فرازهايي از زندگي عقيله بني هاشم

سومين فرزند حضرت فاطمه زهرا عليها السلام در پنجم جمادي الاولي سال پنجم هجرت در مدينه منوره چشم به جهان گشود . اين نوزاد که از هر جهت با شخصيت بزرگ علي عليه السلام سازگار و زينت پدر بود «زينب » نام گرفت . مادرش پاره تن رسول الله صلي الله عليه و آله و پدرش برادر و وصي پيامبر خاتم صلي الله عليه و آله بود .

زينب ملقب به «ام کلثوم » که در فضاي چنين خانواده اي رشد مي يافت، از همان نخستين روزهاي کودکي، با مشکلاتي مواجه شد که تحمل آن ها براي غير او کاري بس دشوار مي نمود . او در خردسالي با داغ رحلت جدش پيامبر صلي الله عليه و آله مواجه شده و از آغوش پر مهر و محبت حبيب خدا جدا گرديد، بعد از چند ماه در شهادت جانسوز مادرش زهرا عليها السلام به سوگ نشست و بعد از شرکت در مراسم دفن مخفيانه مادر جوانش به دامان پر مهر و عطوفت علي عليه السلام پناهنده شد . زينب همچنان ناظر سکوت مظلومانه پدر بود و گريه هاي نيمه شبش را در کنار چاه هاي غربت نظاره مي کرد تا اينکه دست شقي ترين فرد عالم، محراب کوفه را با خون امير مؤمنان عليه السلام گلگون نمود و زينب به همراه برادرانش در کنار بستر پدر، فرق شکافته او را ديد و اشک فراق ريخت و شهادت پدر را شاهد بود . مدت زمان زيادي نمي گذرد که زينب در مدينه مسموم شدن برادرش امام حسن عليه السلام را تجربه کرده و در بقيع با او وداع کرد .

و بالاخره در سال 60 هجري زينب که در کوران مصيبت ها آبديده شده بود، به همراه امام حسين عليه السلام قدم در سفر کربلا مي گذارد و در فاجعه غمبار کربلا، به خون غلطيدن ده ها تن از بهترين عزيزان خود را به نظاره مي نشيند .

زينب کبري عليها السلام بعد از عاشوراي خونين با صبر و استقامتي بي نظير، پيام جاودانه حضرت ابا عبدالله عليه السلام را به جهانيان مي رساند .

حضرت زينب عليها السلام بعد از واقعه کربلا و مشاهده آن همه مصائب و تحمل اسارت دوباره به مدينه مراجعت نمود و بنا به نقلي، بعد از حادثه قحطي در مدينه به همراه همسر سخاوتمند خويش، عبد الله بن جعفر طيار به منطقه شام کوچ کرد و در نيمه رجب سال 62 قمري در همانجا وفات يافت و در «قريه راديه دمشق » که امروزه به «زينبيه » معروف است به خاک سپرده شد (1) .

عقيله بني هاشم، عقيله طالبيين، موثقه، عارفه، عالمه، محدثه، فاظله، کامله، و عابده آل علي، که از جمله القاب زيباي زينب کبري عليها السلام مي باشد، نشانگر شمه اي از کمالات اوست .

وارث زيبايي ها

حضرت زينب کبري عليها السلام دوران کودکي را در آغوش پر مهر رسالت و امامت سپري کرده و در دامن عصمت و طهارت باليده و به صفات والاي انساني و فضايل و کمالات معنوي و ملکوتي آراسته گرديد . از اين رو، آن حضرت داراي صفات برجسته ايست که وي را از ساير بانوان عالم ممتاز مي سازد .

صبر و شکيبايي، زهد و تقوي، فصاحت و بلاغت، دانش و بينش، حلم و حزم، تدبير و سياست، سيادت وبزرگواري، جلالت شخصيت و عظمت روحي، پايداري و ثبات قدم در راه هدف، قوت قلب و اراده اي فولادين، راستي و امانتداري، دفاع خالصانه از حق و حقيقت، حمايت از يتيمان وضعيفان، شرافت و فضيلت خانوادگي، عبادت و انقطاع از خلق، مهر و عطوفت در حد اعلاي خود، تعليم و تربيت انسان ها، پرورش فرزندان پاک و صالح، همسر داري و خانه داري، عزت نفس، وفاداري در عهد و پيمان، از جمله ارزنده ترين صفات اين شير زن عاشورايي است که از خاندان وحي و نبوت و پنج تن آل عبا به ارث برده است . بررسي اجمالي تاريخ زندگي اين بانوي با عظمت اين حقيقت را نمايان مي سازد .

