مهلت خدا به گناهکاران

(محتواي سوره مريم)

محبت على (عليه السلام) در دلهاى مؤمنان‏

إِنَّ الَّذينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا (مريم96)

مسلّماً كسانى كه ايمان آورده و كارهاى شايسته انجام داده‏اند، خداوند رحمان محبّتى براى آنان در دلها قرار مى‏دهد!

در بسيارى از كتب حديث و تفسير اهل تسنن (علاوه بر شيعه) روايات متعددى در شان نزول آيه 96 سوره مريم از پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله) نقل شده است كه نشان مى‏دهد نخستين بار اين آيه در مورد على (عليه السلام) نازل گرديده است، از جمله "علامه زمخشرى" در كشاف و "سبط ابن الجوزى" در تذكره و ...

از جمله:

1-" ثعلبى" در تفسير خود از" براء بن عازب" چنين نقل مى‏كند:

رسول خدا (صلي الله عليه و آله) به على (عليه السلام) فرمود:

" بگو خداوندا! براى من عهدى نزد خودت قرار ده، و در دلهاى مؤمنان مودت مرا بيفكن، در اين هنگام، آيه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ... نازل گرديد".  (طبق نقل احقاق الحق جلد 3 صفحه 83 تا 86)

عين همين عبارت يا با كمى اختلاف در بسيارى از كتب ديگر آمده است.

2- در بسيارى از كتب اسلامى اين معنى از ابن عباس نقل شده كه مى‏گويد:

نزلت فى على بن ابى طالب (عليهماالسلام) "إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ سَيَجْعَلُ لَهُمُ الرَّحْمنُ وُدًّا "قال محبة فى قلوب المؤمنين، يعنى: آيه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ...

در باره على بن ابى طالب(عليه السلام) نازل گرديده، و معنى آن اين است خدا محبت او را در دلهاى مؤمنان قرار مى‏دهد." (طبق نقل احقاق الحق، ج 3 ص 83 تا 86)

3- در كتاب "صواعق" از "محمد بن حنفيه" در تفسير اين آيه چنين نقل مى‏كند: لا يبقى مؤمن الا و فى قلبه ود لعلى و لأهل بيته: "هيچ فرد با ايمانى پيدا نمى‏شود مگر اينكه در درون قلبش، محبت على(عليه السلام) و خاندان او است."(طبق نقل احقاق الحق، ج 3، ص 83 تا 86)

4- شايد به همين دليل در روايت صحيح و معتبر از خود امير مؤمنان على (عليه السلام) چنين نقل شده:

«لو ضربت خيشوم المؤمن بسيفى هذا على ان يبغضنى ما ابغضنى و لو صببت الدنيا بجماتها على المنافق على ان يحبنى ما احبنى و ذلك انه قضى فانقضى على لسان النبى الامى انه قال لا يبغضك مؤمن و لا يحبك منافق»: "اگر با اين شمشيرم بر بينى مؤمن بزنم كه مرا دشمن دارد هرگز دشمن نخواهد داشت، و اگر تمام دنيا (و نعمتهايش) را در كام منافق فرو ريزم كه مرا دوست دارد، دوست نخواهد داشت، اين به خاطر آنست كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) به صورت يك حكم قاطع به من فرموده است: اى على! هيچ مؤمنى تو را دشمن نخواهد داشت و هيچ منافقى محبت تو را در دل نخواهد گرفت"!  (روح المعانى، ج 16، ص 130 و مجمع البيان، ج 6، ص 533، و همچنين نهج البلاغه، كلمات قصار كلمه 45)

5- در حديثى از امام صادق(عليه السلام) مى‏خوانيم: كه پيامبر (صلي الله عليه و آله) در آخر نماز خود با صداى بلند به طورى كه مردم مى‏شنيدند در حق امير مؤمنان على (عليه السلام) چنين دعا مى‏كرد:

«اللهم هب لعلى المودة فى صدور المؤمنين، و الهيبة و العظمة فى صدور المنافقين فانزل اللَّه إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ...»  "خداوندا! محبت على (عليه السلام) را در دلهاى مؤمنان بيفكن، و همچنين هيبت و عظمت او را در دلهاى منافقان، در اين هنگام آيه فوق و آيه بعد از آن نازل شد."(نور الثقلين، ج 3، ص 363)

به هر حال، نزول اين آيه در مورد على (عليه السلام) به عنوان يك نمونه اتم و اكمل است و مانع از تعميم مفهوم آن در مورد همه مؤمنان با سلسله مراتب، نخواهد بود.

