این همان چیزى است که در قرآن کریم، از آن به تلبیس حق به باطل[5] و باطل به حق، که یکى از شگردهاى یهود است، یاد شده است.

یکى دیگر از حربه‏هاى شیطان تمسک به ترساندن و بیمناک کردن انسان، نسبت به آینده است. این حالت ترس علتى است براى معالیل ناپسند فراوانى چون ناامیدى، سوء ظن به خداوند، عدم توکل و نهایتاً خوددارى انسان از پرداختن به نیکى‏ها. مثل این که شیطان، آدمى را از فقر و تهى‏دستى در آینده، بترساند که این مطلب موجب بخل و ممانعت انسان از انفاق مى‏شود

تزیین اعمال، راهى است که آسان و موافق با خواسته‏هاى نفسانى آدمى است. از این رو در قرآن آمده است: “شیطان کردارشان را بر آنها زینت داد. پس ایشان را از راه خدا باز داشت…”‌ .[6]

ب. وعده‏هاى دروغ: شیطان با دادن وعده‏هاى دروغ و رواج آرزوهاى بلند، انسان را از واقعیات و چالش‏هاى فرا روى خودش، غافل کرده و به اوهامى دور از دسترس مشغول مى‏کند. مشخص است که نتیجه‏ چنین چیزى جز فرجام فراموشى و غفلت از خداوند نیست.

از این رو خداوند متعال مى‏فرماید: ”‌(شیطان) وعده‏شان مى‏دهد و به آرزو کردن وادارشان مى‏کند…”‌ .[7]

ج. بیم و هراس: یکى دیگر از حربه‏هاى شیطان تمسک به ترساندن و بیمناک کردن انسان، نسبت به آینده است. این حالت ترس علتى است براى بیماری های ناپسند فراوانى چون ناامیدى، سوء ظن به خداوند، عدم توکل و نهایتاً خوددارى انسان از پرداختن به نیکى‏ها. مثل این که شیطان، آدمى را از فقر و تهى‏دستى در آینده، بترساند که این مطلب موجب بخل و ممانعت انسان از انفاق مى‏شود. این موضوع نیز در آیات قرآنى مورد توجه قرار گرفته است. آن جا که مى‏فرماید: ”‌شیطان به شما وعده فقر و تهى‏دستى مى‏دهد و به فحشا امرتان مى‏کند.”‌[8]

پی نوشت ها:

[1]. اخلاق در قرآن، ص 234,

[2]. طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، موسوی همدانی، محمدباقر، ج 1، ص 201

[3]. بقره، آیه 208

[4]. نک: سلیم ابن قیس هلالى، اسرار آل محمد، ص 220

[5]. بقره، 42

[6]. نحل، 24

[7]. نساء، 120

[8]. بقره،

فراوری: محمدی

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان

منابع و مآخذ:

1.تفسیر نمونه، ناصر مکارم شیرازى.