امامي که پيامبر الوالعزم بود

در قرآن کريم مي خوانيم:

 وَإِذِ ابْتَلَى إِبْرَاهِيمَ رَبُّهُ بِكَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيتِي قَالَ لَا ينَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ(البقرة/124)

(به خاطر آوريد) هنگامي که خداوند، ابراهيم را با وسايل گوناگوني آزمود. و او به خوبي از عهده اين آزمايشها برآمد. خداوند به او فرمود: «من تو را امام و پيشواي مردم قرار دادم!» ابراهيم عرض کرد: «از دودمان من (نيز اماماني قرار بده!)» خداوند فرمود: «پيمان من، به ستمکاران نمي‌رسد! (و تنها آن دسته از فرزندان تو که پاک و معصوم باشند، شايسته اين مقامند)».

واژه «امام» دو معنا دارد:

1. امام به كسى گفته مى شود كه مردم در گفتار و عملكرد خود، او را مقتداى خويش قرار مى دهند و از او پيروى مى كنند.

2. و نيز به كسى اطلاق مى شود كه به تدبير امور جامعه و اجراى مقررّات بپردازد؛ قانون شكنان را كيفر كند؛ پستها را در ميان شايستگان تقسيم كند؛ و با بدانديشان و دشمنان ملّت و كشور و دين و آيين خويش به جهاد برخيزد.

مطابق معناى نخست، هر پيامبرى امام نيز است؛ چرا كه رفتار و گفتار هر پيامبرى، سرمشق و نمونه عملى براى مردم است؛ و بنابر معناى دوّم، امامت راستين و حقيقى، مقام والايى است امّا لازم نيست هر پيامبرى امام نيز باشد.

ابراهيم(ع) و دو مقام «رسالت» و «امامت»

منظور از واژه امام در آيه شريفه، معناى دوّم است. در اين مفهوم، مى توان گفت: خدا ابراهيم(ع) را آزمود و او را به پاس شايستگى بسيار، پاداش شكوهمندى ارزانى داشت و پيشواى مردم قرار داد.

دليل اين انتخاب اين است كه:

1. واژه «اماماً» در آيه شريفه مفعول «جاعلك» است، و اسم فاعل به معناى ماضى عمل نمى كند و براى خود مفعول نمى گيرد؛ اسم فاعل تنها در صورتى عمل مى كند كه به معناى حال و يا آينده باشد. براى نمونه، مى گوييم: «انا ضارب زيداً الآن او غداً.» امّا نمى گوييم: «انا ضارب زيداً امس»؛ چرا كه صحيح نيست. پس بايد بگوييم خدا او را اكنون يا در آينده به پيشوايى خلق برمى گزيند.

2. افزون بر اين دليل ادبى، ابراهيم (ع) پيش از اين آزمونها نيز پيامبر خدا بود؛ بنابراين، منظور از مقام والاى «امامت»، جز همان مقام والايى نيست كه ترسيم شد.

3. در اصول كافى، روايتى از پنجمين امام نور (ع) نقل شده است كه مى فرمايد:

انّ اللَّه قد اتّخذ ابراهيم عبداً قبل اَنْ يتّخذه نبيّاً و اتّخذه نبيّاً قبل اَنْ يتّخذه رسولاً و اتّخذه رسولاً قبل اَنْ يتّخذه خليلاً... فلما جمع له هذه الاشياء قال انّى جاعلك للنّاس اماماً ...»(256)

خداوند ابراهيم (ع) را به بندگى برگزيد پيش از آنكه او را به نبوّت برگزيند، و او را به نبوّت برگزيد پيش از آنكه به رسالت برگزيند، و به رسالت برگزيد پيش از آنكه به دوستى برگزيند، و به دوستى خويش برگزيد پيش از آنكه به مقام پيشوايى و امامت برگزيند؛ و هنگامى كه همه اين امتيازات در وجود او گرد آمد و آزمونهاى زندگى را با موفّقيت و سرفرازى پشت سر نهاد، او را بعنوان پيشواى مردم برگزيد و فرمود: «انّى جاعلك للنّاس اماماً».