تغذیه تکمیلی؛ چرا؟ چه‌وقت؟ چگونه؟

چگونه غذای کمکی را شروع کنیم و ادامه بدهیم؟

از 6 تا 12 ماهگی، هنوز غذای اصلی شیرخوار شیر مادر است و غذاهای کمکی همراه با شیر مادر برای آماده‌سازی و تکامل روانی - اجتماعی وی نقش بسزایی دارد.

در شروع غذای کمکی برای کودک توجه به بعضی اصول می‌تواند موثر باشد. به عنوان نمونه قانون کلی در تغذیه تکمیلی داریم که حتماً بعد از تغذیه شیرخوار با شیر مادر، غذای کمکی به او داده شود و غذا را هرگز قبل یا در فواصل تغذیه با شیر مادر به کودک ندهند.

این نکات ظریف در شروع تغذیه تکمیلی باید به مادران آموزش داده شود تا در امر تغذیه کودک موفق شوند. بخشی از این قانون‌ها را با ذکر دلیل آورده‌ایم.

3 دلیل برای اینکه تغذیه تکمیلی کودک را از 6 ماهگی شروع کنیم

پایان 6 ماهگی بهترین زمان برای شروع غذای کمکی است زیرا:

* وزن شیرخوار حوالی 5 ماهگی 2 برابر وزن تولد می‌شود و شیر مادر بعد از 6 ماهگی به تنهایی نمی‌تواند نیازهای غذایی کودک را برطرف کند.

* آهن بدن شیرخوار که در 3 ماهه آخر جنینی، ذخیره کرده بوده است، در حوالی 6 ماهگی به حداقل می‌رسد.

* دستگاه گوارش شیرخوار، آمادگی لازم برای پذیرش غذای نیمه جامد را پیدا می‌کند. تکامل تغذیه‌ای، بخشی از تکامل عمومی بدن است و در نیمه دوم سال اول زندگی است که کودک توانایی گردن گرفتن و نشستن پیدا می‌کند، واکنش بیرون دادن غذا از دهان را از دست می‌دهد، دندان‌هایش شروع به رویش می‌کند و حرکات دست و انگشتانش هدف‌دار می‌شود. همه این‌ها شیرخوار را برای پذیرش غذای کمکی آماده می‌کنند.

3 دلیل برای اینکه زودتر غذای کمکی را شروع نکنیم

اگر زودتر از 6 ماهگی به کودک غذای کمکی بدهیم، وقایع نامطلوبی می‌تواند سلامت او را به خطر بیندازد. از جمله:

* احتمال ابتلا به اسهال زیاد می‌شود، زیرا دستگاه گوارش شیرخوار هنوز کاملاً تکامل نیافته است و ممکن است ماده غذایی آلوده باشد یا در تهیه و نگهداری آن دقت کافی نشده باشد.

از سن 6 ماهگی به بعد، شیرخوار علاوه بر شیر مادر، به غذاهای سالم و مناسب، کم‌حجم و پرانرژی نیاز دارد. غلظت این غذاها در شروع باید کمی بیشتر از شیرمادر باشد و به تدریج بر مقدار، غلظت و تنوع آن‌ها افزوده شود

* گنجایش معده شیرخوار کم است بنابراین غذای کمکی ممکن است جایگزین یک وعده شیر مادر شود و رغبت شیرخوار را به مکیدن پستان کم کند، در نتیجه هم شیر کمتری ترشح می‌شود و هم به دلیل اینکه انرژی مواد غذایی دریافتی در مقایسه با شیر مادر کمتر است، شیرخوار انرژی کمتری به دست می‌آورد که این خود باعث سوء تغذیه و رشد ناکافی او می‌شود.

* احتمال بروز آلرژی (حساسیت) بیشتر می‌شود.

3 نکته که باید پیش از آغاز تغذیه تکمیلی بدانید

* تغذیه انحصاری با شیر مادر در 6 ماه اول زندگی برای رشد و تکامل کودک اهمیت زیادی دارد. در این زمان تغذیه او باید منحصراً با شیر مادر باشد و نیازی به استفاده از هیچ ماده غذایی دیگری، حتی آب، ندارد. برای شیرخوار فقط شیر مادر، آغوش مادر، استفاده از آفتاب، قطره (A و D) یا مولتی‌ویتامین و واکسیناسیون ضروری و تأمین‌کننده بخش عمده‌ای از نیازهای غذایی، جسمی، روانی و عاطفی اوست.

* از سن 6 ماهگی به بعد، شیرخوار علاوه بر شیر مادر، به غذاهای سالم و مناسب، کم‌حجم و پرانرژی نیاز دارد. غلظت این غذاها در شروع باید کمی بیشتر از شیر مادر باشد و به تدریج بر مقدار، غلظت و تنوع آن‌ها افزوده شود تا شیرخوار بتواند ضمن آشنا شدن با مزه و قوام غذاها، به جویدن هم عادت کند و استفاده از وسایل لازم برای غذا خوردن را بیاموزد تا کم‌کم بعد از یک سالگی بتواند از غذاهای سفره خانواده، بر اساس رشد و تکامل خود استفاده کند. از 6 تا 12 ماهگی، هنوز غذای اصلی شیرخوار شیر مادر است و غذاهای کمکی همراه با شیر مادر برای آماده‌سازی و تکامل روانی - اجتماعی وی نقش بسزایی دارد.

* امکان دارد در شروع تغذیه تکمیلی، با گریه کودک مواجه شوید یا هنگام غذا دادن سر خود را برگرداند. در این حالت بهتر است غذا دادن را بدون اصرار تا اطلاع ثانوی به تعویق بیندازید. اگر مقاومت کرد اصرار نکنید و 1 تا 2 هفته دیگر فقط به او شیر بدهید.