در مورد شخصيت برجسته عقيله بني هاشم و فضايل و مناقب آن بانوي بزرگوار کتاب ها و مقالات فراواني به رشته تحرير در آمده است، اما در بسياري از آن ها به نقش زينب کبري عليها السلام در حماسه عاشورا پرداخته و از برکات وجودي آن حضرت از ولادت تا قبل از عاشورا کمتر سخن به ميان آمده است . البته اين امر شايد بدين علت باشد که زينب کبري عليها السلام به عنوان بارزترين جلوه عفت و عصمت، در ايام نوجواني و جواني در پس پرده بوده و کمتر کسي مي توانست از زندگي آن حضرت گزارش دهد . اين نوشتار سعي دارد نگاهي هر چند گذرا به فرازهايي از زندگاني آن ميوه نبوت و شاخسار امامت تا قبل از عاشورا داشته و آموزه هاي تربيتي را از زندگي آن حضرت به مشتاقان و ارادتمندان ارائه نمايد . زيرا از اين راه مي توان نسل جوان رابا بهترين الگوها واسوه هاي تربيتي آشنا کرد و پيوند قلبي و عاطفي آنان را با خاندان عصمت و طهارت مستحکمتر نمود .(2)

راز يک رؤيا

هنوز پنج سال از تولد زينب عليها السلام نگذشته بود که هنگامه رحلت پدر بزرگ گرامي اش رسول الله صلي الله عليه و آله فرا رسيد .

در يکي از آن روزهاي غمبار و حادثه ساز بود که زينب عليها السلام صبح زود براي تعبير رؤيايي که شب قبل با ديدن آن پريشان شده و روحش ر آزار مي داد به کنار بستر جدش رسول اکرم صلي الله عليه و آله شتافته و عرضه داشت: اي جد بزرگوار! خواب ديدم که در اثر وزش تند بادي، هوا تاريک شد و من از وحشت آن در پشت درخت بزرگي پناه گرفتم، که ناگهان آن درخت عظيم در اثر فشار باد از جاي کنده شد . خود را به درخت ديگر رساندم که شاخه همان درخت بود، اما تند باد سخت آن را نيز از جاي برکنده و با خود برد . پس از آن به شاخه اي ديگر از آن درخت پناه بردم، آن هم شکست . آنگاه خود را به دو شاخه باقيمانده رساندم، اما آن ها نيز يکي بعد از ديگري در مقابل وزش توفان از من جدا شدند و من از شدت اضطراب از خواب بيدار شدم .

با شنيدن سخنان دختر 5 ساله، اشک در چشمان پيامبر حلقه زد و فرمود: دخترم! اما آن درخت بزرگ من هستم که از ميان شما مي روم و شاخه اول آن مادرت فاطمه عليها السلام است . شاخه دوم پدرت علي عليه السلام و دوتاي ديگر برادرانت حسن و حسين عليهما السلام هستند که با رفتن آن ها جهان تيره و تار مي گردد (3) .

در مکتب فاطمه عليها السلام

حضرت زينب عليها السلام بعد از جدايي از بزرگترين حامي خاندان رسالت، در کنار مادر خود که بدنبال ارتحال جانسوز پدر و مصيبت هاي بعد از آن در بستر بيماري افتاده بود، قرار گرفت .

وي علاوه بر پرستاري از مادر، شاهد ناجوانمردانه ترين حوادث تاريخ نيز بود . او يکي از کساني است که مادرش را در ايراد خطبه دفاعيه در مسجد مدينه همراهي کرده است و از آن درس ها آموخته، تجربه ها اندوخته و در سينه سوخته اش همچون امانتي گرانبها و ميراثي جاويدان براي نسل هاي آينده به يادگار گذاشته است . عده اي از تاريخ نگاران و محدثين نامدار، سند خطبه فدک را از اين بانوي بزرگوار نقل کرده اند .

