حقوق محیط زیست در سیره پیامبر و اهل بیت علیهم السلام

پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله به این موضوع بسیار اهمیت می‌داده است. برخی از سخنان آن حضرت شاهد مثالی است بر این موضوع: «هرکس درختی بنشاند که انسانی یا دیگر مخلوق خدا از آن بخورد، برای وی صدقه‌ای است»¹؛ « هر کسی درختی بنشاند، خدا به اندازه میوه‌ای که از آن درخت برون می‌شود، برای وی پاداش ثبت می‌کند»²؛ « [خداوند] درخت را برای انسان آفرید؛ پس او را مکلف گرداند که درخت بکارد،‌ آن را آبیاری کند و در حفظ آن بکوشد»³؛ «هرکس درخت محتاج به آبیاری را سیراب نماید، گویی انسان مؤمن تشنه‌ای را سیراب کرده است».⁴

حضرت در حدیث ارزشمند دیگری، زمین را همچون مادری می‌داند که حفاظت و مراقبت از آن بر همگان واجب و لازم است: « زمین را خوب نگاه دارید که گویی مادر شماست. هرکس بر روی زمین خوبی کند یا بدی کند، زمین خبر می‌دهد».⁵

همچنین درباره حفظ حقوق حیوانات و برخورد ملاطفت آمیز با آن‌ها توصیه‌های فراوانی از آن حضرت وارد شده است که شامل نهی شدید از اذیت و کشتن نابجای حیوانات و رسیدگی کامل به آن‌ها می‌باشد: « چهارپا و مَرکب بر صاحبش شش حق دارد: هرگاه پیاده شد، به او علف دهد؛ هرگاه از کنار آب گذشت، آب را بر او عرضه کند؛ او را نزند، مگر از روی حق؛ بیش از طاقتش بر او بار نگذارد؛ بیش از طاقتش او را راه نبرد و او را زیر بار سنگین‌ِ خود نایستند»⁶؛ «هر  حیوان، پرنده یا غیر آن که به ناحق کشته شود، روز قیامت با قاتل خویش مخاصمه کند»⁷؛ «هر کسی گنجشکی را بیهوده بکشد، روز قیامت [آن گنجشک] بیاید و نزد عرش فریاد زند و گوید: «پروردگارا! از این بپرس: چرا مرا بی فایده کشت؟»⁸؛ « زنی به جهنم رفت؛ زیرا گربه‌ای را بسته بود و چیزی بدو نخورانید و نگذاشت از چیزهای زمین بخورد تا مرد».⁹

سیره امام علی علیه السلام نیز مشحون حمایت از حقوق محیط زیست و رعایت حقوق حیوانات است. حضرت در بخشی از نامه‌ای که به کارگزارانش نگاشته است، درباره حقوق حیوانات چنین فرموده است: « در رساندن حیوانات، آن را به دست چوپانی بسپار که خیرخواه و مهربان، امین و حافظ که نه سختگیر باشد و نه ستمکار، نه تند براند و نه حیوانات را خسته

 کند. سپس آنچه از بیت‌المال جمع آوری شد؛ برای ما بفرست، تا در نیازهایی که خدا اجازه فرموده مصرف کنیم. هر گاه حیوانات را به دست فردی امین سپردی، به او سفارش کن بین شتر و نوزادش جدایی نیفکند و شیر آن را ندوشد، تا به بچه‌اش زیان وارد نشود.

در سوار شدن بر شتران عدالت را رعایت کند و حال شتر خسته یا زخمی را که سواری دادن برای او سخت است، مراعات بنماید. آن‌ها را در سر راه، به درون آب ببرد، و از جاده‌هایی که دو طرف آن علف‌زار است، به جاده بی علف نکشاند، و هرچند گاه شتران را مهلت دهد تا استراحت کنند، و هر گاه به آب و علف‌زار رسید،  فرصت دهد علف بخورند و آب بنوشند، تا آن گاه که به اذن خدا بر ما وارد شوند، فربه و سرحال، نه خسته و کوفته باشند، تا آن‌ها را بر اساس رهنمود قرآن و سنت پیامبر تقسیم کنیم. عمل به دستورهای یاد شده، مایه بزرگی پاداش و نیز هدایت تو خواهد بود».¹⁰