چرا دعای نیکان هم مستجاب نمی شود ؟!
چرا دعای نیكان هم مستجاب نمی شود؟
از آنجا كه سوره روم مطابق مشهور ، تماماً در مكه نازل شده است ، محتوا و روح سورههاى مكى در آن منعكس مىباشد ، یعنى بیش از همه چیز بحث از مسأله " مبدا" و " معاد" مىكند ، چرا كه دوران مكه دوران آموزشى اعتقادات اصیل اسلامى ، توحید و مبارزه با شرك ، و توجه به معاد و دادگاه رستاخیز بود ، و در لابلاى این مباحث مطالب دیگرى در ارتباط با آنها نیز مطرح شده است .
خلاصه مطالب سوره روم در هفت بخش:
1- پیشگویى از پیروزى رومیان بر ایرانیان در جنگى كه در آینده درگیر مىشد ، به مناسبت گفتگویى كه میان مسلمانان و مشركان در این زمینه روى داده بود .
2- گوشهاى از طرز فكر و چگونگى حالات افراد بىایمان ، و سپس تهدیدهایى نسبت به آنها در مورد عذاب و كیفر الهى در رستاخیز .
3- بخش مهمى از آیات ، عظمت خداوند در آسمان و زمین و در وجود انسانها از قبیل خروج حیات از مرگ ، و مرگ از حیات ، خلقت انسان از خاك ، نظام زوجیت و آفرینش همسران براى انسانها و رابطه مودت در میان آنها ، آفرینش آسمان و زمین ، اختلاف زبانها ، نعمت خواب در شب و جنبش در روز ، ظهور رعد و برق و باران ، و حیات زمین بعد از مرگ ، و تدبیر امر آسمان و زمین به امر خدا .
4- سخن از توحید فطرى بعد از بیان دلائل آفاقى و انفسى براى شناخت خدا .
5- بازگشت به شرح و تبیین حالات افراد بى ایمان و گنهكار ، و ظهور فساد در زمین بر اثر گناهان آنها .
6- اشارهاى به مسأله مالكیت و حق ذى القربى و نكوهش از رباخوارى .
7- بازگشت مجددى به دلائل توحید و نشانههاى حق و مسائل مربوط به معاد .
روى هم رفته در این سوره همچون سورههاى دیگر قرآن مسائل استدلالى و عاطفى و خطابى چنان بهم آمیخته شده است كه معجون كاملى براى هدایت و تربیت نفوس فراهم ساخته است.
*فضیلت سوره روم
در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) چنین آمده است :
"هر كس سوره عنكبوت و روم را در ماه رمضان در شب بیست و سوم بخواند ، بخدا سوگند اهل بهشت است و هیچ کس را در این سخن استثنا نمىكنم ... و این دو سوره موقعیت مهمى نزد پروردگار دارند ." (ثواب الاعمال ، صدوق طبق نقل تفسیر نور الثقلین ، جلد 4 ، ص 169)
و در حدیث دیگرى از پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنین آمده :
"من قرأها كان له من الاجر عشر حسنات بعدد كل ملك سبح اللَّه بین السماء و الارض و ادرك ما ضیع فى یومه و لیلته ؛ هر كس سوره روم را بخواند پاداشى معادل ده حسنه به تعداد هر فرشتهاى كه در میان آسمان و زمین تسبیح خدا مىگوید ، خواهد داشت و آنچه را در روز و شب از دست داده جبران خواهد كرد." (مجمع البیان ـ آغاز سوره روم)
بدیهى است كسى كه محتواى این سوره را كه سراسر درس توحید خدا و دادگاه بزرگ قیامت است در روح و جان خود جاى دهد و مراقبت پروردگار را در هر لحظه در خود ببیند و روز جزا و محكمه عدل الهى را مسلم بداند ، تقواى الهى چنان قلبش را پر مىكند كه شایسته چنین پاداش بزرگى است .
در حدیثى از امام صادق (علیه السلام) چنین آمده است: " هر كس سوره عنكبوت و روم را در ماه رمضان در شب بیست و سوم بخواند بخدا سوگند اهل بهشت است و هیچ در این سخن استثنا نمىكنم ... و این دو سوره موقعیت مهمى نزد پروردگار دارند ."
*چرا باران نمی بارد؟
« ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ ؛ به خاطر كارهایى كه مردم انجام دادهاند، فساد در خشكى و دریا آشكار شده است ، تا (خداوند) كیفر بعضى اعمالشان را به آنان بچشاند، شاید (به سوى حقّ) بازگردند .» (روم 41)
آیه فوق معنى وسیع و گستردهاى را پیرامون ارتباط " فساد" و" گناه" با یكدیگر بیان مىكند كه نه مخصوص سرزمین مكه و حجاز است ، و نه عصر و زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله). بلكه به روشنی برای همیشه تاریخ بیان می كند كه هر جا فسادى ظاهر شود ، بازتاب اعمال مردم است ، و در ضمن یك هدف تربیتى دارد ، تا مردم طعم تلخ نتیجه اعمالشان را بچشند، شاید به خود آیند .
بعضى مىگویند : این آیه ناظر به آن قحطى و خشكسالى مىباشد كه به خاطر نفرین پیامبر (صلی الله علیه و آله) دامان مشركان مكه را گرفت ، باران قطع شد، بیابانها خشكید و خشكیدهتر شد، و حتى استفاده از صید دریا (دریاى احمر) براى آنها مشكل گشت .
