موسسه و علوم انساني
موسسه و علوم انسانی
آیت الله مصباح یزدی، از معدود متفکران بزرگ معاصر است که از ابتدای انقلاب به تولید علوم انسانی اسلامی توجه نمود و برای همین منظور به کادرسازی پرداخت.
اینک موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی محصول این دغدغه ها و تلاش هاست. اهداف و برنامه های این موسسه را در تولید علوم انسانی را در بیانات آیت الله از نظر می گذرانیم:
از چند دهه قبل ما به فكر این بودیم كه یك نوع بررسى تطبیقى بین نظریات رایج در علوم انسانى با محتواى كتاب و سنت و نظریات دینى انجام بگیرد و روشن شود كه در این علوم كدام نظریات است كه به طور روشن با دین اصطكاك و تباین دارد، از قبل از انقلاب هم به این فكر بودیم ولى پرداختن به این كارها در آن شرایطى كه در رژیم گذشته وجود داشت و با وجود این که روحانیت و كارهاى مربوط به حوزهها در نهایت ضعف و فشار بود، آسان نبود.
بعد از پیروزى انقلاب، مخصوصا از وقتى كه قرار شد در برنامههاى دانشگاه‌ها تغییراتى انجام بگیرد و ستاد انقلاب فرهنگى بیشتر بخاطر همین جهت بود كه تشكیل شد نیاز به این امر بیشتر آشكار شد.
و مخصوصا از آن وقتى كه حضرت امام رضوان الله تعالى علیه به اعضاء ستاد انقلاب فرهنگى فرمودند كه شما براى این علوم دستتان را به حوزهها دراز كنید، و قرار شد كه حوزه با اساتید دانشگاه همكاری‌هایى داشته باشند كه برنامههاى آینده، برنامههایى كه در دوره بعد از پیروزى انقلاب براى دانشگاه‌هاى اجرا مىشود دست كم آهنگش ضد دینى نباشد.
براى این كار همكاری‌هایى شروع شد و یك مركزى بنام دفتر همكارى حوزه و دانشگاه تأسیس شد براى این همكاری‌ها و سازمان دادنش، كه بنده هم مدتى مسئولیت آن دفتر را داشتم و سمینارهایى در رشتههاى مختلف علوم انسانى برگزار شد براى این كه مسائل اساسى و مسائل مادر در این رشتههاى علوم انسانى به بحث گذاشته شود و نقطههاى اصطكاك آن با دین روشن شود.
بنابر این همكارى رسمى كه براى علوم انسانى بعد از انقلاب، در اوایل سال 60 انجام گرفت به این شكل بود، در حدود پانزده ماه بنده مستقیما مسئولیت این كارها را داشتم. بعد هم البته ادامه پیدا كرد كه هنوز هم به صورتى همكاری‌ها موجود است و الآن هم در دفتر همكارى حوزه و دانشگاه بعنوان یك پژوهشكده ثبت شده، و این تحقیقات و پژوهش‌ها انجام مىگیرد.
آن مطلبی كه مربوط به خود ما بود این بود كه سعى كردیم در برنامههاى درسى كه براى طلاب داشتیم، چه در مؤسسه در راه حق، چه در بنیاد فرهنگى باقرالعلوم و چه اخیرا در مؤسسه آموزشى و پژوهشى امام خمینى(ره) آن اندازه كه مربوط به متون دینى و منابع دینى مىشود، دست كم مسائل بنیادیش را مطرح كنیم.
به عنوان نمونه مثلاً تقریبا یك دوره تفسیرموضوعى قرآن هست كه بنده خودم تدریس كردم و الآن هم تدریس مىشود ، اغلب كتاب‌هایش چاپ شده بعضى از آن‌ها به زبان‌هاى دیگر؛ عربى، انگلیسى ترجمه شده، و همین طور در فلسفه اسلامى كه یكى از علوم انسانى است و بلكه مادر علوم انسانى است .
كارهایى انجام گرفته است كه بعضى از آن‌ها به قلم خود بنده است مثل آموزش فلسفه یا تعلیقه نهایه، و بعضىهایش پیاده شده از درس‌هاست؛ مثل دروس فلسفه یا دروس فلسفه اخلاق و بعضى از آن‌ها هم كار دوستان دیگرى است كه بعدها ادامه پیدا كرده، این‌ها كارهایى است كه در زمینه علوم انسانى با این جهتگیرى كه دیدگاه‌هاى اسلام در این علوم بیشتر برجسته شود، انجام گرفته و انشاءالله كه روزبروز آثار بیشتر و عمیق‌ترى را خواهد داشت.(1)
این مؤسسه تأسیس شد تا فضلای حوزه با علوم انسانی آشنا شوند و با اشراف بر مبانی علوم انسانی، بتوانند در آینده برای ایجاد تحول و اسلامی کردن دانشگاه‌ها نقش ایفا کنند.
در این مؤسسه چهارده رشته علوم انسانی در سه مقطع لیسانس و فوق لیسانس و دکتری آموزش داده می‌شود و این فرصت فراهم شده که اساتید دانشگاه با فارغ‌التحصیلان این مؤسسه برای برداشتن قدم‌های اساسی جهت ایجاد آن تحول بزرگ همکاری داشته باشند.(2)
بنابراین کسانی كه وارد مؤسسه می شوند باید چند سال دروس دینی و حوزوی را خوانده باشند و در طول تحصیل خود، دروس حوزه را نیز ادامه دهند و در بین درس‌های آن‌ها دروس دینی از قبیل معارف قرآن، اعتقادات اسلامی، چیزهایی از این قبیل وجود داشته باشد، همچنین دروس دیگری که معمولاً در دانشگاه‌ها تدریس می شود، فرا بگیرند.
غرض از این کار این بوده که یک عالم دینی بتواند نقش صحیح خود را در جامعه ایفاء کند او باید هم اسلام را خوب بشناسد و هم چیزهایی که می تواند به عنوان رقیب اسلام و معارف اسلامی، جایگزین علوم اسلامی مطرح بشود، بشناسد و بتواند اثبات کند که راه اسلام، نظریات اسلام، آراء اسلام بر آراء غیراسلامی برتری دارد.
این باید در برنامه آموزشی جوری تنظیم شود که وی علاوه بر این که اسلام را خوب یاد می‌گیرد بتواند رقیبان اسلام؛ کسانی که افکار غیراسلامی دارند را شناسایی كند و آن‌ها را به دیگران بشناساند و اثبات کند که نظریات اسلامی بر نظریات آن‌ها برتری دارد.(3)
منابع:
1. مصاحبه حضرت آیت الله مصباح با دانشجویان دانشگاه اهواز 9/1/79.
2. سخنرانی حضرت آیت‌الله مصباح یزدی در «همایش مبانی فلسفی علوم انسانی» در تاریخ 5/12/1389
3. سخنرانی مراسم افتتاحیه سال تحصیلی 88-89، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی رحمةالله‌علیه؛ گامی در مسیر تولید علوم انسانی اسلامی 13/07/88.
تهیه و فرآوری : سید مهدی موسوی ، گروه حوزه علمیه تبیان