ابوالفرج اصفهاني در مقاتل الطالبين و در ذيل شرح حال عون بن عبد الله مي گويد: مادر عون، زينب عقيله، دختر علي بن ابي طالب عليه السلام است، زينب همان بانويي است که ابن عباس خطبه فدک فاطمه عليها السلام را از او روايت کرده است . ابن عباس در آغاز نقل خطبه مي گويد: اين خطبه را عقيله ما، زينب دختر علي عليه السلام براي ما روايت کرد . همچنين شيخ صدوق در «علل الشرايع » و «من لا يحضره الفقيه » ، شيخ حر عاملي در وسايل الشيعة، طبرسي در احتجاج و علامه مجلسي در بحار الانوار، در رديف عالماني هستند که خطبه فدک را از حضرت زينب عليها السلام نقل کرده اند .

بنابر اين حضرت زينب در حدود 6 سالگي، شايستگي حفظ خطبه استدلالي، عميق و جامع مادرش فاطمه زهرا عليها السلام را داشته است و اين نشانه بارزي از رشد فکري و بلوغ انديشه و تعقل دختري است که در دامان عصمت و طهارت پرورش يافته است . زينب کبري عليها السلام در آن سنين نه تنها به محتواي خطبه توجه کرد، بلکه تمام حرکات و سکنات مادر را در آن لحظات بحراني براي الگو سازي نسل آينده به سينه تاريخ سپرد . در متن روايت آمده است: عن زيد بن علي عليه السلام عن عمته زينب اخت الحسين عليه السلام قالت: لما بلغ فاطمة عليها السلام اجماع ابي بکر علي منعها فدک، لاثت خمارها وخرجت في حشرة نسائها ولمة من قومها وتجر اذراعها، ما تخرم من مشية رسول الله صلي الله عليه و آله شيئا حتي وقفت علي ابي بکر . . . (4) ; زيد بن علي از عمه اش زينب، خواهر امام حسين عليه السلام نقل مي کند که فرمود: هنگامي که به مادرم فاطمه عليها السلام خبر رسيد که ابوبکر قصد دارد او را [از ارث پدري محروم نمايد] و از فدک منع کند، آن حضرت مقنعه اش را بر سر پيچيد و در ميان بانوان و گروهي از قومش خارج شد، در حالي که دست هايش را مي کشيد، چيزي از راه رفتن رسول خدا صلي الله عليه و آله کم نگذاشت تا در مقابل ابي بکر ايستاد . . . .»

فرهنگبان شيعه

نام زينب کبري عليها السلام به عنوان يکي از محدثان برجسته شيعه، صفحات کتاب هاي رجال را مزين کرده است . روايت هاي آن حضرت در منابع معتبر شيعه از جمله در کتاب هاي «من لا يحضره الفقيه » ، «وسائل الشيعه » ، «دلائل الامامة » ، «بحار الانوار» ، «کفاية الاثر» ، «مناقب امير المؤمنين عليه السلام » و . . . موجود است .

امين امامت

زينب عليها السلام بعد از مادرش فاطمه عليها السلام امينه اهل بيت عليهم السلام بود و هداياي ارزشمند آسماني را نگهداري مي کرد . هنگامي که علي عليه السلام به شهادت رسيد و امام حسن مجتبي عليه السلام پيکر پاک پدرش راتجهيز مي نمود، به زينب کبري عليها السلام فرمود: خواهرم حنوط جدم رسول الله صلي الله عليه و آله را حاضر کن، زينب در اسرع وقت آن را آورد و تحويل امام مجتبي عليه السلام داد . وقتي آن حضرت ظرف حنوط را باز کرد از بوي خوش آن نه تنها منزل، بلکه فضاي کوفه عطر آگين گرديد (5) .

پي نوشت ها:

1) گفتني است که در مورد محل دفن حضرت زينب عليها السلام اختلاف شديدي ميان سيره نويسان و تاريخ نگاران وجود دارد، آنچه که در متن آمده، طبق نظر شيخ بهايي، محدث نوري، علامه بحر العلوم، محدث قمي، و از مورخان اهل سنت ابن بطوطه، ابن حوراني و صيادي شافعي و . . . است . ولي برخي محل دفن آن حضرت را در مصر و بعضي ديگر در بقيع مي دانند. (حضرت زينب کبري، ص 167; زينب قهرمان، ص 395; تاريخ اماکن زيارتي و سياحتي سوريه، ص 65 .)

2) رياحين الشريعة، ج 3، ص 54 .

3) زينب الکبري، ص 34 .

4) مواقف الشيعة، ج 1، ص 480; دلائل الامامه، ص 31; بلاغات النساء، ص 26 .

5) بحار الانوار، ج 42، ص 294 .

منبع: تلخيصي از مقاله عبد الکريم پاک نيا