به فرض كه این سخن از نظر تاریخى صحیح باشد ، تنها بیان یك مصداق است و معنى آیه را در مساله ارتباط فساد و گناه هرگز محدود نمىكند ، نه محدود به آن زمان و مكان و نه محدود به خشكسالى و كمى باران .
امام صادق (علیه السلام) فرمود : « حیات جنبندگان در خشكى و دریا وابسته به باران است كه اگر باران نبارد ، در خشكى و دریا فساد مىشود و همین كه گناهان انسان زیاد شد ، باران نازل نمىشود . » (تفسیر راهنما)
و امام محمد باقر(علیهما السلام) مىفرمایند : « هرگز در یك سال باران كمتر از سال دیگر نیست ، ولى خدا آن را به هر جایى كه بخواهد مىفرستد . هنگامى كه قومى گرفتار معاصى شوند خداوند جیره باران آنها را در آن سال به جاى دیگر مىفرستد . حتى به دریاها و بیابانها و كوهها .» (بحار الانوار، ج 73، ص 372)
از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده كه فرمودند: « زمانى كه زنا زیاد شود ، مرگ ناگهانى هم زیاد مىشود . و اگر كم فروشى رواج یابد ، مردم به قحطى دچار شوند و اگر زكات ندهند ، زمین نیز بركت خود را ازآنان دریغ مىدارد چه از مزارع و چه از معادن. و چون یار ظالم و تجاوزگر باشند، به حكام ظالم گرفتار آیند. و اگر پیمان شكنى كنند ، خدا دشمنشان را بر آنها مسلط مىنماید و اگر قطع رحم كنند، اموالشان به دست اشرار افتد و اگر امر به معروف و نهى از منكر نكنند و از اهل بیت نیكان من پیروى ننمایند، خداوند بدترین آنها را بر آنها مسلط خواهد ساخت. پس در این حال دعاى نیكانشان هم مستجاب نخواهد شد.» (بحارالانوار، ج 73، ص 373)
در آیهى 30 سورهى شورى مىخوانیم: «ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِیبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَیْدِیكُمْ وَ یَعْفُوا عَنْ كَثِیرٍ؛ هر مصیبتى به شما رسد به خاطر عملكرد شماست، ولى بدانید كه خداوند به خاطر رحمت و لطفش از بسیارى گناهانتان مىگذرد.» (اگر بخواهد كیفر همهى كارهاى شما را بدهد، احدى روى زمین باقى نمىماند.)
از رسول خدا (صلی الله علیه و آله) نقل شده كه فرمودند: « زمانى كه زنا زیاد شود ، مرگ ناگهانى هم زیاد مىشود . و اگر كم فروشى رواج یابد ، مردم به قحطى دچار شوند و اگر زكات ندهند ، زمین نیز بركت خود را ازآنان دریغ مىدارد چه از مزارع و چه از معادن . و چون یار ظالم و تجاوزگر باشند ، به حكام ظالم گرفتار آیند . و اگر پیمان شكنى كنند ، خدا دشمنشان را بر آنها مسلط مىنماید و اگر قطع رحم كنند ، اموالشان به دست اشرار افتد و اگر امر به معروف و نهى از منكر نكنند و از اهل بیت نیكان من پیروى ننمایند ، خداوند بدترین آنها را بر آنها مسلط خواهد ساخت . پس در این حال دعاى نیكانشان هم مستجاب نخواهد شد»
نكاتی از آیه:
1ـ شرك، سبب فساد و تباهى در زمین است : «عَمَّا یُشْرِكُونَ ... ظَهَرَ الْفَسادُ»
2ـ اعمال انسان، در طبیعت اثر مىگذارد ؛ به طوری که اعمال نارواى انسان ، مانع از سودبخشى آب و خاك و عامل بروز پدیدههاى ناگوار است : «ظَهَرَ الْفَسادُ فِی الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ بِما كَسَبَتْ أَیْدِی النَّاسِ»
3ـ فساد محیط زیست ، به خاطر عملكرد انسان است : «ظَهَرَ الْفَسادُ ... بِما كَسَبَتْ» ...
4ـ همهى كیفرها به قیامت واگذار نمىشود ، بلكه بعضى كیفرها در همین دنیا تحقّق مىیابد : «لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی»
5ـ آنجا كه هدف هشدار و اصلاح است ، گاه اندكى تنبیه كافى است : «لِیُذِیقَهُمْ بَعْضَ الَّذِی عَمِلُوا لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ»
6ـ چشیدن كیفر بعضى گناهان ، براى توبه و بازگشت است : «لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ» (باید از بلاها درس گرفت.)
نتیجه گیری :
در یک نتیجه گیری کلی می توان گفت که در حیطه عمل و بیان هیچ کس تنها نیست ؛ چرا که اعمال و رفتارهای آدمی در عالم انعکاس دارند و بر طبیعت و بشریت تأثیر می گذارند ، همان طور که طبق روایات دیدیم که با آلوده شدن محیط ، حتی دعای خوبان نیز مستجاب نمی شود .
آمنه اسفندیاری
بخش قرآن تبیان
منابع:
1- تفسیر نور ،ج 9
2- تفسیر نمونه ، ج 16
3- بحارالانوار، ج 73، ص 373
4- تفسیر راهنما
5- مجمع البیان