3 نکته که موفقیت شما را در تغذیه کودک تضمین می‌کند

* در ابتدا برای غذا دادن به کودک از قاشق چای‌خوری که کوچک‌تر است، استفاده و در هنگام غذا دادن با مهربانی با کودک صحبت کنید. او در ابتدا نمی‌داند غذا را چه کار کند، شاید آن را ببلعد ولی احتمال دارد آن را تف کند یا در دهان نگه دارد که این‌ها قابل درک هستند.

از 6 تا 12 ماهگی، هنوز غذای اصلی شیرخوار شیر مادر است و غذاهای کمکی همراه با شیر مادر برای آماده‌سازی و تکامل روانی - اجتماعی وی نقش بسزایی دارد

* اگر او اولین غذایش را که معمولاً فرنی است، با لذت نمی‌خورد، گاهی لازم است کمی شیر مادر را بدوشید و با قاشق به او بدهید. وقتی لذت شیر خوردن با قاشق را احساس کرد، با دادن 1 تا 2 قاشق فرنی و سپس شیر، وعده‌های نخستین غذا خوردن را برای او و خودتان لذت‌بخش کنید. احساس رضایت حاصل از شیر خوردن با قاشق می‌تواند کودک را به غذا و استفاده از قاشق ترغیب کند.

* بعد از این که کودک یک ماده غذایی را قبول کرد، باید به آهستگی مواد دیگر را به رژیم او افزود. حداقل 4 روز قبل از شروع غذای جدید صبر کنید تا در صورت بروز واکنش اسهال، استفراغ یا بثورات جلدی بتوانید آگاهانه به پزشک کمک کنید علت را بیابد.

3 توصیه تکمیلی برای تداوم تغذیه تکمیلی

* حدود 8 ماهگی، شیرخواران حدود 750 تا 900 کالری در روز نیاز دارند و معمولاً حدود 400 تا 500 کالری را از شیر دریافت می‌کنند (حدود 700 تا 750 میلی لیتر شیر در روز). اگر به نظر شما اشتهای او نسبت به 8 ماه اول کمتر است، تعجب نکنید چون علت آن کاهش سرعت رشد و فعالیت‌های جدید اوست.

* حدود 8 ماهگی که توانایی حرکات دست‌های شیرخوار افزایش می‌یابد، می‌توانید به او قاشق بدهید و بگذارید تا هنگام غذا خوردن بازی کند و از غذا لذت ببرد. او به مرور یاد می‌گیرد که چگونه قاشق را نگه دارد، آن را در غذا فرو ببرد و به دهان بگذارد. سعی نکنید قاشق را به زور از او بگیرید، چون به تمرین بیشتر نیاز دارد تا اعتماد به نفس لازم را به دست آورد. ابتدا برای کاهش ریخت و پاش، خودتان قاشق او را پر کنید، ولی نباید مانع از این شوید که خودش قاشق را بگیرد و به دهان ببرد.

از ماه هشتم می‌توانید زرده تخم‌مرغ را هم به غذای کودک اضافه و سوپ‌هایی که آماده می‌کنید را غلیظ‌تر از قبل و با انواع سبزی‌های نشاسته‌ای مانند سیب‌زمینی، کدو حلوایی، نخودفرنگی (نخود سبز) تهیه کنید. دفعات تغذیه 3 تا 4 بار در روز و مقدار غذا با توجه به میل شیرخوار است که معمولاً 10 قاشق مرباخوری در هر وعده خواهد بود.

بعد از این که کودک یک ماده غذایی را قبول کرد، باید به آهستگی مواد دیگر را به

رژیم او افزود. حداقل 4 روز قبل از شروع غذای جدید صبر کنید تا در صورت بروز واکنش اسهال، استفراغ یا بثورات جلدی بتوانید آگاهانه به پزشک کمک کنید علت را بیابد

اگر بر اساس منحنی، رشد کودک شما رشد مناسب است و چاق نیست، دادن غذای بیشتر اشکال ندارد. در ماه‌های 10، 11 و 12 زندگی باید با افزایش تنوع، قوام و غلظت غذاها به مهارت جویدن در کودکان کمک کرد. هنگام غذا خوردن کودک حتی نباید برای یک لحظه او را تنها رها کنید. به مرور با رشد و تکمیل دندان‌ها او می‌آموزد حرکات ظریف جویدن و هدایت غذا به انتهای دهان و بلع را انجام دهد. از 10 ماهگی به بعد، انواع کته‌ها و خوراک‌ها را به شیرخوار بدهید. حلوا، تکه‌های کوچک میوه، بیسکویت‌های ساده‌ای که روی آن کره یا ماست مالیده‌اید می‌توانند به برنامه غذایی کودک افزوده شوند.

* کم‌کم او را به نوشیدن از فنجان عادت دهید. کافی است در این سن یک فنجان پلاستیکی کوچک را از آب پر کنید و هنگام غذا خوردن در اختیار کودک بگذارید و به او نشان دهید چگونه آن را بلند کند و به دهان ببرد. حتی اگر برای هفته‌ها از فنجان به عنوان اسباب‌بازی استفاده کرد، نباید نگران شوید. او نیاز دارد حمایتش کنید و صبور باشید تا بتواند بدون چکه چکه کردن از چانه، مایعات را بنوشد. یکی از فواید استفاده از فنجان، افزایش تطابق بین حرکات دست و دهان است.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: هفته نامه سلامت - الهه رضاییان