پروردگارا! قلب ما را به نور ايمان، و تمام وجود ما را به نور عمل صالح روشن فرما، ما را دوستدار مؤمنان و صالحان، مخصوصا امام المتقين امير مؤمنان على(عليه السلام) بدار، و محبت ما را نيز در دلهاى همه مؤمنان بيفكن.

مهلت دادن از سنتهاي الهي است!

قُلْ مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ مَدًّا حَتَّى إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ فَسَيَعْلَمُونَ مَنْ هُوَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً (مريم- 75)؛ بگو: هر كس در گمراهى است، خداوند رحمان (طبق سنّت خود) مدّتى به او مهلت و مدد مى‏دهد، تا زمانى كه آنچه را وعده داده مى‏شوند ببينند، يا عذاب (اين دنيا) يا (عذاب) قيامت را. پس (در آن روز) خواهند دانست چه كسى جايگاهش بدتر و لشكرش ناتوان‏تر است.

خداوند متعال به همه‏ى كسانى كه راه شرّى را انتخاب كنند، مهلت مى‏دهد. اين مهلت براى اين است كه شايد توبه كنند، يا فرزندان صالحى از نسل آنان به وجود آيد. گرچه برخى گمراهان از مهلت الهى سوء استفاده كرده، گناهان بيشترى مرتكب مى‏شوند و عذاب خود را بيشتر مى‏كنند. (تفسير أطيب البيان)

امام صادق (عليه السلام) درباره «إِذا رَأَوْا ما يُوعَدُونَ» فرمودند: آن وعده‏ى ظهور حضرت قائم (عليه السلام) است و «شَرٌّ مَكاناً» يعنى روز قيام قائم معلوم خواهد شد كه چه كسى در موقعيّت ناپسند و ضعيف قرار دارد. (كافى، ج 1، ص 431)

برداشتهايي از آيه:

1ـ سنّت خداوند بر اين است كه زمينه‏ى حركت و رشد را براى همه‏ى انسان‏ها فراهم كند، و اين انسان است كه اگر گمراهى را برگزيد. خداوند مدتى به او مهلت مى‏دهد، «مَنْ كانَ فِي الضَّلالَةِ فَلْيَمْدُدْ» و اگر راه هدايت را در پيش گرفت خداوند بر هدايتش مى‏افزايد. «وَ يَزِيدُ اللَّهُ الَّذِينَ اهْتَدَوْا هُدىً»

2ـ مهلت و امداد، برخاسته از رحمت الهى است. «فَلْيَمْدُدْ لَهُ الرَّحْمنُ»

3ـ كفّار بارها به خطر و عذاب تهديد مى‏شدند، ولى آنان متذكّر نمى‏شدند. «ما يُوعَدُونَ»

4ـ خدا بعضى گمراهان را در دنيا عذاب مى‏كند و حساب قيامتش هم چنان باقى مى‏ماند، ولى بعضى را تنها در قيامت كيفر مى‏دهد. «إِمَّا الْعَذابَ وَ إِمَّا السَّاعَةَ»

5ـ در لحظه‏ى مرگ، مقام و موقعيّت، بستگان و نفرات به كار نمى‏آيند. «شَرٌّ مَكاناً وَ أَضْعَفُ جُنْداً»

6ـ قيامت روز ظهور حقايق و كشف و شهود است. «حَتَّى إِذا رَأَوْا ... فَسَيَعْلَمُونَ» ...

منابع:

1- تفسير نمونه ج 13

2- تفسير نور ج 7

3- كافى، ج 1

4- تفسير أطيب البيان

5- روح المعانى جلد 16

6- مجمع البيان جلد 6

7- نهج البلاغه كلمات قصار